نشست بررسی آزادی بیان و مطبوعات در اندیشه امام خمینی(ره) برگزار شد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، هفتمین نشست اندیشه‌ورزی ماقبل همایش بین‌المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(ره) از سوی کارگروه حقوق دبیرخانه همایش برگزار شد.
در این نشست علمی که در محل دفتر مرکزی کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران انجام شد، ولی‌الله حسینی، دکترای حقوق عمومی و قاضی دادگستری بحثی در زمینه آزادی بیان و مطبوعات در اندیشه امام ارائه کرد؛ سپس اساتید و حقوق‌دانان حاضر در جلسه به نقد و بررسی دیدگاه‌های مطروحه پرداختند و پیشنهادات و توصیه‌های علمی خود را برای تحقیقات آتی در این زمینه ارائه کردند.
حسینی در بخش اول ارائه بحث خود جایگاه آزادی بیان را در ادبیات تخصصی حقوقی جهان معاصر تشریح کرد. وی در این بخش اعلام کرد: آزادی بیان امروزه از جمله حقوق اساسی شهروندان است. ارتباط این حق با سایر حق‌های انسانی کاملاً برجسته و گسترده است، به‌نحوی که بدون آزادی بیان عملاً نمی‌توان بسیاری از حق‌های دیگر را نیز عینیت بخشید. این حق از جمله بنیادهای هر نظام دموکراتیک محسوب می‌شود و تعهدات دولت‌ها در این زمینه بیشتر سلبی است به این معنا که در آزادی  بیان پذیرفته شده مردم نباید دخالت کنند. البته دولت‌ها تعهدات ایجابی نیز دارند تا تحقق این حق در بستر مناسب قانونی خود اجرایی شود.
وی افزود: این آزادی اساسی انسان‌ها در اسناد مختلف بین المللی از جمله ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر، ماده 19 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده 10 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ماده 13 کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر و ماده 22 اعلامیه اسلامی حقوق بشر برسمیت شناخته شده است. این حق علی‌رغم اینکه از جمله حقوق اساسی شهروندان محسوب می‌شود ولی در زمره حق‌های مطلق نیست بلکه قیود و محدوده های پذیرفته شده‌ای در همه نظام‌های حقوقی و اسناد بین المللی دارد.
حسینی ادامه داد: برای جلوگیری از تجاوز به آزادی بیان مردم، محدوده‌های آزادی بیان از جمله رعایت حقوق دیگران، حفظ نظم عمومی، امنیت ملی، سلامت همگانی لازم است به‌موجب قانون دقیقاً و بدون هرگونه ابهام مشخص شده باشند، همچنین لازم است در  یک جامعه دموکراتیک اِعمال آن محدوده‌ها ضرورت پیدا کند و رعایت تناسب نیز در عمل صورت گیرد.
وی در پایان بخش اول بحث خود جلو ه‌های آزادی بیان را در ادبیات تخصصی حقوقی کنونی بسیار گسترده دانست، بدین معنا که فقط بیان زبانی را شامل نمی‌شود، بلکه همه جلوه‌های بیانی انسان  به شکل‌های مختلف چه کتبی چه گفتاری چه هنری و حتی پوشش را نیز در بر می‌گیرد و از جمله مهم‌ترین جلوه‌های آزادی بیان، آزادی مطبوعات و رسانه‌ها ست. نظر به اهمیت آزادی بیان و چالش‌هایی که در مصادیق اِعمال محدودیت‌ها بروز پیدا می‌کند، کمیته حقوق بشر سازمان ملل نظریه تفسیری شماره 34 که نظر مشروح ومفصلی است را در مورد این حق انسانی ارائه کرده است که  البته محتوای آن از حیث تخصصی قابل بحث و بررسی است.
این استاد دانشگاه در بخش دوم بحث خود به بررسی آراء و اندیشه‌های امام خمینی(ره) در حیطه آزادی بیان  پرداخت. وی در ابتدا به عنوان مقدمه بحث خود بر این مهم تأکید کرد که برای شناخت درست دیدگاه‌های امام لازم است توجه کنیم که امام یک فقیه برجسته اسلامی است فلذا دیدگاه‌های اسلامی ایشان مبنای منظومه فکری ایشان است ودر موارد مختلف لازم است به مبانی اسلامی رجوع کرد تا ابعاد یک نظر یا عملکرد ایشان را بهتر فهمید. نکته دیگر اینکه امام از آن چنان قدرت کاریزمایی و اثرگذاری برخوردار بودند که در خیلی از موارد یک اظهار نظر ساده ایشان می توانست منشا تحولات زیادی شود. آن پیامدهای اجتماعی لزوما مورد تأیید امام(ره) نبوده است و نمی‌توان مخصوصاً همه آثار و پیامدهای عملکردی مسئولان کشور  پیرو یک اظهار نظر امام در مسائل اجتماعی را بنام بنیانگذار انقلاب اسلامی منظور کرد بلکه لازم است دقیقا بررسی شود که آیا عملکردهای انجام شده دیگران با منظومه فکری ایشان هماهنگی دارد یا خیر. نکته سوم اینکه امام در مقام مدیریت حکومت اسلامی دغدغه‌هایی داشته‌اند که با شرایط قبل از پیروزی انقلاب و زمان تدریس در حوزه‌های علمیه و تالیف برخی از آثار علمی، در مواردی تفاوت داشته است. درک این دغدغه‌ها و تفاوت‌ها نیز مهم است چرا که در اندیشه امام پس از پیروزی انقلاب اسلامی حفظ نظام جایگاه برجسته ای دارد والبته نظام اسلامی نیز وسیله و طریقی محسوب می شود که احکام اسلامی و راه کمال انسان‌ها را فراهم آورد نه اینکه بنام نظام اسلامی حقوق وآزادی های مشروع مردم با محدودیت روبرو شود.
حسینی در ادامه چارچوب‌های مهم دیدگاه‌های امام در زمینه آزادی بیان را بیان کرد؛ از جمله اینکه امام آزادی را هدیه الهی می‌داند و ضرورت کمال و رشد انسانی در همه ابعاد تلقی می کند تا آدمی بتواند استعدادهای خدادادی را شکوفا سازد. در همین چارچوب طبیعتا انسان ها از آزادی بیان وفکر برخوردارند و حکومت اسلامی باید از آن صیانت کند لیکن این آزادی در چارچوب های معینی معنای واقعی خود را پیدا می کند: اول اینکه امام بر حاکمیت قانون تاکید دارند و بارها گفته اند که همه افراد وگروهها باید مقیّد به رعایت قانون باشند تا بهره مندی از آزادی ها از جمله آزادی بیان ومطبوعات به هرج ومرج و پیامدهای منفی منتهی نشود. ثانیا امام تقید ویژه ای به رعایت مقدسات دینی داشته اند و این امر را نیز بارها گوشزد نموده اند. ثالثا امام به صیانت از انقلاب اسلامی حساس بوده اند آن گونه که در مصادیق معینی هشدار داده اند که نباید با توطئه، تحریک، خیانت، شایعه پراکنی و دروغ و هتک حرمت  افراد، حریم های شرعی و قانونی را نادیده گرفت و به نظام نیز لطمه زد .
وی در ادامه بحث به تحولات سال‌های آغازین انقلاب در عرصه مطبوعات اشاره کرد که در نهایت برخی قانون شکنی های گسترده باعث شدند که امام موضعگیری هایی را در آن خصوص داشته باشند .با این حال کاملا مشخص است که موضعگیری در شرائط خاص را نمی توان به همه موارد عادی نیز تعمیم داد و باید تفکیک درستی بین موارد خاص و شرائط اضطراری با حکم کلی امام در مورد آزادی مطبوعات و بیان قائل شد.
حسینی در بخش دیگری از بحث خود با اشاره به نظریه های سه گانه ای که در مورد آزادی رسانه ها از سوی برخی اساتید علوم ارتباطات مطرح شده است شامل نظریه آزادی بیان حداکثری، نظریه اقتدارگرا و نظریه آزادی بیان و مطبوعات توام با مسئولیت اجتماعی ، بر این نکته تاکید ورزید که برخی محققین به این نتیجه رسیده اند که دیدگاه امام به نظریه مسئولیت اجتماعی نزدیک است ودر این چارچوب بهتر قابل تحلیل می باشد.
وی در بخش آخر ارائه بحث خود بر این نکته اشاره کرد که دیدگاههای امام در فرایند تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از جمله اصولی که به حقوق ملت و جلوه های مختلف آزادی بیان و رسانه ها مربوط می شوند نیز قابل توجه است واز این منظر لازم است قوانین عادی کشور را ارزیابی کرد که تا چه اندازه توانسته اند میراث امام در قانون اساسی را صیانت کنند؟ آیا سعی شده که تفسیر موسع بنفع مردم صورت گیرد یا اینکه در مواردی با تفسیرهای مضیّق به ضرر حقوق مردم محدوده های سلیقه ای بر آزادی های مشروع مردم وارد گردیده است؟
پس از ارائه بحث از سوی حسینی، بهرام مستقیمی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، محمود صادقی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس، حجت‌الاسلام والمسلمین بهمن اکبری، رایزن فرهنگی اسبق ایران و پژوهشگر ارشد مطالعات اسلام وحقوق بشر، مصطفی مصلح‌زاده، عضو هیئت علمی دانشکده رابط بین‌الملل و نهایتاً دبیر کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران هر یک نکاتی را در مورد دیدگاههای مطروحه اعلام داشتند از جمله اینکه لازم است مقوله آزادی اطلاعات به صورت جداگانه در اندیشه امام مورد تامل قرار گیرد، شناخت روش شناسی درست استخراج منظومه فکری امام در زمینه حقوق مردم بسیار امری ضروری ومورد نیاز است،شرائط جنگ تحمیلی در دهه اول انقلاب را در تحلیل موضوع نباید نادیده گرفت چنانچه خیلی از نظام های حقوقی پیشرفته نیز در شرائط اضطراری ناچار می شوند که برخی از ابعاد حقوق شهروندان را با تعلیق های موقت روبرو کنند، گفتمان حاکم بر فضای سیاسی دهه اول انقلاب در داخل کشور و حتی گفتمان غالب در سطح جهانی نیز در تحلیل موضوع قابل توجه است، منابع فقهی اعم از کتب منتشره یا استفتائات انجام شده از امام نیز در این موضوع قابل توجه است، عنصر زمان ومکان در اجتهاد که مورد تاکید امام بوده در فهم این موضوع نیز موثر است، مخالفت شدید امام با استبداد در طول دوران مبارزه  سیاسی منتهی به انقلاب اسلامی و شعارهای اول انقلاب که بر آمده از دیدگاههای امام  بوده خصوصا استقلال  وآزادی هر یک در فهم دیدگاه امام در موضوع مورد بررسی نیز قابل توجه هستند، تحلیل قانون گرایی مورد تاکید امام  از سه زاویه قانون در وجه آزادی حداکثری،قانون در وجه آزادی حداقلی و قانون در وجه شرائط اضطرار قابل بررسی است تا مصادیق هر یک از سه گانه یادشده را بتوان دقیق مشخص کرد.