جلفای نو؛ نماد حفظ هویت فرهنگی ارامنه

ارامنه پس از مهاجرت به اصفهان و استقرار در جلفای نو، به تجارت و بازرگانی مشغول شدند و شروع به ساخت بناها و آثار ارزشمند کردند. بر مبنای منابع موجود، شمار ارامنه ساکن‌ در جلفای نو در سال ۱۰۱۴ هجری قمری/ ۱۶۰۵ میلادی، حدود 60 تا 70 هزار نفر برآورد شده است که از امکانات رفاهی و همچنین وام‌هایی برای تأمین حقوق اجتماعی و مذهبی خود برخوردار بودند. حمایت‌های شاه‌عباس صفوی نیز موجبات دلگرمی آنها برای استقرار در جلفای نو را فراهم آورد.

بخش شمالی جلفای نو که در نزدیکی رودخانه قرار داشت، محل زندگی ثروتمندان بود؛ زیرا از چشم‌اندازی زیبا و نسیم خنک رودخانه بهره می‌برد. ارامنه پس از ساخت خانه‌ و تثبیت محل زندگی، با الهام از معماری ایرانی اسلامی و ارمنی (به شکل ترکیبی)، شروع به ساخت سایر بناها و کلیساها کردند؛ از همین‌رو به مرور محله جلفای اصفهان رنگ و بوی زادگاهشان، جلفای قدیم را گرفت. آن‌ها از قسمت شرق به غرب، یعنی در امتداد زاینده‌رود، خیابانی نیز ایجاد کردند و نام خواجه ناظار، کلانتر جلفا و یکی از ثروتمندان ارامنه را بر آن گذاشتند. خیابان نظر امروزی برگرفته از نام همین شخص بوده و از سه قسمت شرقی، غربی و میانی تشکیل شده است؛ درواقع ارامنه سعی کردند تا هویت مذهبی، فرهنگی و تاریخی خود را پس از کوچ اجباری حفظ کنند و در این میان، کمک‌های شاه عباس اول هم سبب سرعت گرفتن پیشرفت و شکوفایی این محله شد.

بیشتر بخوانید:

• مهاجرت ارامنه به ایران؛ از جلفای قدیم تا جلفای نو

به‌دلیل اهمیت دین برای ارامنه، کلیساها، اولین بناهایی بودند که پس از خانه‌ها ساخته شدند. ارامنه‌ای که به اصفهان آمده بودند، مجبور به تغییر فرهنگ، آداب و رسوم و همچنین دین خود نبودند، حتی امکاناتی به آنها داده شد تا کلیساها و دیگر اماکن مذهبی‌شان را بسازند. در محله جلفای اصفهان چندین کلیسای تاریخی متعلق به دوران صفویه وجود دارد که «کلیسای وانک» مهم‌ترین آن‌هاست. کلیساهای دیگری چون «بیت لِحِم»، «سرکیس»، «نیکوغایوس مقدس»، «کاتارینه»، «مریم و هاکوپ»، «میناس مقدس»، «نرسِس مقدس»، «گئورگ مقدس» و... نیز در این محله وجود دارند.

برخلاف کلیساهای موجود در کشورهای اروپایی، معماری کلیساهای جلفای اصفهان بسیار سنتی و مصالح به‌کار رفته در آن‌ها از خشت و خاک است. گنبد کلیساهای جلفا شباهت بسیاری به مساجد اصفهان دارد و نقاشی‌های زیادی بر دیوارهای داخلی آن‌ها کشیده شده است. امروزه جلفای نو، محدوده دو خیابان چهارباغ بالا و حکیم نظامی اصفهان (بین پل‌های مارنان و سی‌وسه‌پل) را شامل می‌شود.

مکان‌های مشهور جلفا

خیابان خاقانی از معروف‌ترین خیابان‌های محله جلفاست و انواع نگارخانه‌های هنری، مجتمع‌های تجاری و مراکز خرید متعدد، بازار جلفا و... در آن به چشم می‌خورد. انواع نشان‌های پوشاک، جواهرات، دکوراسیون و... را نیز می‌توان در این خیابان جست‌وجو کرد. گذری به نام «کوچه سنگ‌تراش‌ها» نیز مکانی دل‌انگیز برای پیاده‌روی و پاتوق بسیاری از ارمنی‌های محله جلفا به‌شمار می‌رود. علت نام‌گذاری این گذر به مهارت زیاد ارامنه در سنگ‌تراشی اشاره دارد. حال‌وهوای کوچه سنگ‌تراش‌ها نه تنها برای اهالی اصفهان، بلکه برای گردشگران داخلی و خارجی نیز دلپذیر است. «مدرسه فرانسوی‌ها» در محله سنگ‌تراش‌ها، جلوه دیگری از زیبایی‌های تاریخی محله جلفاست؛ مدرسه‌ای متعلق به زمان قاجار که شمایل آن تداعی‌گر مدارس اروپایی‌ست و هم‌اکنون در قالب بخشی از دانشگاه هنر اصفهان به حیات خود ادامه می‌دهد.

کوچه «لت‌استرا» نام گذر دیگری‌ست که حال و هوای جلفای قدیم را برای ارامنه زنده می‌کند. این کوچه پر و پیچ خم از شیوه‌ خاص زندگی گذشته حکایت دارد؛ جایی که ارتباط افراد از روی بام خانه‌ها انجام می‌گرفت. اگر برای قدم‌زدن به دنبال مکانی دنج در اصفهان باشید، «گذر جلفا» بهترین گزینه است؛ جایی که می‌توانید خستگی‌تان را در لابه‌لای سنگفرش‌های آن به فراموشی بسپارید و در نهایت خود را به کافه‌ای زیبا در همان حوالی دعوت کنید. از آنجا که تعدادی از خانه‌های تاریخی محله جلفا به کافه و رستوران تبدیل شده‌اند، انتخاب مکانی دنج برای آرامش‌بخشی کار سختی نخواهد بود.

سالروز میلاد حضرت عیسی مسیح(ع) و جشن کریسمس، زمانی‌ست که می‌توان جلفا را در پویاترین و درخشان‌ترین حالت خود مشاهده کرد. محله جلفا در این ایام سراسر شادی و سرور است و تزئینات رنگارنگ و نمادهایی چون درخت کاج و بابانوئل در ویترین فروشگاه‌های آن به چشم می‌خورد.

لازم به ذکر است که امروزه سکونت در جلفای اصفهان منحصر به ارامنه نیست و مسلمانان نیز در این منطقه ساکن شده‌اند. همنشینی کلیساها در کنار مساجد و حوزه علمیه و همزیستی ادیان الهی در شهر تاریخی اصفهان، فضای دلنشین این محله را دوچندان کرده است.

زهرا مظفری‌فرد