حضرت معصومه(س)؛ نماد تأثیرگذاری بانوان در تمدن اسلامی

حضرت فاطمه معصومه(س)، بانویی بود که در پرتو فرهنگ اهل بیت(ع)، چهره‌ای ماندگار از علم، ایمان و مهربانی به تصویر کشید. از جایگاه والای ایشان در ترویج معارف اسلامی و تمدن‌سازی گرفته تا نقش الگوساز آن حضرت برای نوجوانان امروز، زندگی کوتاه اما پربرکتش همچنان الهام‌بخش مؤمنان و راهنمای نسل‌های آینده است. در یادداشت پیش رو، با استناد به منابع معتبر شیعی، ابعاد گوناگون شخصیت این بانوی بزرگوار را مرور می‌کنیم. 

فرهنگ اهل بیت(ع) به‌مثابه کامل‌ترین الگوی زیست انسانی، جایگاه ویژه‌ای برای زن قائل شده و او را تمدن‌ساز معرفی کرده است. در این میان، حضرت فاطمه معصومه(س) جایگاهی ممتاز دارد؛ دختر امام موسی بن جعفر(ع) و خواهر امام رضا(ع) در سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود و در فضای علمی خانواده امام کاظم(ع)، در علم، دیانت و معرفت به شکوفایی رسید.

براساس نقل شیخ عباس قمی در الکنی و الألقاب و شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا، حضرت معصومه(س) از راویان حدیث و مروجان آموزه‌های شیعی بود. هجرت تاریخی ایشان به ایران با نیت زیارت برادر و حمایت از خط امامت صورت گرفت. این سفر که با بیماری و وفات حضرت به سال ۲۰۱ هجری در شهر قم پایان یافت، نقش تمدنی عظیمی رقم زد.

آیت‌الله جعفر سبحانی در کتاب «فروغ ولایت» تأکید می‌کند که حضور حضرت معصومه(س) در قم، زمینه‌ساز شکوفایی حوزه علمیه و تأسیس نهادهای علمی و دینی بزرگ شد. لقب «معصومه» که بنابر بعضی اقوال، از سوی امام رضا(ع) به ایشان داده شده (بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۰۷)، نشانگر مقام بلند معنوی آن حضرت است. زیارت‌نامه مخصوص حضرت معصومه(س) که امام جواد(ع) آن را تعلیم داده (کامل‌الزیارات، ابن قولویه) نیز گواهی بر جایگاه والای این بانوی گرامی نزد اهل بیت(ع) است.

چهره‌ای زنده و الهام‌بخش برای نوجوانان امروز

امروز، نوجوانان در دنیایی پر از الگوهای متضاد به چهره‌هایی نیاز دارند که نه تنها از رشد سخن بگویند، بلکه با زندگی خویش نمونه‌ای از ایمان، مهربانی و علم ارائه دهند. حضرت فاطمه معصومه(س)، یکی از این چهره‌های نورانی است. ایشان مهربانی و دانایی را در عمل به هم آمیخت و الگویی درخشان برای نسل جوان شد.

دوران نوجوانی، زمان پرسشگری و هویت‌یابی است. در عصری که ظاهرگرایی و جولان قهرمانان پوشالی رواج دارد، معرفی چهره‌ای مانند حضرت معصومه(س) ضرورتی فرهنگی و اجتماعی به نظر می‌رسد. زندگی ایشان، مشحون از مهربانی، عطوفت، علم و تعهد دینی است.

هجرت حضرت معصومه(س) به ایران، نمایانگر هدفمندی، فداکاری و عشق به اهل بیت(ع) بود. این حرکت مؤمنانه، قم را به کانونی از علم و معنویت تبدیل کرد؛ در نتیجه نوجوانان امروز می‌توانند از ایشان مهربانی واقعی، علم‌آموزی، اراده و حضور اجتماعی مؤثر را بیاموزند.

ضروری است که روایت زندگی حضرت معصومه(س) با بیانی ساده و داستانی، از طریق ابزارهای هنری، فیلم و شبکه‌های اجتماعی برای نسل نوجوان ارائه شود تا پیوند عاطفی و فکری میان آنان و این بانوی بزرگ شکل بگیرد.

زیارت حضرت معصومه(س) در فرهنگ اهل بیت(ع)

در فرهنگ اهل بیت(ع)، زیارت اولیای الهی راهی برای ارتباط با سرچشمه‌های نور و هدایت معرفی شده است. امام صادق(ع) سال‌ها پیش از ولادت حضرت معصومه(س)، در روایتی که در بحارالانوار (ج ۶۰، ص ۲۱۳) آمده، قم را حرم اهل بیت(ع) معرفی کرده و خبر داده‌ که بانویی به نام فاطمه در آنجا مدفون خواهد شد.

پس از وفات حضرت معصومه(س) در قم، امام رضا(ع) در عیون اخبار الرضا (ج ۲، ص ۲۶۷) فرمود: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی؛ هر کس معصومه را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده باشد.» این سخن عظمت زیارت ایشان را نشان می‌دهد.

زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) که از امام محمد تقی(ع) نقل شده و در مفاتیح‌الجنان آمده، نشان‌دهنده مقام شفاعت ایشان است: «یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة.» همچنین امام صادق(ع) در کامل‌الزیارات (ص ۵۳۸) می‌فرماید: «به زودی بانویی از فرزندان من در قم دفن می‌شود که به شفاعت او، همه شیعیان وارد بهشت می‌شوند.»

در روایات آمده است که حتی زیارت از راه دور، همراه با معرفت، موجب بهره‌مندی از شفاعت آن حضرت خواهد شد. (بحارالانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۶۹) زیارت حضرت معصومه(س) فرصت نادری برای تجدید عهد با فرهنگ اهل بیت(ع) و طلب شفاعت الهی است.

حضرت فاطمه معصومه(س) با زندگی کوتاه اما پرثمر خود، نه تنها در تاریخ اسلام جایگاهی ویژه یافت، بلکه الگویی الهام‌بخش برای زنان و نوجوانان امروز شناخته شد. حضور ایشان در قم و تلاش‌های علمی و اجتماعی‌ آن حضرت، نشان‌دهنده قدرت و تأثیرگذاری زن مسلمان در ساخت تمدن اسلامی است. زندگی حضرت معصومه(س) به ما یادآوری می‌کند که برای تحقق اهداف بلند، باید با ایمان، تلاش و اراده، در مسیر ارزش‌ها گام برداریم و از ایشان بیاموزیم که چگونه می‌توان در هر شرایطی، نقش مؤثر و ماندگاری در جامعه ایفا کرد.

زهراسادات محمدی