شاخص‌های تربیت پدرانه از منظر قرآن
ایجاد فضای گفت‌وگو با فرزندان، عاطفه و محبت سرشار نسبت به آنها، احترام به رأی و منش فرزندان، حفظ استقلال فرزند، ارائه الگوی عملی برای فرزندان، گفت‌وگوی مستدل با آنها و توجه به ایجاد زمینه‌های رشد و تعالی فرزندان، ویژگی‌های تربیتی مشترکی است که از گزارش‌های قرآن در خصوص نحوه مواجهه پدرانی مانند پیامبران اولوالعزم با فرزندانشان می‌توان به‌دست آورد.
در جامعه ما مسئولیت پدران بیشتر بر محور تأمین امنیت و حمایت از خانواده نهادینه شده است و کمتر به نقش بی‌بدیل آنها در تربیت فرزندان اشاره می‌شود، چنانکه معمولا فرض بر این است که مسئولیت رشد و پرورش کودکان، بیشتر به عهده مادر قرار دارد. به‌مناسبت سالروز ولادت امیرالمؤمنین(ع) و روز پدر، خبرنگار ایکنا در اصفهان برای اصلاح این کلیشه اجتماعی و آشنایی بیشتر با نقش‌آفرینی و میزان تأثیرگذاری پدر بر تربیت و پرورش فرزندان، گفت‌وگویی با امیر احمدنژاد، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان انجام داده است تا از منظر قرآن، به واکاوی نحوه مواجهه پدران با فرزندان در مسائل تربیتی بپردازد.
احمدنژاد در ابتدا به ذکر نمونه‌هایی از پدران مذکور در قرآن پرداخت و اظهار کرد: در آیات متعددی، روابط میان پدر و فرزندان به تصویر کشیده شده است، اما در این گفت‌وگو منحصرا به بررسی نوع مواجهه حضرات ابراهیم، نوح، یعقوب و شعیب(ع) و همچنین لقمان با فرزندانشان می‌پردازیم و سعی در استقصای ویژگی‌های تربیتی مشترک میان آنها خواهیم داشت.
وی در ادامه خصوصیات مشترک تربیتی این پدران را برشمرد و گفت: ایجاد فضای گفت‌وگو با فرزندان، از بارزترین ویژگی‌های تربیتی آنهاست. اقدام پدران مذکور در راستای ایجاد فضای آرام، امن و مناسب برای صحبت کردن فرزندان، هم در شرایط بحرانی و هم در شرایط معمول و عادی، در آیات قرآن قابل رصد است. مثلا، تعدادی از این آیات در سوره یوسف، بر گفت‌وگوی صمیمانه حضرت یعقوب(ع) با فرزندان خود در شرایط مختلف دلالت دارد. هر چند در آیات قرآن، فرزندان یعقوب(ع) از حیث هم‌عقیده و هم‌اندیشه بودن با او، به دو گروه یوسف و برادرش و ۱۰ برادر دیگر تقسیم شده‌اند، اما گزارش‌های قرآن، حکایت از آن دارد که فضای گفت‌وگو، صمیمیت و تعامل برای هر دو گروه از فرزندان، به یک میزان مهیا بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ویژگی دوم اصول تربیتی این پدران را عاطفه سرشار و محبت جاری آنها در تعامل با فرزندان خود دانست و افزود: در تمام آیاتی که به گفت‌وگو و تعامل پدر و فرزند اشاره دارد، خطاب‌های این پدران به‌صورت خطاب اسم یا صدا زدن عادی نیست، بلکه معمولا با الفاظ پسر عزیزم، پسر جانم و... همراه است و همواره رفتار آنان حتی در مواقع بحرانی، همراه با دلسوزی و مهربانی است. مثلا در آیه ۸۷ سوره یوسف، نحوه مواجهه حضرت یعقوب(ع) با فرزندان خطاکارش که باعث آسیب زدن به برادران خود شده بودند، به‌صورتی روایت شده که کاملا از سر دلسوزی و محبت است؛ علاوه بر اینکه آنها را با عبارت «یا بنی» خطاب می‌کند، بشارت رحمت خدا را به آنها داده، خطایشان را به شیطان نسبت می‌دهد و خشم خود نسبت به آنها را کنترل و پنهان می‌کند.
احترام پدران به فرزندان
وی ویژگی سوم تربیت پدرانه از منظر قرآن را احترام فراوان پدران به فرزندانشان دانست و بیان کرد: در آیات متعدد، احترام به رأی و منش فرزندان مورد توجه قرار گرفته است. در خطاب‌ها، راهنمایی‌ها و نصیحت‌ها، هیچ‌گونه بی‌احترامی به فرزندان مشاهده نمی‌شود. حتی در صحنه‌های بحرانی که در قرآن به تصویر کشیده شده، گفت‌وگوی میان آنها کاملا محترمانه و مؤدبانه است.
احمدنژاد حفظ استقلال فرزند را خصلت دیگر تربیت پدرانه از منظر آیات قرآن دانست و گفت: پدرانی همچون نوح و یعقوب(ع) با وجود نارضایتی از راه و منش برخی از فرزندان خود، هیچ‌گاه آنها را به تقلید کورکورانه از آیین‌‌شان دعوت نمی‌کردند. مثلا، آن هنگام که ابراهیم(ع) با وجود دلبستگی فراوان به فرزند و خانواده، مورد آزمون الهی قرار گرفت و در رؤیایی به او دستور ذبح فرزند داده شد، ابتدا به سراغ فرزند خود آمد، با او در این خصوص به گفت‌وگو نشست و نظر او را جویا شد: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ؛ هنگامی که با او به مقام سعی و کوشش رسید، گفت: «پسرم، من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نظر تو چیست؟» گفت: «پدرم، هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت.»
وی تصریح کرد: قرآن در مقابل ممدوح شمردن روش تربیتی استقلال‌مدارانه، روش تربیتی تقلید کورکورانه را در آیه ۲۲ سوره زخرف تقبیح کرده و آن را مردود شمرده است: «بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَىٰ أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَىٰ آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ؛ بلکه آنها می‌گویند: «ما نیاکان خود را بر آیینی یافتیم و به پیروی آنان هدایت یافته‌ایم.»
آزاد بودن فرزندان در تصمیم‌گیری و انتخاب
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: در آموزه‌های قرآن، همواره فرزندان در تصمیم‌گیری و انتخاب، آزاد بوده و هیچ‌گاه، نه در مقام عمل و نه در مقام نظر و اندیشه، مورد اجبار و تهدید قرار نمی‌گیرند. با بررسی آیات مربوط به گفت‌وگوی نوح(ع) با فرزند خود نیز چنین نمایان می‌شود که او در این گفت‌وشنود، فقط به ارائه طریق با لحنی پر شفقت و مهربان می‌پردازد. حضرت یعقوب(ع) نیز با وجود آگاهی از حسادت فرزندان نسبت به برادرشان، به تقاضای آنها مبنی بر ملحق شدن یوسف به برادران پاسخ مثبت داد تا به فضای آزاد، محترمانه و قابل اعتماد میان فرزندان و پدر خدشه وارد نشود و بستر رشد آنها در فضایی به دور از زور و اجبار مهیا شود.
وی در ادامه، به ذکر نمونه دیگری از نفی تقلید بدون تفکر در آیات پرداخت و گفت: با وجود اینکه در تعالیم اخلاقی قرآن، فرزند موظف به رعایت نهایت احترام به والدین است، اما چنانچه پدر و مادر، او را به شرک دعوت و وادار به انجام اعمال غیرحق کنند، فرزند اجازه سرپیچی از فرمان آنها را دارد (آیه ۸ سوره عنکبوت و آیه ۱۵ سوره لقمان).
احمدنژاد خصوصیت دیگر پدران مذکور را ارائه الگوی عملی برای فرزندانشان دانست و افزود: رفتار والدین، مهم‌ترین الگوی آموزشی برای فرزندان محسوب می‌شود. این موضوع در قرآن، آنجا که به ماجرای ساخت خانه کعبه به‌وسیله حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل اشاره شده، به‌صورت زیبایی به تصویر درآمده است. در حالی که این پدر و پسر مشغول بازسازی خانه کعبه بودند، حضرت ابراهیم(ع) دعاهای فوق‌العاده عمیق و زیبایی در حین کار می‌خواند و با این روش، اهمیت توجه به معنویت در انجام تمام امور را به پسر خود گوشزد و منتقل می‌کرد.
گفت‌وگوی مستدل با فرزندان
وی وجه بارز دیگر تربیت پدرانه را گفت‌وگوی مستدل با فرزندان دانست و اضافه کرد: پدر با ارائه طریق و نصیحت اندیشمندانه و منطقی، می‌تواند با اقناع عقلی، بر تربیت فرزند اثرگذار باشد. در سوره لقمان، استدلال‌های عقلی و نصیحت‌های مستدل پدر برای فرزند خود به‌وفور قابل رؤیت است.
این پژوهشگر قرآن تأکید کرد: توجه به ایجاد زمینه‌های تعالی و رشد فرزندان نیز از خصلت‌های پدران مذکور است. برای مثال، می‌توان به داستان حضرت شعیب(ع) و نحوه مواجهه او با دخترانش اشاره کرد. هنگامی که ایشان دریافت، موسی(ع) از تشخص مناسبی برای همسری دخترش برخوردار است و از طرفی، تمایل و علاقه دختر به این امر را از لحن سخن و ادبیات او متوجه شد، زمینه‌های ازدواج فرزند خود با موسی(ع) را فراهم کرد.
وی افزود: در داستان حضرت شعیب(ع) و دخترش، مشورت کردن با فرزند از سوی پدر نیز به‌عنوان خصوصیت دیگر تربیت پدرانه نمایان می‌شود. در صورتی که تربیت از خصوصیات گفته شده برخوردار باشد، فرزند آنچنان رشد و پرورش می‌یابد که می‌تواند همواره طرف مشورت والدین قرار گیرد و به‌مثابه مشاوری در کنار آنها باشد. در آیه ۲۶ سوره قصص، دختر شعیب(ع) از پدر تقاضا می‌کند که موسی(ع) را استخدام کند. این دختر تشخیص می‌دهد که موسی(ع)، بهترین گزینه برای این امر بوده، چراکه قوی و امین است. وقتی فرزند از مدل تربیتی آزاداندیشی، استقلال، احترام و اعتماد بهره برده باشد، به حدی از توانایی می‌رسد که در ملاقاتی کوتاه می‌تواند شخصیت موسی(ع) را تشخیص و راجع به او نظر دهد و در این راستا، همچون مشاوری آگاه در خدمت والدین خود باشد.
احمدنژاد در پایان با اشاره به آیه «رَبِّ اغفِرلي وَلِوالِدَيَّ و ارحَمهُما كَما رَبَّياني صَغيرًا» گفت: طبق این آیه، سعی و تلاش در تربیت فرزندان، والدین را مستحق برخورداری از دعای خیر آنها خواهد کرد.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
