6 نشانه محک عقل از نگاه امام علی(ع)

حجت‌الاسلام بهروز شمسی‌فر، امام جمعه موقت شهرستان خرم‌آباد در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان با بیان اینکه راه‌های درک، شناخت، معرفت و علم‌آموزی انسان چند مورد است، که یکی از آن‌ها حواس‌های پنجگانه ‌است، گفت: انسان از طریق حواس پنجگانه می‌تواند به یک‌سری علوم دست پیدا کند، هر کدام از این‌ها نیز حقوقی دارند و برای کاری خلق شده‌اند.

وی افزود: یکی از این حواس پنج‌گانه نعمت گوش است که انسان باید سخن حق، نیکو، پند و موعظه را بشنود و بهترین را انتخاب و تبعیت کند، بعضی از این نعمت خوب استفاده می‌کنند، آیات قرآن و موعظه گوش می‌دهند، بعضی‌ها نیز این نعمت خدا را در راه معصیت خرج می‌کنند، با چشم به حرام نگاه می‌کنند، با گوش اصوات و شنیدنی‌های حرام گوش می‌دهند، اما انسان عاقل از این نعمت خدادادی بهترین بهره را می‌برد این در حالی است که بعضی‌ها سخن پیامبر(ص) را و سخن امام حسین(ع) در کربلا را نیز گوش نمی‌دادند.

وی با اشاره به آیه 7 سوره نوح «وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا»، اظهار کرد: خدای متعال در این آیه فرموده است: «و من هرگاه آنان را دعوت کردم تا آنان را بیامرزی، انگشتان خود را در گوش‌هایشان کردند و جامه‌هایشان را به سر کشیدند و بر انکار خود پافشاری ورزیدند و به شدت تکبر کردند.

این کارشناس مذهبی با یادآوری اینکه نعمت شنیدن و دیدن برای انسان است که نعمت‌های خدا را ببیند و شاکر باشد، سخنان مفید را بشنود و عمل کند، افزود: خدای متعال در این رابطه در آیه 78 سوره نحل فرموده است: «وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ وخدا شما را از شکم مادران‌تان بیرون آورد در حالی‌که چیزی نمی‌دانستید و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا سپاسگزاری کنید».

وی در ادامه به مسئولیت اعضای بدن اشاره کرد و گفت: خدای متعال در آیه 36 سوره اسراء نیز در این رابطه می‎‌فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛ گوش و چشم و دل که ابزار علم و شناخت واقعی‌اند، مورد بازخواست‌اند و روز قیامت هر کدام از این نعمت‌ها مورد مؤاخذه و سؤال قرار می‌گیرند، که در زندگی این‌ها را چگونه استفاده کردی».

شمسی‌فر در ادامه به رساله حقوق امام سجاد(ع) اشاره کرد و افزود: امام سجاد(ع) در رساله حقوق حق اعضای بدن را بیان می‌کند؛ اینکه انسان حق ندارد نعمت‌های خدا را به چیزهای بد و حرام عادت بدهد بلکه باید آن‌ها را در مسیری که خالق مشخص کرده، استفاده کند.

وی ادامه داد: یکی دیگر از راه‌های درک و معرفت که انسان را با سایر موجودات متمایز می‌کند، عقل است، جواب اصحاب جهنم این بود که چون نشنیدیم و تعقل نکردیم، به جهنم گرفتار شدیم کمااینکه ارزش انسان به عقل و به‌کارگیری عقل است.

وی اضافه کرد: مأمون عباسی مجلسی تشکیل داد که در آن عده‌ای از عالمان حضور داشتند، سؤالی در جلسه طرح شد، یک جوان ساده پاسخ آن را داد، او سؤال دوم و سوم را نیز پاسخ داد، به او گفت جلوتر بیا و کنار خودم بنشین، مأمون به او شراب تعارف کرد، جوان گفت آن چیزی که باعث شده من را از پایین مجلس به صدر بکشاند به‌خاطر لباسم نبود، به‌خاطر عقلم بود، و تو کاری نکن که با نوشیدن شراب من به پایین‌ترین درجه نزول پیدا کنم، این شراب عقل را ضایع می‌کند، پس نتیجه می‌گیریم یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی که خداوند برای درک و فهم به ما عطا فرموده، حواس پنج‌گانه است، که انسان از این طریق می‌تواند داده‌هایی را به سمت عقل و قلب بفرستد و آن‌ها را بررسی و استفاده کند.

امام جمعه موقت خرم‌آباد ادامه داد: همچنین در روایت است که در محضر پیامبر اسلام(ص) جوانی رد شد مردم گفتند عقل ندارد، پیامبر فرمود او دیوانه شده و مریض است، نگویید عقل ندارد، بی‌عقل کسی است که نعمت تفکر و اندیشیدن را خداوند متعال به او داده، اما او آن‌ را در راه گناه صرف می‌کند، عقل آن چیزی است که انسان به وسیله آن بهشت را کسب کند، کسی که نتواند به‌واسطه عقلش بهشت را کسب نکند، او انسان عاقلی نیست.

وی در معرفی نشانه‌های عقل از نگاه امام علی(ع)، گفت: امام علی(ع) در حدیثی که در غررالحکم آمده فرموده است: در شش مورد عقل مردم را مى‏‌شود محک زد و سبک و سنگین كرد تا كم و زیادش را فهمید که با توجه به این حدیث علوی اولین آن بردبارى هنگام غضب و خشم است، موقعی که انسان عصبانی می‌شود، ببیند که چه‌قدر صبر دارد، اگر در هنگام عصبانیت بردبار است، می‌تواند خودش را کنترل کند، انسان عاقلی است، اگر نه یکی از نشانه‌های عقل را از دست داده است.

شمسی‌‎فر اضافه کرد: دومین مورد برای محک زدن عقل صبر و مقاومت هنگام ترس است، از آنجایی‌که انسان در سختی خلق شده است در برابر مشکلات صبر می‌کند و کنترل خود را از دست نمی‌دهد این انسان عاقل است، در مقابل دشمن صبر کنید، دشمن شما را تحریم و تهدید می‌کند، با شما وارد جنگ می‌شود، نخبگان شما را ترور می‌کند، در عین مبارزه علیه ظالمان، صبر و تحمل کنید.

امام جمعه موقت خرم‌آباد میانه‌روى هنگام رغبت و زیادخواهى را روش دیگر برای محک زدن عقل دانست و گفت: اینکه انسان در هیچ جایی افراط و تفریط نکند، بعضی مواقع یک جوان ساعت‌ها در شبکه‌های مجازی و دیدن چیزهایی که برای او مفید نیست وقتش را صرف می‌کند، این اسراف است، این جوان از عبادات جا می‌ماند، این کسی است که از میانه‌روی خارج شده است. در خوردن و پوشیدن و زندگی، در مصرف آب، برق، مواد خوراکی، منابعی مثل بنزین، این‌ها را هدر ندهیم.

وی رعایت تقواى الهى در هر زمان و مكان را روش دیگر برای محک عقل ذکر کرد و افزود: انسان عاقل خدا را ناظر و حاضر می‌بیند، اگر کسی این‌چنین بود انسان عاقلی است و اگر غیر از این باشد یکی از نشانه‌های عقل را از دست داده است.

شمسی‌فر با بیان اینکه مدارا و خوش‌گفتارى با مردم روش دیگر محک عقل است، اضافه کرد: انسان عاقل با مردم خوب برخورد می‌کند، مدارا می‌کند، کنار می‌آید، باید سطح تحمل بالا برود.

امام جمعه موقت خرم‌‎آباد، كم کردن مجادله و ستیز را دیگر روش محک عقل بیان کرد و ادامه داد: انسان عاقل از بحث و گفت‌وگوی بی‌فایده پرهیز می‌کند، گاهی انسان در موضوعی با شخصی که حق را نمی‌پذیرد صحبت می‌کند، قاعدتاً نباید ادامه پیدا کند پس لازم است از جدل کردن بپرهیزید، صحبت تا یک جایی مطلوب است، اگر حرف حق را پذیرفت چه بهتر، اگر نپذیرفت جدل نکنید.

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه عقل یک دشمن دارد و آن هوای نفس است، عقل گاهی می‌خوابد، باید عقل را بیدار کرد و نفس را خواباند، باید هوای نفس را کنترل کرد، تا عقل بیدار شود کمااینکه عقل میدان‌دار زندگی انسان است، گفت: آنچه که اهمیت دارد، این است که آنچه که انسان می‌شنود به سمت عمل حرکت کند‌.