نشانه‌های ظهور یا نشانه‌های قیام؛ مسئله این است
نویسنده و پژوهشگر مهدویت ضمن تمایز میان ظهور و قیام امام عصر(عج) این ادعا را مطرح کرد با قبول این تمایز، آنچه به عنوان نشانه‌های ظهور می‌شناسیم نشانه‌های قیام آن حضرت است و ما چیزی به نام نشانه ظهور نخواهیم داشت.
به گزارش ایکنا، دومین جلسه از سلسله‌نشست‌های بررسی و نقد کتاب مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام با موضوع کتاب «بررسی تحلیلی روایات نشانه‌های ظهور» 3 مهر برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان؛ نویسنده اثر سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
هسته اصلی نگارش این اثر به سال 81 می‌رسد زمانی که برای بررسی‌های مهدوی یک نیازسنجی در حوزه آثار مهدوی داشتیم و این کار قریب به 5 سال طول کشید. در همان زمان یک گروه علمی در کنار بررسی آثار موجود، نمایه‌زنی روایات مهدویت را آغاز کرد. در آن 5 سال عموم منابع در دسترس را بررسی کردیم. پس از آن به بررسی روایات بر اساس نرم‌افزارهای موجود پرداختیم. بعد از آن دوره نیازسنجی و نمایه روایات، قرار بر این شد بحث‌های روایی در حد استفاده عموم بررسی شود.
روند رو به رشد روایات نشانه‌های ظهور
از خلال آن پژوهش‌ها یک عرصه‌ای باز شد که ذهن را به سمت و سوی بررسی نشانه‌ها برد و آن تسامح در نقل روایات بود. با توجه به اینکه بحث مهدویت مورد اهتمام است تلاشمان این بود ضمن اینکه مطالب قابل استفاده برای همگان باشد و از علمیت کار کم نگذاریم، تا حد ممکن مطالب برای عموم قابل استفاده باشد. کار ما سرآغازی برای ورود به مباحث این چنینی بود. کار بر اساس مراحل تدوین‌شده پیش رفت. به موازات این کار تعدادی مقاله علمی پژوهشی استخراج شد که درون‌مایه این اثر در آنها به مخاطبان عرضه شد. واکاوی روند رو به افزایش روایات نشانه‌های ظهور در منابع روایی یکی از این مقالات بود. به دلایلی شاهد این هستیم در گذر زمان به تعداد روایات اضافه شده است. اصرار ما بر این بود به هر دلیلی این پیرایش صورت نگرفته ولی گرفتاری‌اش امروزه عارض مباحث مهدویت شده است و این نگرانی هست که اگر این روند ادامه پیدا کند بر مشکلات اضافه شود.
در کنار این جریان پیشنهاد کرسی تخصصی نقد دادیم که برآمده از همه این مطالعات بود. در آنجا دنبال این بودیم که نشان دهیم گاهی افزوده‌هایی که در حوزه روایات مهدویت صورت گرفته منجر به آموزه‌های نوپدید شده یعنی شاهد آموزههایی هستیم که آفریده آن افزوده‌های در روایات است. در مجموع معارف مهدوی شاهد این اتفاق ناگوار هستیم که برخی افزوده‌ها سبب شده امروزه یکسری آموزههایی بر بحث مهدویت شاهد باشیم. حتی مقدار کم این مسئله نگران‌کننده است زیرا باید فرمایشات قابل اعتماد اهل بیت در این مسئله مورد استفاده قرار بگیرد در حالی که بخشی از روایات در دست، نیازمند بررسی جدی و اساسی است.
در کنار این اثر بحث‌های فرعی که این بنا را سامان می‌دهد داشتیم از جمله تبارشناسی واژگانی مفهوم ظهور. آنچه مشهور است این است که ظهور همان قیام و قیام همان ظهور است. لذا نشانه ظهور یعنی نشانه قیام و جدایی بین این دو لحاظ نمی‌کنیم ولی بر اساس دیدگاه تفاوت ظهور و قیام بحث نشانه‌ها تفاوت اساسی با آنچه امروز مطرح است پیدا می‌کند.
اگر ما قائل به تفاوت ظهور و قیام بشویم که قابل بحث است و مستنداتی برایش قابل ارائه است و نشانه‌ها را مشخصا وابسته به قیام بدانیم نه ظهور، ما چیزی به نام نشانه ظهور را قابل بررسی نمی‌دانیم چون نشانه‌ها وابسته به قیام می‌شود و اساسا چیزی به نام نشانه قبل از ظهور نخواهد بود. قرائن و شواهد هم دلالت بر همین می‌کند مثلا اگر قتل نفسه زکیه را نشانه حتمی بدانیم گفته شده نفس زکیه نماینده امام مهدی(عج) در یک بازه زمانی است. سوال پیش می‌آید که ایشان نماینده امام پس از ظهور است یا قبل از ظهور؟ خروج سفیانی هم همینطور است. خروج سفیانی در پیوند با قیام آن حضرت معنا پیدا می‌کند. یکی از نقطه عطف‌های این اثر این بود راه را برای چنین فضایی باز کنیم که آیا می‌شود این مسئله را مورد بحث قرار داد یا خیر؟ فایده بحث چه خواهد بود؟ فایده‌اش این است آنچه در رابطه با نشانه‌های پیش از ظهور ادعا می‌شود و موجب می‌شود جریانات انحرافی از آن سوء استفاده کنند، با اثبات این ادعا برچیده شود.
مجموعه آنچه اتفاق افتاد که گام‌های نخست در این زمینه است فضا را باز می‌کند برای اتفاق‌های بهتر و مفیدتر به این لحاظ که ما کارهای از این دست کم داریم. من منکر زحمات بزرگان نیستم ولی به هر دلیلی به صورت روزآمد به کارهای اینگونه نیاز داریم و اینها می‌تواند خدمتی اندک به ساحت امام عصر(عج) باشد.
جای خالی پژوهش‌های تاریخی و میان‌رشته‌ای در کتاب
در ادامه نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری به عنوان ناقد سخنرانی کرد که گزیده آن را می‌خوانید؛
محاسن کتاب فراوان است. برگزاری این جلسه به دلیل خوب بودن و محاسن فراوان کتاب است. انسان اثر ارزشمند را به نقد می‌گذارد لذا آثاری که ارزشی نداشته باشند نقدشان فایده ندارد. یکی از نقاط مثبت کار تمرکز نویسنده بر موضوع است که هم مقالات در این حوزه نوشته‌اند و هم کرسی تخصصی موفق در این رابطه داشتند. همچنین از منابع متعددی استفاده شده و نمایه ارزشمندی در پایان کتاب است. کتاب متن روان و قابل فهمی دارد و از هر جهت همه‌اش حسن است ولی به دلیل اقتضای جلسه چند نکته را عرض می‌کنم.
وقتی به نقد یک اثر توجه می‌کنیم و یک کتاب یا مقاله را نقد می‌کنیم دو دسته عناصر را مورد توجه قرار می‌دهیم: عناصر بیرونی و عناصر درونی. در عناصر بیرونی می‌توانیم به نویسنده، برنامه پژوهشی، دایره مخاطبان توجه کنیم. من در حوزه عناصر درونی چند نکته عرض می‌کنم. عناصر درونی را به دو دسته تقسیم می‌کنم: نکاتی که از نظر شکلی در کتاب وجود دارد مثل مشکل تایپی، نکاتی هم ناظر به نقد محتوایی است.
یکی از اشکالات کلی این اثر این است انتظار می‌رفت نقد بیشتری نسبت به این روایات مطرح شود یعنی قسمت نقدش کم است. جاهایی هم که نقد وجود دارد رویکرد تاریخی در آن نمود ندارد. درست است نشانه‌های ظهور از روایات برمی‌آید ولی یک بحث تاریخی است و نمی‌شود روایات را بدون توجه به تاریخ نقد کرد.
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی صادقی کاشانی به عنوان ناقد دیگر کتاب سخنرانی کرد که گزیده آن را می‌خوانید؛
این کار، کار ارزشمندی است. اگر از محاسن کار بخواهیم بگوییم باید عرض کنیم ایشان تتبع کاملی کردند. بعضی کارها مبتنی بر منابع ضعیف و متاخر است ولی این کار، کار علمی است و منابع متقدم و متاخر را زیر و رو کرده است. یکی دیگر از محاسن کتاب تفصیل و جزئی وارد شدن به روایات و دسته‌بندی مباحث است. امیدواریم گوش شنوایی هم باشد و این زحماتی که کشیده می‌شود اثرگذار واقع شود.
اگر بخواهم نقدی هم به کتاب عرض کنم ممکن است بگوییم رویکرد کار حدیثی است البته طبیعت کار شما این است که با روایات سروکار دارید ولی وقتی بنده کتاب را دست می‌گیرم می‌گویم کاش بین رشته‌ای هم بحث می‌شد.
انتهای پیام
