دیدگاه‌های سکولاریستی قادر به تحلیل پدیده وحی نیست
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با برشمردن برخی اندیشه‌های سکولاریستی و ضعف ماهوی این نوع اندیشه‌ها در مواجهه با قرآن عنوان کرد: دیدگاه‌های سکولاریستی و اساسا فلسفه بدون ادعای نبوت و وحی از سوی پیامبر(ص) قادر به تحلیل پدیده چند جنبی و فراطبیعی وحی نیستند اگر چه این مسئله به معنای نفی تحلیل طبیعی نسبت به وحی هم نیست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شب گذشته، 9 آبان‌ماه در نشست علمی «نقد دیدگاه‌های سکولاریستی نسبت به وحی قرآنی» در مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه گفت: وحی در تفکر اسلامی، مفهومی مرکزی است و هیچ دینی ابتنای خود را به‌صراحت بر آن بنا نکرده است و اگر قرآن را با سایر کتب مقدس مقایسه کنیم در هیچ‌کدام از این کتب، به‌صراحت در مورد وحی موضع‌گیری نشده است.
نویسنده کتاب «بیولوژی نص» با بیان اینکه وحی ارتباط ویژه میان خدا و پیامبران است تصریح کرد: در طول تاریخ در 14 قرن گذشته فلاسفه و متکلمان دیدگاه‌های گوناگونی در مورد وحی آورده‌اند و در عصر جدید و بعد از دوره مدرن نیز دیدگاه‌های سکولاریستی مطرح شد. فضل‌الرحمان پاکستانی جزء نخستین افراد در این مسئله بوده است و افرادی مانند سروش و شبستری و .... نیز متاثر از دیدگاه‌های فضل‌الرحمان هستند و این روند در برخی کشورهای دیگر مانند مصر نیز دنبال شد.
قائمی‌نیا با اشاره به نتایج توسعه دیدگاه‌های سکولار در مواجهه با قرآن اظهار کرد: در این نگاه انسان محدود به زمان شده و وحی فرازمانی ندارد؛ لذا پیامبر(ص) نیز هر چه آورده در زمان خود منحصر بوده است و جنبه فرازمانی ندارد و نمی‌تواند پاسخ‌گوی مسایل جدید دوره معاصر باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: اساس فلسفه این نوع دیدگاه‌ها بحث تاریخیت است، یعنی این دیدگاه معتقد است که انسان‌ها محدودیت فرهنگی، زبانی، تاریخی و ... دارند و نمی توانند به حقیقت مطلق برسند البته چنین نگاهی بیشتر از دوره هگل تاکنون توسعه یافته و بر آن تاکید شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: این گروه پیامبر(ص) را هم متاثر از شرایط تاریخی می‌دانند که امکان ورود به فضای غیرزمانی و مکانی را ندارد، لذا با تعابیر مختلف تلاش می‌کنند تا تقریری از تاریخیت را ارائه کنند.
قائمی‌نیا عنوان کرد: تاریخیت در فلسفه هگل و در نقد کانت مطرح شده است، زیرا کانت معتقد بود که انسان بخشی از داده‌های خود را از عالم واقع می‌گیرد و برخی نیز ساخته ذهن اوست ولی هگل معتقد بود که محدودیت‌های معرفت بشری به ذهن بر نمی‌گردد بلکه به تاریخ باز می‌شود؛ لذا حقیقت را از دریچه تاریخ می‌بیند و فلاسفه بعدی نیز محدودیت‌های معرفتی را ناشی از فرهنگ و زبان انسان دانستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نویسنده چندین اثر در مورد زبان وحی و معناشناسی تصریح کرد: این افراد معتقدند که وحی به خصائص بشر باز می‌گردد و نوعی رویت نبوی پیامبر نسبت به جهان است و تاکید می‌کنم همه روشنفکران سکولار، تلاش کرده‌اند تا مدلی ارایه کنند که ما به واسطه آن وحی را بفهمیم مثلا مدل رویا انگاری وحی یکی از این مدل‌هاست؛ یعنی خواب چه ویژگی دارد که مهمترین آن این است که ما در خواب با زبان نمادین روبرو هستیم از این رو این افراد تلاششان بر این است که نشان دهند زبان قرآن کلا نمادین است و چون نمادین است حکم واقعی صادر نکرده است.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه از دید این افراد زبان قرآن، نمادین است و ما باید در هر جایی آن‌ها را تفسیر کرده و به معنای تحت‌اللفظی نگیریم تصریح کرد: وحی پدیده‌ای ذوجنبتین است و جنبه فراطبیعی و طبیعی دارد؛ یعنی از یکسو پدیده‌ای نادر در زندگی بشر است و از سویی نیز می‌توان از زاویه نگاه طبیعی هم به آن پرداخت لذا باید این دو جنبه در تحلیل‌ها لحاظ شود در حالی که جنبه معتقد به تاریخمندی نمی‌توانند این دو جنبه را تحلیل کنند.
وی با اشاره به برخی نتایج چنین دیدگاه‌های سکولاریستی به قرآن کریم که از سوی برخی مانند سروش و ... نیز مطرح شده است افزود: این افراد به این مسئله توجه ندارند که اگر پیامبر(ص) مانند دیگران محدود به تاریخ و زمان هستند به معنای تاریخیت خداوند نیز خواهد شد یعنی العیاذ بالله خداوند نمی‌تواند حقایق ابدی را در اختیار بشر قرار دهد، از این‌رو عقاید سکولار نمی‌توانند وحی را فهم کنند.
قائمی‌نیا ادامه داد: باید قابلیت مدل‌های تبیین وحی لحاظ شود؛ مثلا رویاانگاری وحی را در نظر بگیرید؛ افراد مدعی این عقیده می‌گویند قرآن، نمادین است؛ در حالی که زبان وحی در پاره ای اوقات نمادین است؛ در مورد وحی نمی‌توان تبیین رویا را در نظر بگیریم زیرا خواب انسان‌ها به دنبال یافتن واقعیت است ولی در رویای پیامبر(ص) واقعیت هم وجود دارد که این نوع مدل مورد پذیرش ما هست ولی این افراد دنبال تحلیل این گونه نیستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه پیامبر(ص) را نمی‌توان فردی زمانی تفسیر کرد، اظهار کرد: پیامبر(ص) می‌گوید من حقایقی را به شما می‌گویم که در جای دیگر نمی‌توانید بیابید و این حقایق متصل به منبعی غیر بشری است و در قرآن و روایات تبیین شده است، همان‌طور که در آیه شریفه فرموده است: «وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ»(شوری/51) که اکثر مفسران نیز در ذیل تفسیر این آیه، آن را ناظر به اقسام وحی می‌دانند اگرچه علامه طباطبایی اشاره به اقسام زبانی دارد.
وی افزود: این قبیل آیات به صراحت می‌گویند یکی از جنبه‌های وحی، ارتباط زبانی است که نمی‌توان آن را با خواب مقایسه کرد؛ از جمله ویژگی‌های وحی قرآنی، سرشت زبانی و حاصل ارتباطی زبانی خدا با حضرت محمد(ص) است که در تاریخ بشر بی‌سابقه است؛ مثلا خدا با حضرت موسی(ع) سخن گفت اما این سخن گفتن تبدیل به کتاب نشده است اما ماحصل گفتار خدا با پیامبر(ص) مقوله زیانی یعنی قرآن است.
قائمی‌نیا با بیان اینکه برخی مدعی‌اند رویت و نگاه پیامبر(ص) به جهان، وحی است ولی این تعبیر به هیچ وجه درست نیست عنوان کرد: فلسفه در حدی نیست که بدون ادعای فردی که مدعی نبوت است بخواهد برای این مقولات مطلبی ارایه دهد زیرا اگر خود پیامبر(ص) نمی‌گفت وحی وجود دارد و ماهیت آن چیست فلسفه اساسا توان ورود به این مقوله را نداشت و باید توصیف پیامبر(ص)، اطلاعاتی در اختیار ما قرار دهد که در آیات و روایات منعکس است و برخی از علوم بخواهند به توصیف این مسایل بپردازد.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تاکید بر اینکه فلاسفه، در محدوده برهان و عقل به توصیف مسایل مرتبط با این علم می‌پردازند در حالی که تحلیل پدیده پیچیده وحی، صرفا برهانی نیست ادامه داد: برخی مدعی هستند که در غرب اجماع بر سر فلسفه‌های غیرتاریخی وجود دارد که این ادعا خلاف واقع است زیرا مواردی در تقابل با این دیدگاه نیز وجود دارد.
قائمی‌نیا بیان کرد: از طرفی در فلسفه زبانی، گفته می‌شود که ارتباط زبانی خدا و بشر ممکن نیست که ادعای فلسفی قابل بحثی است زیرا این دانش‌های بشری اساسا نمی‌توانند این مسئله را رد کنند بلکه محدوده این دانش‌ها تحلیل پدیده‌هایی است که در این علوم رخ می‌دهند نه چیزی فراتر از آن.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: اینها می‌گویند اگر خدا بخواهد جملاتی بر زبان بیاورد برای بشر قابل فهم نخواهد بود که این ادعا، ادعای باطلی است، زیرا خدا وقتی وارد مقوله زبانی بشر شود، براساس همان قواعد زبانی هم سخن خواهد گفت تا برای بشر نیز قابل تحلیل باشد.
وی افزود: برخی مدعی هستند که حتی دریافت پیامبر(ص) از وحی نیز تفسیر است که این جای بحث دارد؛ زیرا هر فهمی، تفسیر نیست و این نوع برداشت، دچار تسلسل می‌شود و ما در هیچ کجا فهمی از واقع نخواهیم داشت لذا این سلسله باید در وجود پیامبر، قطع شود زیرا این طور نیست که انسان همیشه از تفسیر به حقایق عالم برسد.
عضو هیئت علمی اظهار کرد: اینها معتقدند که مثلا درختان در عالم واقع، نشانه خدا نیستند در حالی که در کتاب و سنت، آیه، مفهوم واقعیت و نشانه خدا است نه اینکه این نشانه‌ها تنها بر پیامبر به عنوان آیه جلوه کرده باشد؛ کتاب و سنت به صراحت می‌گوید که پیامبر با خود واقعیت مرتبط است و تعبیر شهید نیز در قرآن یعنی اینکه پیامبر مواجهه شاهدانه با حقیقت دارد.
قائمی‌نیا با بیان اینکه باید میان وحی و پدیده وحی با پدیده فهم متن تفاوت قائل شویم تاکید کرد: به هر کدام هم که قائل باشیم هرمنوتیک فلسفی و سکولار نمی‌تواند به تحلیل درست بپردازد و در هر دو عرصه تبیین درستی ندارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با رد نمادین بودن زبان وحی به طور کامل، افزود: زبان وحی کارکردهای مختلف دارد و همیشه نباید انتظار کارکرد ادبی از آن داشته باشیم بلکه گاهی استفاده از زبان ادبی خلاف هدف قرآن است مانند آنچه در مورد آیات‌الاحکام با آن مواجه هستیم.
تشکر بابت زحمتی که متقبل شدین
اگر می شد همراه با متن، فایل صوتی مصاحبه رو هم میزاشتین خوب بود