«حیدری‌خوانی»؛ سوگ ایرانیان به گاه ضربت‌ خوردن امیرالمؤمنین(ع)

به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین، بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر بر روی این جهان اثیری دارد.

پیش ‌از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین، در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد، تلاش داشت تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس ‌از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.

هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتار واره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.

ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگ‌ترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به‌عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.

دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن کریم است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن ‌که یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.

برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمین‌مان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.

نهمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی آیین «حیدری‌خوانی» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.

همراه شدن با تاریخ تحول و تطور زیست انسان در مقام اشرف مخلوقات، در کنار تمامی فراز و فرودهای این سیر؛ بازتاب‌دهنده شیوه‌های متفاوت انسان در مقام فرد «شاکر» در جایگاه رفتارهای مبتنی بر «شکرگزاری» از خداوندی است که آسمان، زمین و نعماتش را در اختیار برای تضمین حیات در اختیار او قرار داده است. در این مسئله نیز تردیدی وجود ندارد که فصل مهمی از این شیوه‌های شکرگزاری بشر در گونه رفتارهای آیینی و نمایشی متجلی است.

همراه شدن با سیر تاریخی رفتارهای آیینی در نگاه باستانی و کهن انسان‌های باورمند به خالق و صانعی بخشایشگر و مهربان؛ در مواجهه با مواهب طبیعت، از آیین‌هایی چون طلب باران و مقدس دانستن خاک گرفته تا رسیدن به رفتارهای متأخری در ساحت فرائض و شعائر دینی چون «سجده» بر زمین به تحقیق بازتاب‌دهنده بخشی از رفتارهای ستایشگرانه انسان نسبت‌ به خالق و پروردگاری است که زمین و آسمان را برای حیات او با تمام نعماتش آفریده است.

در این ساحت و در مواجهه با رفتارهای ایرانیان مسلمان، خاصه در ایام ماه مبارک رمضان به عنوان ماه متبرک به نزول قرآن، بخش مهمی از شیوه‌های آیینی و نمایشی را همسو با «لیالی قدر» شاهد هستیم. به ‌ویژه یکی از متفاوت‌ترین این رفتارهای نمایشی و آیینی که هنوز هم میان مردمانِ ایران‌زمین، خاصه میان قوم لُر حیاتی مستمر دارد و در شب‌های قدر، خاصه در شب 19 ماه مبارک رمضان همسو با شب ضربت خوردن مولای متقیان توسط مردمان باورمند به آیین و از شیفتگان و دل‌دادگان حضرت علی‌ابن‌ابیطالب(ع) برگزار می‌شود، به آیین نمایشی «حیدری‌خوانی» باز می‌گردد.

این آیین که اغلب توسط افراد معتمد، ریش‌سفید، متدین و مورد احترام در هر بخش، روستا، محله‌ها و مناطق در شهرها برگزار می‌شود، در قالب رفتاری جمعی با استناد به کتاب «حمله حیدری»، شکل خوانش و اجرایی به خود گرفته است.

از آفرینش تا امامت حضرت علی(ع) به روایت «حمله حیدری»

در مقدمه کتاب «حمله حیدری» به قلم «راجی کرمانی» درباره این منظومه آمده است: «حمله حیدری، مجموعه اشعاری درباره زندگی پیامبر(ص) و نبردهای حضرت علی(ع) که حاوی شعرهای سروده ‌شده از اواخر قرن نهم تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری است. مشهورترین آثار نگاشته شده در این زمینه، منظومه‌های «باذل مشهدی»، «راجی کرمانی» و «صهبای آشتیانی» است.

موضوع منظومه «حمله حیدری» راجی‌کرمانی تاریخ صدر اسلام است که در آن به زندگانی پیامبر(ص)، نبردهای آن حضرت با مخالفان دین اسلام اشاره کرده و سپس به موضوع اصلی منظومه، یعنی نبردهای حضرت علی(ع) با مشرکان و منافقان پرداخته است. وی ضمن توصیف حوادث زمان پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع)، حوادث کربلا را نیز به تناسب موضوع وصف کرده است.

منظومه «حمله حیدری» یک مقدمه در «وصف آفرینش و ساقی‌نامه و تولد حضرت امیر(ع)» دارد که واقعه «بدر کبرا»، داستان «غزوه احد»، «غزوه احزاب»، «غزوه خیبر»، «فتح مکه»، آغاز داستان «حجه‌الوداع» و بر مسند امامت استقرار یافتن امیرالمؤمنین(ع) اسامی هفت فصل این کتاب را شامل می‌شوند».

آیین «حیدری‌خوانی» به عنوان یکی از اثربخش‌ترین و متفاوت‌ترین رفتارهای آیینی ـ نمایشی مردمان لُر، هنوز هم در استان لرستان توسط متخصصان و هنرمندان این امر اجرا می‌شود و به عنوان یکی از میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده است.

گزارش از امین خرمی