پیامبر(ص) و تعهد به حقیقت
پیامبر اکرم(ص) از هر فرصتی برای آموزش مبانی دینی و هدایت مردم استفاده می‌کرد و حتی در شرایطی که می‌توانست از نادانی و ناآگاهی آن‌ها به نفع گسترش رسالت خود بهره‌برداری کند، ترجیح داد با صداقت و روشنگری، مسیر درست را به آنان نشان دهد.
۱۸ رجب، مصادف با سالروز وفات ابراهیم، فرزند پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) است. ابراهیم پسر ماریه قبطیه و فرزند مورد علاقه رسول اکرم(ص) بود که در ۱۸ ماهگی از دنیا رفت. پیامبر(ص) از فوت او متأثر شد، اشک ریخت و محزون بود؛ اما در ادامه واقعه‌ای رخ داد که به بروز واکنش عقلانی و منطقی از سوی نبی مکرم(ص) منجر شد و در یادداشت پیش رو به بررسی مواجهه ایشان با دو رویداد پرداخته خواهد شد.
پیامبر اکرم(ص) در مقام الگوی کامل اخلاق و رفتار انسانی، به دنبال فوت فرزندش، نه تنها احساسات انسانی خود را نشان داد، بلکه با رویکردی عقلانی و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، باورهای نادرست مردم را نیز اصلاح کرد. ایشان از هر فرصتی برای آموزش مبانی دینی و هدایت مردم استفاده می‌کرد و حتی در شرایطی که می‌توانست از نادانی و ناآگاهی آن‌ها به نفع گسترش رسالت خود بهره‌برداری کند، ترجیح داد با صداقت و روشنگری، مسیر درست را به آنان نشان دهد و این باور را که «هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند و حتی برای هدف مقدس نیز ملزم به استفاده از وسیله‌ای مقدس هستیم» عملاً برای مردم تبیین کند.
درگذشت ابراهیم و همزمانی آن با وقوع خورشیدگرفتگی، چگونگی مواجهه پیامبر(ص) با باورهای نادرست مردم را به خوبی نمایان کرد. هرچند باور نادرست مردم می‌توانست ایمان آن‌ها را به پیوند پیامبر(ص) با آسمان و عالم غیب تقویت کند، اما رسول‌الله(ص) حاضر نشد تا از نادانی مردم حتی در راستای گسترش دین و دینداری بهره ببرد. ایشان همواره از نقاط قوت مردم برای هدایت آن‌ها بهره می‌برد، نه از نقطه ضعف آن‌ها؛ چراکه خداوند به او این‌گونه دستور داده بود: «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ؛ با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به شيوهاى كه نيكوتر است، مجادله کن. در حقيقت پروردگار تو به حال كسى كه از راه او منحرف شده، داناتر و او به حال راهيافتگان نيز داناتر است.»
استاد مرتضی مطهری در کتاب «سیری در سیره نبوی»، به بررسی این رویداد و درس‌های اخلاقی و اجتماعی آن پرداخته است. درگذشت ابراهیم، فرزند پیامبر اکرم(ص) واقعه‌ای دردناک بود که ایشان را به شدت تحت تأثیر قرار داد. همزمان با این واقعه، خورشیدگرفتگی رخ داد و مردم مدینه این پدیده طبیعی را نشانه‌ای از همدردی عالم هستی با رسول‌الله(ص) تفسیر کردند. این باور نادرست در میان مردم گسترش یافت و حتی باعث تقویت ایمان آنان به پیامبر(ص) شد؛ اما ایشان با رویکردی عقلانی و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، این باور را مردود خواند و به مردم آموخت که پدیده‌های طبیعی مانند خورشیدگرفتگی، ارتباطی با رویدادهای شخصی ندارند؛ این در حالی بود که شاید در آن زمان، کمتر کسی بهره‌مندی از خواب غفلت و نادانی مردم به نفع دین را نادرست می‌پنداشت.
تعادل بین احساسات انسانی و تعهد به حقیقت
استاد مطهری این رویداد و رفتار پیامبر(ص) را نمونه‌ای از صداقت و تعهد به حقیقت تحلیل می‌کند. از یک سو، پیامبر(ص) که کانون عاطفه و محبت بود، از درگذشت فرزندش ابراهیم به شدت متأثر شد و اشک ریخت؛ اما در عین حال، با وجود غم و اندوه، هرگز خلاف رضای خداوند سخنی نگفت که این رفتار پیامبر(ص) نشان‌دهنده تعادل بین احساسات انسانی و تسلیم در برابر اراده الهی است. از سوی دیگر، همزمان با وقوع خورشیدگرفتگی، باورهای اشتباه مردم را سامان بخشید. ایشان حتی سکوت در برابر این توهم را نیز جایز ندانست، بلکه بالای منبر رفت و به مردم توضیح داد که خورشیدگرفتگی پدیده‌ای طبیعی و بی‌ارتباط با درگذشت ابراهیم است.
نقل است که در جنگی میان معاویه و امیرالمؤمنین(ع)، معاویه می‌خواست با بستن آب به روی سپاهیان حضرت علی(ع)، نبرد را به نفع خود به پیروزی بکشاند؛ اما با حمله یاران امیرالمؤمنین(ع) شکست خورد و به عقب رانده شد. در این شرایط، سپاهیان حضرت علی(ع) نیز خواستند تا برای انتقام از عمل دشمن، آب را به روی لشکر معاویه ببندند؛ اما آن حضرت گفت: «آب نعمتی است که خدا آن را برای کافر و مسلمان قرار داده و این عمل شما دور از شهامت، فتوت و مردانگی است و من نمی‌خواهم پیروزی را با عملی ناجوانمردانه به دست آورم.»
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
