وجود آرمان مهدویت در تمام دیوان حافظ/ حافظ ایجاز، ابهام و ژرف‌نگری را از قرآن آموخته است
گروه هنر: جنتی با بیان اینکه همواره در لابه‌لای غزلیات پرشور حافظ انتظار و طلب موعود به ذهن تداعی میشود، گفت: حافظ گاه به زبان رمز و اشاره و گاه به استعاره و کنایه در طلب موعود آرمانی است و آرمان مهدویت در سراسر دیوان او به سراسر آشکار و پنهان وجود دارد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از فارس، علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شام‌گاه دوشنبه، 20 مهرماه در نوزدهمین همایش بین‌المللی یادروز حافظ که در جوار آرامگاه خواجه شیراز برگزار شد، گفت: حافظ، حافظه تاریخی، آبرو و اعتبار تاریخ ادبیات ماست، همچنان که دیگر مشاهیر شعر و ادب و عرفان نیز مایه افتخار و اعتبار پیشنیه علمی و فرهنگی این سرزمین هستند.
وی با بیان اینکه غزل حافظ ماندگار و جاودانه است چون هم از فصاحت، بلاغت و آرایه‌های ادبی برخوردار و هم دربرگیرنده مفاهیم و معانی سترگ و ژرفی است که اهل ذوق و هنر را به خود معطوف داشته است، افزود: دیوان حافظ تنها یک گنجینه ادبی نیست بلکه دریایی از گوهرهای عرفانی، اخلاقی و سیر و سلوک است که خواجه شیراز آن‌ها را در لفافه ابهام و کنایت از سودای دل خویش در قالبی زیبا و بدیع سروده است و پاره‌ای از اسرار و معانی عشق و عرفان را در آن به زبان آورده است.
جنتی بیان کرد: زبان حافظ چنان ساده و آشناست که گویا ترانه‌اش را از عهد گهواره شنیده‌ایم و آنچنان با رمز و راز معما می‌گوید که پنداری پیامی از کهکشان‌های دور می‌رسد.
حافظ با هوشیاری شیوه‌ای تازه برای مبارزه با نابسامانی‌های جامعه برگزید
وزیر ارشاد اظهار کرد: لحن حافظ گزنده و کنایه‌آمیز است اما در آن مایه‌ای از خیرخواهی و اصلاح‌طلبی هم دیده میشود، گویی حافظ با هوشیاری و فرزانگی شیوه تازه‌ای برای مبارزه با نابسامانی و بداخلاقی‌های جامعه برگزیده است که چون بیان شاعرانه او تازگی دارد.
وی به تبیین نکاتی راجع به شعر حافظ پرداخت و گفت: رمزپردازی یکی از زیبایی‌های شعر حافظ است که دیوانش را خانه آن کرده و به آن وجوه گوناگونی بخشیده است؛ کاربرد وسیع ایهام، شعرش را لذت‌بخش و رازناک کرده است و زبان پرفتنه حافظ، زبانی خاص برای اعتراض و مخالفت تلقی پیدا می‌کند ان هم زبانی که قابل تفسیر به مواضع مختلف باشد.
حافظ، شرح طلب است
جنتی گفت: شعر حافظ بنا به ماهیت طبیعتش شرح طلب است و این نکته به هیچ وجه ناشی از دشواری یا دیریابی آن نیست بلکه چند پهلویی شعر حافظ را می‌نمایاند که رندانه ذهن را به هر سوی می‌کشاند تا منظورش را لابه‌لای الفاظ موسیقیایی بیان کند و جهانی آرمانی بیافریند.
وزیر ارشاد با بیان اینکه شرح‌طلبی شعر حافظ، شباهت آن را به قرآن بیان می‌کند، گفت: برای هر آیه قرآن 7 بند شمرده‌اند و مفسران و پژوهندگان در طول تاریخ برای شرح و بسط مضامین قرآنی قلم‌ها فرسوده‌اند تا ذات آیات را آنگونه که شایسته کلام وحی است به مردم بنمایاند و هنوز این تلاش تداوم دارد و شعر حافظ نیز شعری برگرفته از قرآن و طالب تفسیر است.
وی با تصریح اینکه از ویژگی‌های دیگر شعر حافظ آن است که همواره در لابه‌لای غزلیات پرشورش انتظار و طلب موعود به ذهن تداعی می‌کند، گفت: حافظ گاه به زبان رمز و اشاره و گاه به استعاره و کنایه در طلب موعود آرمانی است و آرمان مهدویت در سراسر دیوان او به سراسر آشکار و پنهان وجود دارد.
حافظ، ایجاز و ابهام و ژرف‌نگری را از قرآن آموخته است
جنتی اظهار کرد: منبع عمده اندیشه‌های حافظ غیر از روح حساس و ذوق آفریننده‌ای که دارد، مطالعه کتاب است؛ ایجاز و ابهام و ژرف‌نگری را از قرآن و تفاسیر آموخته است و باریک اندیشی و دقت نظر را از آثار متکلمان.
به گفته وی، حسن استفاده حافظ از تناسب‌های لفظی و معنوی و به هم پیوستگی تصویرها و وحدتی که در اجزای شعر خویش آفریده، کم نظیر است؛ اگر کسی با خیال‌پردازی‌ها و مسیر تداعی و معنی در ذهن او آشنا شود می‌فهمد که شعر او در خط افقی هر بیت و خط عمودی غزل هماهنگ و در هم بافته و به منزله یک سمفونی واحد شده است.
وزیر ارشاد تأثیر قرآن را بر روی اشعار حافظ همچون روز روشن دانست و گفت: این اثرپذیری به گونه‌های مختلفی رخ می‌نماید گاه مستقیم، بی‌پرده و گاه در قالب رمز و ایهام و گاه تداعی و یادآوری قصص قرآنی.
کسی که با تفاسیر قرآن بیگانه باشد، نمی‌تواند از خوان ادب فارسی بهره‌ای کامل ببرد
وی با بیان اینکه اگر کسی از مبانی دینی، اخبار مذهبی و تفاسیر قرآن بیگانه باشد نمی‌تواند از خوان گسترده ادب فارسی به صورت کامل بهره بگیرد و از چشمه فیاض آن متنعم شود، گفت: حافظ در بهره‌یابی و اقتباس از آیات قرآن استادی چیره دست است و او با این کتاب آسمانی انس و الفتی خاص دارد و آنگونه که خود اشاره کرده است با 14 روایت در حفظ داشته است.
جنتی تأکید کرد: در اینکه حافظ پیوسته با قرآن کریم دمساز بوده و آن را در حفظ داشته است، تردید نیست زیرا علاوه بر اشاره برخی از صاحبان تذکره خود نیز بارها به این نکته اشاره کرده است.
تبیین انواع اقتباس حافظ از قرآن
وی با تصریح اینکه اقتباس حافظ از قرآن، گاه به صورت مستقیم است، بدین معنا که تمام و یا بخشی از یک آیه را با اندک تغییری به صورت مصرح یا بیتی تمام در شعر خویش آورده است، گفت: گاه با درجه بخشی از آیات قرآن در مصرع و بیت به سخن خود شکوه و زیبایی می‌بخشد.
جنتی عنوان کرد: حافظ گاه با آوردن لفظی ترکیبی از قرآن به مضمون آیه‌ای اشاره کرده و چنان آن را در غزل تعبیه کرده است که بی درنگ آیه مورد نظر به ذهن تداعی می‌کند و گاه خواجه شیراز مفهموم و مضمون آیه قرآن را با کمال مهارت و استادی به عنوان دلیل و شاهد مدعای خود آورده است.
وزیر ارشاد با بیان اینکه بسیاری از ابیات حافظ نزد اهل فضل و ادب بی اختیار مضمونی از آیات قرآن را به ذهن تداعی می‌کند، گفت: حافظ از این نظر در حد متعالی است و با بهره‌گیری از داستان‌ها و رویدادهای تاریخی به ویژه قصص قرآنی که بر تمام آن‌ها وقوف کامل دارد انسان‌ها را به یاد آن داستان‌ها انداخته و او را به تفکر و تأمل وا می‌دارد.
اشعار حافظ تأویل پذیری به وقایع صدر اسلام دارد
وی در ادامه با اشاره به اینکه شعر حافظ شعری شرح طلب و تأویل‌پذیر است، گفت: اهل فن بسیاری از غزلیات مستدل او را به دلایل عرفانی به رویدادهای تاریخی و ارادت به اولیاء الله تفسیر و تأویل کرده‌اند و آن‌جا که می‌گوید چه مبارک سحری بود چه فرخنده شبی، از قرائن چنین بر می‌آید که این بیت اشاره دارد به شب ضربت خوردن حضرت علی(ع) و وقتی که سخن از رندان تشنه لب می‌کند گمان می‌رود گوشه چشمی به تشنگی امام حسین(ع) و حادثه کربلا دارد.
جنتی حافظ را شاعری شگفت دانست که غزلش لطیف و سرشار از رمز و کنایه و ایهام و تلمیح و دیگر آرایه‌های لفظی و معنایی است و او در سخن طرحی نو درانداخته است و در هر بیتش مانند یک استاد منبت کار با باریک بینی و ظرافت الفاظ را بیان کرده است.
وی با بیان اینکه عظمت هنری حافظ این است که در عین سخنوری جامع، معنا را فرونگذاشته و بلکه مقدم دانسته است، گفت: سرآمد مضمون حافظ ذوق زیباشناختی ما را ارضا می‌کند اما آن شیرینی زودگذر است و آنچه زیباست اندیشه‌های ظریف و ظرافت اندیشه و جهان بینی اوست.
جنتی تأکید کرد: به جرأت می‌توان گفت که جهان شعری هیچ شاعر ایرانی به اندازه حافظ زنده و ذیربط با واقعیت و اندیشه‌های روانشناختی و تنوع تجربه نیست و اینکه هنوز هیچ هنرمندی چه نقاش و مجسمه‌ساز نتوانسته است چهره‌ای عام پسند از حافظ ارائه دهد از همین رمزآلود بودن شخصیت او نشئت می‌گیرد.
وزیر ارشاد در بخش پایانی سخنان خود گفت: انتظار می‌رود استان فارس و شهر شیراز با همه ویژگی‌های شعری و ادبی که دارد و با حضور حافظ و سعدی، در آینده نه چندان دوری با تلاش و همت اداره‌کل ارشاد اسلامی استان فارس و حمایت‌های استاندار فارس، میزبان جشنواره سالانه یا دوسالانه بین‌المللی شعر و ادب باشد.
