مدارس به بنگاه تبدیل شده‌اند
رئیس اداره استعدادهای درخشان آموزش و پرورش استان اصفهان با بیان اینکه امروزه بسیاری از مدارس به بنگاه‌داری تبدیل شده‌اند، گفت: در این مدارس، شهریه‌های سنگینی از خانواده‌ها دریافت می‌شود که در طول سال حتماً باید هزینه شود؛ ولی در عمل دستاورد ویژه‌ای مشاهده نمی‌شود.
به گزارش ایکنا از اصفهان، آیین رونمایی، معرفی و بررسی کتاب «مدرسه‌ای برای آینده» روز گذشته، 24 شهریورماه با حضور نویسندگان آن در دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمد قطبی، مدیرعامل مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق در ابتدای این مراسم اظهار کرد: نظام تعلیم و تربیت در جهان، ساختاری متعالی شناخته می‌شود و همه کشورها به این باور رسیده‌اند که منطق تعلیم و تربیت ساختارمند و سازمان‌یافته باشد؛ ولی واقعیت این است که امروزه نظام‌های تعلیم و تربیت در دنیا به سرعت در حال روزآمدشدن هستند و سعی می‌کنند براساس نیازهای زمان و شرح حال مخاطبان، به‌ویژه گروه‌های سنی کودک و نوجوان تغییر کنند.
وی ادامه داد: متأسفانه ساختار تغییر در کشور ما به میزانی که لازم است، کارآمد و روزآمد نشده و توان پاسخگویی به نسل امروز را ندارد. مشخص نیست که علت این مشکل به کمبود اراده برمی‌گردد یا کمبود توان؛ ولی واقعیت این است که نظام تغییر و تحول ما ناکارآمد شده، البته زحمات زیادی کشیده می‌شود و اتفاقات خوبی نیز رقم خورده است. فرهیختگان، معلمان و مؤلفان کتب درسی در ایران زحمات زیادی کشیده‌اند؛ ولی در مجموع به اندازه اقتضای زمانه پیشرفت نکرده‌ایم.
مدیرعامل مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق بیان کرد: مدرسه صرفاً فضایی کالبدی نیست، بلکه ترکیبی از چند مؤلفه است که عبارتند از ساختمان، نظام تعلیم و تربیت، نظام برنامه‌ریزی آموزشی، متن کتاب‌های درسی، روش‌های آموزشی، ابزارها و امکانات و نیروی انسانی که به‌صورت هم‌افزا درهم آمیخته شده‌اند تا مدرسه را به فضای آموزشی مفیدی تبدیل کنند.
وی در خصوص مدارس تحول‌خواه در اصفهان گفت: این مدارس به سبک غیرانتفاعی فعالیت می‌کردند و به این نتیجه رسیدند که باید خلاقیت خود را افزایش دهند، روزآمدتر شوند و با نسل جدید خود ارتباط وسیع و عمیق‌تری برقرار کنند که نیازمند طراحی مدلی جدید بود. هر کدام از این مدارس با اهداف خاص و متفاوتی دست به ایجاد تغییر زدند و طرحی مطالعاتی درباره بررسی اسناد این مدارس با اتکا به مصاحبه عمیق و نخبگانی آغاز شد.
قطبی اضافه کرد: این مطالعه عمیق به بررسی الگوهای چندگانه این مدارس و تبدیل آن‌ها به مستند پرداخته است تا در آینده بتواند مورد استفاده قرار گیرد. فاز دوم این مطالعه نیز طراحی شد و امیدواریم دفتر تبلیغات اسلامی کمک کند تا این کتاب به روایتی تصویری و مدلی کاربردی در مدارس تبدیل شود.
ناتوانی آموزش و پرورش و شکل‌گیری مدارس تحول‌خواه
در ادامه، احسان صنعتکار، رئیس اداره استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان اظهار کرد: اساساً مدرسه برای پاسخگویی به نیازهای جامعه طراحی شد و نکته این است که هر جامعه‌ای رویکرد خاص خود را به مسائل دارد. در دوران انقلاب اسلامی، بعد از اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها، شهید باهنر و شهید رجایی تغییرات جدی در مدارس ایجاد کردند که نقطه اوج آن، مباحث علوم تربیتی دهه 60 است.
وی ادامه داد: در دهه 80 به این نتیجه رسیدیم که مدارس پاسخگوی نیازهای جامعه نیستند و به شکل درستی اداره نمی‌شوند، از این زمان بحث مدارس تحول‌خواه مطرح و سند تحول نگاشته شد. سند تحول به دلایل زیادی اجرا نشد. نکته این است که چرا سند تحول قابلیت اجرایی‌شدن ندارد؟ در گزاره‌های گوناگون این سند تناقض‌هایی مشاهده می‌شود و بعضی گزاره‌های نیم‌خطی مورد استقبال فوق‌العاده قرار گرفته است؛ ولی از سوی دیگر اتفاق خاصی درباره مدارس حاشیه‌ای که چندین صفحه از این سند را به خود اختصاص داد‌ه‌اند، رقم نخورد.
رئیس اداره استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان تصریح کرد: مدارس تحول‌خواه حاصل این مسئله است که آموزش و پرورش نتوانست رسالت اصلی خود را انجام دهد و این اتفاق در کشورهای زیادی رخ داده است؛ در نتیجه برخی افراد به‌صورت آتش به اختیار دست به ایجاد مدارس تحول‌خواه زدند. تحول اصلی این مدارس در بخش انسان اتفاق افتاد. تا زمانی که انسان تحول‌خواه نداشته باشیم، مدرسه تحول‌خواهی نیز ایجاد نمی‌شود.
وی در خصوص واژه «تحول» بیان کرد: از نگاه دست‌اندرکاران مدارس تحول‌خواه، جدا از نبود نیروی انسانی مانند معلم، معلمانی که بر سر کار هستند نیز مسائل و مشکلاتی در جریان تعلیم و تربیت ایجاد می‌کنند. امروزه بسیاری از مدارس ما به بنگاه‌داری تبدیل شده است. در این مدارس، شهریه‌های سنگینی از خانواده‌ها دریافت می‌شود که در طول سال حتماً باید هزینه شود؛ ولی در عمل دستاورد ویژه‌ای مشاهده نمی‌شود و نباید هم انتظار خاصی از این مدارس داشت؛ زیرا فهم دیگری به‌جز روندی که در جریان است، وجود ندارد. مقام معظم رهبری نیز چند بار بر این نکته تأکید کرد که واژه تحول به درستی تبیین و تعریف نشده است؛ بنابراین آموزش و پرورش نمی‌تواند خود را از این وضعیت خارج کند.
صنعتکار گفت: نمی‌توان از آموزش و پرورشی که نظام اداری فربهی دارد و هر روز آن مملو از بخشنامه و چالش است، انتظاری غیر از روزمره‌گی داشت. شاید در هر ناحیه به اندازه انگشتان دست، افرادی باشند که فهمی فراتر از مسائل روزمره دارند. دانشگاه فرهنگیان، قلب آموزش و پرورش است که در آن فهمی متفاوت از چیزی که موجود است، ایجاد نمی‌شود تا از نسلی که در دانشگاه تربیت می‌شود، انتظار بیشتری داشته باشیم.
وی ادامه داد: امروز تله‌ای در مقابل آموزش و پرورش وجود دارد با عنوان عدالت آموزشی؛ به این معنا که معلم و امکانات باید با کیفیت باشند، حال آنکه در دنیای واقعی امکان ندارد که همه مدارس از امکانات و مدرس عالی بهره ببرند؛ ولی حتی اگر امکان آن هم وجود داشته باشد، باز هم وضعیت آموزش و پرورش ما و خروجی آن مطلوب نخواهد شد.
رئیس اداره استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان تأکید کرد: معنای تحول از نظر سند تحول و مقام معظم رهبری، تحول در انسان است. اگر نتوانستیم در انسان تحول ایجاد کنیم، هیچ‌گاه به غایت آموزش و پرورش که پرورش انسان است، نخواهیم رسید. اگر این مسئله حل شود، آموزش و پرورش با همین امکانات اندکی که دارد، می‌تواند مؤثر باشد؛ ولی اگر این فرصت را از دست بدهد، هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.
نقشه راه مدارس تحول‌خواه
سپس امیر پرچمی، از نویسندگان کتاب «مدرسه‌ای برای آینده» در این نشست اظهار کرد: نگاه مقام معظم رهبری در زمینه تحول از نظر ماهیت و هویت بسیار عمیق است. ایشان تحول را به معنای زیر و رو کردن آموزش و پرورش می‌داند و با این نگاه که نیروی انسانی زیرساخت تمدن و تربیت نسل مؤمن انقلابی، اصلی‌ترین راهبرد تمدن نوین اسلامی است، از جمله ویژگی‌های دانش‌آموزان را اعتقادات عمیق و محکم، اعتماد به نفس، خودساختگی و هوشیاری در چارچوب هویت اسلامی و ایرانی، مهارت یافتن در زمینه سبک زندگی اسلامی و تعاون و همکاری در فعالیت‌های جهادی برمی‌شمرد. توصیه رهبر معظم انقلاب این است که به جای مطالب غیرنافذ، به مطالب مربوط به سبک زندگی، جهاد و مقابله با آسیب‌های اجتماعی بپردازید.
وی ادامه داد: جمعی از افراد دغدغه‌مند در حوزه فرهنگ و تعلیم و تربیت ایرانی اسلامی، بنیانی ایجاد کردند تا تحولی در عرصه آموزش و پرورش صورت گیرد و نسلی متناسب با اقتضائات فرهنگ ایرانی و اسلامی این کشور تربیت شود؛ این موضوع بین کسانی که در این زمینه ادعای ورود به عرصه تحول را داشتند، مشترک بود. نکته بعدی این است که در بین مدارسی که برای پژوهش به سراغشان رفتیم، ویژگی‌هایی مانند مدعی تحول بودن، وارداتی نبودن تحول و نوآوری داشتن مدرسه به چشم می‌خورد.
این نویسنده گفت: همه تلاش ما این بود که پیش از ورود به پژوهش، در عین حال که به رویکرد کیفی پایبند بودیم، پیش‌فرضی نداشته باشیم و با وجود ممیزی‌هایی که به آن‌ها اشاره کردم، با مسئولان مدارس مصاحبه انجام دادیم. سؤالات ما با محوریت مطالبی بود که هویت این مدارس را از دیگر مدارس متمایز می‌کرد که عبارتند از جرقه اصلی تأسیس این مدرسه، خاستگاه نظری دغدغه مسئولان، معیارهای مشخص، راهبردهای گزینش متربی و معلم، سازوکارهای ارزیابی دانش‌آموزان و ابداعات و تحولات در عرصه فرم و محتوا که بیشتر این مطالب را خانم حکیمه ملک‌احمدی تهیه کرد.
وی ادامه داد: در فصل چهارم کتاب بر اساس محورهایی که بیان شد، به روایت اختصاصی هر مدرسه دست یافتیم. ابتدا شناسنامه اصلی مدرسه بیان شده، سپس روایت شکل‌گیری تحول و در نهایت بر اساس اظهارات مسئولان مدارس، راهبردهایی را که بیان شد، در قالب جدول معنابخشی کردیم. دستاورد نهایی این پژوهش در فصل پنجم آمده است. در گام اول به تحلیل مضمون شبکه‌ای دست یافتیم؛ با این توضیح، هر مدرسه‌ای که ادعای تحول دارد، باید بتواند به این مؤلفه‌ها و محورها پاسخ دهد. شبکه مؤلفه‌ها برحسب اطلاعاتی که در مدارس وجود دارد و مورد واکاوی قرار گرفته‌اند، مشخص بود؛ بهطوریکه مؤلفه‌های زیرمجموعه را به تناسب مؤلفه‌های کلان و زیرساختی نیز بیان کردیم تا اگر کسی بخواهد نقشه‌ای کلی از وقایع مدارس تحول‌خواه داشته باشد، به راحتی در این کتاب به آن‌ها دسترسی پیدا کند.
پرچمی درباره میزان تداوم این تحول تصریح کرد: در جریان انقلاب اسلامی، نسبت به این مدل از تحول تجربه خوبی داشتیم که بنیان آن هم در دفاع مقدس بود؛ بهطوریکه وقتی در میدان عمل دچار مشکل شدیم، افراد مستعدی وارد میدان شدند و مدیریت دانش به آرامی شکل گرفت و رشد کرد که خروجی آن، امثال شهید خرازی و تهرانی‌مقدم‌ها بودند. پشتوانه آن‌ها اخلاص، دغدغه، روحیه خستگی‌ناپذیری، ایثار و خلاقیت بود که مؤلفه‌های منابع انسانی است. تجربه ما در کشور نشان داده که این مدل ما را به نمونه‌های بومی ایرانی اسلامی می‌رساند.
وی توضیح داد: اکنون جمعی از دغدغه‌مندان تحول با رویکرد پاسداشت هویت اسلامی ایرانی و تربیت نسل مؤمن انقلابی به میدان آمده‌اند و در حال کسب تجربه هستند؛ هرچه این تجربیات به نسخه‌های کاربردی قابل اجرا در محیط آموزش و پرورش تبدیل شود، کمک‌کننده خواهد بود؛ یعنی اگر مهندسی معکوس از مدارس تحول‌خواه به سمت مدارس دولتی صورت گیرد، می‌تواند راه‌گشا باشد.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
