زمینه پژوهش‌های قرآنی میان رشته‌ای فراهم نیست
گروه فعالیت‌های قرآنی: دانشیار دانشگاه اصفهان گفت: علی‌رغم نیاز جدی به مباحث میان رشته‌ای در رابطه با قرآن و علوم مختلف، بعضا در مسیر پژوهش‌های میان رشته‌ای سنگ‌اندازی میشود.
رضا شکرانی، دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، اظهار کرد: در چند دهه اخیر پژوهش‌های ارزشمندی در حوزه علوم قرآنی انجام شده است، اما در مجموع پنج آسیب و خلاء اساسی در حوزه پژوهش‌های قرآنی وجود دارد.
وی با اشاره به آیه 100 سوره مائده: «قُلْ لا يَسْتَوِي الْخَبيثُ وَ الطَّيِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبيثِ فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ: ای پیامبر بگو هرگز پاک و ناپاک یکسان نیستند، هر چند که زیادی ناپاکان شما را به تعجب وا دارد، پس ای خردمندان از خدا بترسید، شاید که رستگار شوید»، افزود: از نگاه قرآن، کمیت ملاک خوبی برای ارزش‌گذاری نیست و در کنار آن باید کیفیت وجود داشته باشد. افزایش دوره‌های تحصیلات تکمیلی و تعداد دانشجویان این دوره‌ها موجب افزایش تعداد پژوهشها به صورت مقاله، کتاب و پایان‌نامه شده است، اما شاخص کمی، ملاک صحیحی برای سنجش و ارزش‌گذاری محسوب نمی‌شود.
عضوهیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه اولین آسیب، ضعف نگارشی تحقیقات دانشجویان تحصیلات تکمیلی است، گفت: اساسا اصلاحات نگارشی مورد نظر اساتید در پژوهش‌های دانشجویی کمتر اعمال میشود و لذا پژوهشها و تحقیقات موجود از نظر نگارش و انشاء مطلب مشکل جدی دارد، بنابراین روش نگارش و آداب نوشتن و قلم زدن باید در قالب واحدهای درسی یا کارگاه آموزش داده شود و دانشجویان باید از نویسند‌گان صاحب نام و صاحب قلم الهام گیرند تا خلاء‌های موجود در این زمینه جبران شده و مشکلاتی از قبیل جملات نامفهوم، ناهماهنگی در همنشینی واژه‌ها و جمله‌بندی‌های مبهم و استنتاج‌های بدون مقدمات لازم در نگارش و تدوین پژوهش اصلاح شود.
وی، دومین آسیب را ارائه نظرات نامعتبر و سست‌دلیل دانست و گفت: باید مواظب ادعاهای بدون حجت و بدون دلیل متقن، درحوزه تفسیر قرآن، فقه، مباحث اعتقادی، کلامی، فلسفی و اخلاقی قرآنی و تأثیر آنها بر نگرش، رفتار و عمل مخاطبان وعلاقمندان این یافته‌های پژوهشی بود و توجه داشت اگر پژوهشی را انجام داده و مطلب ناصوابی را به خدا، پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نسبت دهیم، باید در محضر خداوند پاسخگو باشیم.
شکرانی گفت: منظور از حجیت مطالب پژوهشی قرآنی این است که شخص پژوهشگر در نظر داشته باشد آیا در محضر خدا می‌تواند با استناد به آیات و احادیث صحیح و استدلال قوی، از نظر و دیدگاه ارائه شده در پژوهش خود دفاع کند؟ لذا باید مراقب بود تا از ارائه برداشت‌های ذوقی نامستدل و نامنطبق با قواعد فهم متن پرهیز شود و درمقام پژوهش و پژوهشگر، هرچه را به فکر خطور کرد، بر زبان و قلم جاری نساخت و داوری را به عهده مخاطب ناتوان نگذاشت و با استناد به اینکه پایان‌نامه و مقاله از مسیر داوری داوران به سلامت عبور کرده و مهر تأیید خورده است، بر یافته‌ها و بافته‌های خود اطمینان پیدا کرد، چرا که چه بسا داوری‌ها به درستی انجام نمی‌شود.
وی با تأکید بر ضرورت جامع‌نگری و اجتناب از جزئی‌نگری، سومین آسیب را ارائه دیدگاه‌های ناقص وغیر جامع در پژوهش دانست و ادامه داد: برای مثال در قرآن به دو گونه توصیف از خدا دست می‌یابیم، یکی خدایی مهربان و دوستدار بندگان و دیگری خدایی منتقم و در کمین گناهکاران با عذاب‌هایی دهشتناک. ترسیم خدا با هر یک از این ویژگی‌ها یا بزرگ‌نمایی یکی از دو دسته توصیفات قرآن از خدا، به دو نوع خداباوری انجامیده است. نگاه اول اندیشه‌های امثال مرجئه و لیبرالست‌های خداباور را می‌سازد و نگاه دوم وهابیت و القاعده و داعش را. واقعا خدای قرآن را چگونه باید ترسیم کرد؟ آیا خدای قرآن بیشتر خدای در کمین، لبالمرصاد و شدیدالعقاب است؟ یا خدایی که رحمتش از غضبش پیشی می‌گیرد و خدایی است که در سوره حمد و در هر بسم‌الله و در آغاز هر سوره دو بار باید اعتراف به رحمان و رحیم بودن او نمود و در هر نماز، او را دوازده بار با دو صفت رحمانیت و رحیمیت یعنی گستردگی و پیوستگی مهربانی‌اش یاد کرد؟ آیا خدای قرآن سرانجام، خدایی است که در آغاز سوره توبه سخن می‌گوید یا خدایی که در آیات پایانی همین سوره سخن می‌گوید یا هر دو توصیف را باید همواره در نظر داشت و برای تجلی هر صفت مقام آن تجلی را به درستی تبیین کرد؟
این استاد دانشگاه سومین آسیب را کاربردی نبودن بخشی از این پژوهشها دانست و گفت: در پژوهش‌های اسلامی بعد از اینکه مشخص شد پژوهش به لحاظ نظری، با آیات قرآن و احادیث صحیح و اصول استنباط مطابقت دارد، آن‌گاه نوبت به این می‌رسد که چگونه آن نظریه‌ها را کاربردی ساخت و گرچه کاربردی ساختن پژوهش، پروسه‌ای زمان‌براست؛ اما در عین حال و در کنار پژوهش‌های نظری محض، باید تلاش کرد بخشی ازپژوهش‌ها متناسب با نیازهای کاربردی وعملی جامعه باشد.
وی، موانع و محدودیت‌های موجود در تحقق پژوهش‌های قرآنی متقن را چهارمین آسیب دانست و افزود: عدم تسلط دانشجویان به زبان عربی و به طور خاص زبان قرآن، عدم تسلط بر روش‌ها و قواعد فهم و استنباط صحیح از متن، نداشتن زمان کافی برای پژوهش و وجود ضرب‌الاجل‌هایی برای به اتمام رساندن پژوهش در بازه زمانی مشخص، از جمله این موانع و محدودیت‌ها است.
شکرانی در تبیین محدودیت‌های ناشی از آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های پژوهشی به عنوان پنجمین آسیب، اظهار کرد: معتقدیم همه علوم انسانی اعم از مدیریت، روان‌شناسی ، اقتصاد، جامعه‌شناسی و ... را می‌توان با قرآن سنجید و یا حداقل با قرآن تطبیق و مقایسه کرد، اما بر اساس برخی از دستورالعمل‌های نظارتی، یک عضوهیئت علمی، با موانعی برای انجام تحقیقات میان رشته‌ای خارج از تخصص خود مواجه است و چه بسا در مسیر پژوهش‌های میان رشته‌ای سنگ‌اندازی میشود، در حالی که امروز یکی از نیازهای جدی، مباحث میان رشته‌ای در رابطه با قرآن و علوم مختلف است.
وی خاطر نشان کرد: به طور خلاصه، رعایت اصول نگارش، ارائه محتوای جامع، توجه به حجیت و اعتبار نتایج تحقیق، نیازسنجی جامعه و اصلاح آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های پژوهشی از موضوعاتی است که در مسیر ارتقاء کیفیت پژوهش‌های قرآنی باید مورد توجه جدی پژوهشگران و تدوین‌گران برنامه‌ها و آیین‌نامه‌های پژوهش و آموزش عالی قرار گیرد.
