نقش شاعران کاشانی در پایه‌ریزی و گسترش شعر آیینی
یک نویسنده و پژوهشگر گفت: کاشان به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط مذهبی و فرهنگی، مهد شعر آیینی است و شاعران کاشانی در پایه‌ریزی و گسترش شعر آیینی نقش بسزایی داشته و دارند.
کتاب «تحلیل و آسیب‌شناسی شعر آیینی شاعران کاشان از سده ششم تا امروز» در واپسین روزهای اسفند ۱۴۰۲ و مقارن با بهار ۱۴۰۳ به قلم رضا شجری و الهام عربشاهی کاشی در انتشارات دانشگاه کاشان به زیور طبع آراسته شد. خبرنگار ایکنا از اصفهان به سراغ یکی از نویسندگان این کتاب، الهام عربشاهی کاشی، مدرس حوزه و دانشگاه و پژوهشگر رفته و درباره شعر آیینی، آسیب‌شناسی آن و نقش شاعران کاشانی در رشد و گسترش این نوع شعر، گفت‌وگویی انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ چه تعریفی از شعر آیینی می‌توان بیان کرد؟
شعر آیینی، آینه ایمان و اخلاص شاعر بوده و می‌توان گفت شعری متعهد و سرشار از آموزه‌های دینی، حکمی، اخلاقی و معارف اسلامی و در خدمت ارزش‌های دینی است. شعر آیینی همان شعر متعهد و آرمانی محسوب می‌شود که در خدمت ایدئولوژی و ارزش‌های والای دینی قرار گرفته و مضامین حمد و ستایش پروردگار، توحید، مناجات، عرفان، نعت و منقبت پیامبر اعظم(ص)، مدح و مرثیه ائمه اطهار(ع) و نیز حماسه‌های دینی و اخلاقی را به مخاطب عرضه می‌کند.
در حقیقت می‌توان تاروپود شعر آیینی را ایمان، اخلاص، عشق و محبت، اخلاق، تعهد و التزام به مبانی اعتقادی و باورهای قلبی شیعه دانست و گفت که شاکله اصلی ادبیات آیینی، واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط و اوضاع مذهبی و فرهنگی کاشان و اینکه این خطه مهد شعر آیینی و شاعران این حوزه ادبی بوده و هست و از سویی، شاعران کاشانی در پایه‌ریزی و گسترش شعر آیینی نقش بسزایی داشته و دارند، از این‌رو به بررسی این‌گونه ادبی در کاشان از سده ششم تا امروز پرداختیم.
البته نمی‌توان به پیشینه دقیق این‌گونه ادبی در کاشان اشاره کرد؛ اما از رباعیات باباافضل مرقی گرفته تا اشعار احسن‌المتکلمین حسن کاشی در مناقب حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) و نیز اشعار محتشم کاشانی، نمونه‌های عالی شعر آیینی هستند که در این کتاب به تمام این شاعران بزرگ اشاره و به آسیب‌شناسی اشعار آیینی پرداخته شده است.
ایکنا ـ مهم‌ترین آسیب‌شناسی شعر آیینی از کدام نوع است؟
آسیب‌شناسی محتوایی از همه اقسام این‌گونه مهم‌تر است. این نوع آسیب‌شناسی شعر آیینی، تحریفات لفظی و معنایی کلام، بدعت‌گذاری، به‌کارگیری احادیث و روایات مخدوش و گاه فاقد سند و اسطوره‌سازی را شامل می‌شود و شاعر آیینی موظف است اشکالات رایج در این زمینه را رفع و به غنا و اعتلای این‌گونه ادبی کمک کند و البته به طریق اولی در حفظ و حراست از دین، اعتقادات و باورهای مردم نیز کوشا باشد؛ زیرا بیشتر مردم فقط در مجالس مداحی و روضه‌خوانی شنونده هستند و آنچه را می‌شنوند، به ذهن می‌سپرند و به سرعت انتقال می‌دهند.
آسیب‌شناسی شعر آیینی از گونه‌های آسیب‌شناسی دینی و ادبی است که بیشتر به بررسی ضعف‌ها، نقص‌ها، نارسایی‌های محتوایی، ادبی و زبانی این‌گونه ادبی می‌پردازد. به عبارت دیگر، شناخت بایدها و نبایدها و همچنین لغزش‌ها و آفات این ژانر ادبی از اولویت‌ها و رسالت‌های این پژوهش است.
ایکنا ـ درباره محتوای کتاب «تحلیل و آسیب‌شناسی شعر آیینی شاعران کاشان از سده ششم تا امروز» بیشتر توضیح دهید.
این کتاب در پنج فصل تنظیم و تدوین شده است؛ در فصل اول که «کلیات» نام دارد، نویسندگان به مباحث نظری شامل مفهوم‌شناسی شعر آیینی، تعاریف شعر آیینی، آسیب‌شناسی و تفاوت آن با نقد و همچنین جایگاه، خاستگاه و اهمیت کاشان در گسترش این گونه ادبی پرداخته‌اند.
عنوان فصل دوم، «آسیب‌شناسی محتوایی» است و در واقع می‌توان گفت اصلی‌ترین و گسترده‌ترین بحث کتاب را شامل می‌شود که اشعار شاعران این حوزه در سطح محتوا، نقد و آسیب‌شناسی شده است.
بی‌توجهی به فلسفه و رسالت شعر آیینی، توجه به شورآفرینی تا شعورآفرینی، بدعت و تحریف، اسطوره‌سازی، خرافه‌پرستی و توجه به امور موهوم، جبرگرایی، استناد به داستان‌ها و روایات نادرست و مخدوش تاریخی، الوهیت‌انگاری ائمه معصومین(ع) و رواج جمال‌پرستی درباره ایشان، مقایسه ائمه اطهار(ع) با شاهزادگان و رعایت نکردن آداب صحبت با ایشان، پایین آوردن کرامت و مقام خویش تا حد حیوانی پست برای برتری بخشیدن به استعلای مقام ائمه(ع) و...، مباحث این فصل را تشکیل می‌دهد.
آسیب‌های محتوایی بسیار حساس‌تر و خطرنا‌ک‌تر از سایر سطوح است؛ زیرا با اعتقادات و باورهای مردم به‌طور مستقیم سروکار دارد و سبب می‌شود که هرگونه تحریف و بدعت در این زمینه، به نوعی راه را برای انحراف و گمراهی یا بی‌اعتنایی و دلزدگی مخاطبان فراهم آورد؛ بنابراین ضروری است که شاعران، مداحان و واعظان محترم با شناخت و آگاهی بیشتر در این راه قدم نهند، لغزشگاه‌های آن را به درستی بشناسند و خطاهای عمدی و سهوی خود را کاهش دهند.
از آنجا که آسیب‌های زبانی اثر مخربی بر آسیب‌های سطح بلاغی دارد، در فصل سوم، این دو بحث با هم تلفیق و انواع آسیب‌های آن با استناد به اشعار شاعران گذشته و امروز واکاوی شده است.
در فصل چهارم و پنجم نیز آسیب‌های واژگانی، زبانی، صرفی، نحوی و نگارشی شاعران این ژانر بررسی شده است. استفاده از واژگان مهجور و دشوار، تعقیدهای لفظی و معنایی، ترکیبات نادرست، انواع توصیفات کلیشه‌ای و غیرخلاقانه، عربی‌مآبی و اشکالات دستوری و نگارشی، دیگر مباحث این دو فصل را تشکیل می‌دهد.
گفتنی است در تألیف این کتاب از حدود ۵٠٠ منبع فارسی و عربی استفاده و به آنها استناد شده است. مطالعه این کتاب را به تمام دوستداران فرهنگ و ادب فارسی و شیعی به‌ویژه پژوهندگان، شاعران، واعظان و علاقه‌مندان این حوزه توصیه می‌کنیم.
ایکنا ـ دلیل اینکه برای تألیف کتاب خود به سراغ این موضوع رفتید، چه بود؟
چون جای کار بسیاری دارد و حائز اهمیت فراوانی است، به‌طوری که در کتاب «حماسه حسینی»، استاد شهید مرتضی مطهری(ره) به شماری از این آسیب‌ها اشاره کرد‌ه؛ اما در خصوص شاعران کاشان تاکنون کار درخوری انجام نشده بود و از سویی، مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز بارها در سخنرانی‌های خود به‌ویژه برای شاعران و مداحان اهل بیت(ع) به ضرورت آسیب‌شناسی شعر آیینی اشاره و تأکید کرده‌اند که این گونه ادبی باید شعورآفرین باشد.
از سوی دیگر، پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و دفاع غیورانه و شجاعانه سربازان اسلام در برابر جبهه باطل طی هشت سال جنگ تحمیلی به برکت و استعانت از مضامین و آموزه‌های عالی واقعه عاشورا، نوحه‌ها و ذکر سینه‌زنی‌های اهل بیت(ع) بوده و نمی‌توان منکر نقش مهم این گونه ادبی شد.
پس بر خود واجب دانستیم تا این کتاب را به رشته تحریر درآوریم تا نه فقط عموم مردم از آن بهره ببرند، بلکه شاعران و مداحان اهل بیت(ع) با استفاده از این اثر بتوانند سطح کیفی این گونه ادبی را ارتقا دهند و سره را از ناسره بشناسند؛ زیرا این گونه ادبی مستقیماً با ذهن، اعتقادات و باورهای دینی مردم سروکار دارد و همین ضرورت، سبب نگارش کتاب شد.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
