زن در آیینه اندیشه امام(ره)؛ هدایت‌گر و رشددهنده فردی و اجتماعی

«سبک زندگی ایرانی - اسلامی، اعتلای منزلت زن، تحکیم خانواده» عنوانی است که برای روز 16 بهمن برگزیده شده است. براین اساس آشنایی با اندیشه امام(ره) پیرامون جایگاه و نقش زن در خانواده و جامعه از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا بخش عمده تحقق و نیل به سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی وابسته به بانوان و کارکرد فردی و اجتماعی آنهاست.

زن در جایگاه ترقی‌دهنده یا منحط‌کننده یک جامعه

با بررسی اندیشه امام(ره) در این باره می‌توان بیان کرد که زن از منظر ایشان در جایگاهی است که می‌تواند ترقی یا انحطاط یک جامعه و تمدن را قم بزند و این به واسطه نقش مادری، تربیتی و انسان‌سازی است که امام (ره) به منزله مهمترین وظیفه و رسالت برای زنان قائل است.

با قائل بودن به داشتن چنین رسالتی است که امام(ره) می‌فرمایند: «دامن مادر بزرگترین مدرسه‌ای است که بچه در آنجا تربیت می‌شود. آنچه که بچه از مادر می‌شنود، غیر از آن چیزی است که از معلم می‌شنود. بچه در دامن مادر بهتر تربیت می‌شود تا در جوار پدر، تا در جوار معلم» (صحیفه امام، ج9، ص 294-293)

همین جایگاه والای تربیتی و انسان‌سازی زن است که او را به یک عامل بنیانی و اساسی برای پیشرفت و رشد معنوی یک جامعه تبدیل می‌کند و قادر می‌سازد که بسیاری از تحولات فرهنگی را در درازمدت و در زیرلایه‌های اجتماعی رقم بزند. در واقع زن با چنین رسالتی خود مولد یک سبک زندگی است؛ اگر خودباخته و بی‌ایمان به داشته‌های دینی و ملی خود باشد سبک زندگی غربی را بر جامعه حاکم می‌کند و اگر خودباور و غنی از باورهای دینی و ملی و باورمند به این داشته‌ها باشد جامعه را به سمت یک سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی رهنمون می‌سازد.

• بیشتر بخوانید:

نگاه به توان داخل برای قوی‌کردن اقتصاد؛ آرمان همیشگی انقلاب

قطع وابستگی و تولید قدرت ملی؛ دو هدف عمده پیشرفت علمی در اندیشه امام(ره)

امام (ره) در همین راستا به همین تأثیر مستقیم و اساسی روحیات و خلق و خوی مادر به فرزند در شکل‌گیری شخصیت او اشاره کرده و می‌فرمایند: «بچه وقتی در دامن مادرش هست می‌بیند مادر اخلاق خوش دارد. اعمال صحیح دارد. گفتار خوش دارد. این بچه از همان‌جا اعمالش و گفتارش به تقلید از مادر- که از همه تقلیدها بالاتر است - و به تزریق مادر که از همه تزریق‌ها مؤثرتر است - تربیت می‌شود.» (صحیفه امام، ج7،ص283)

به همین جهت است که امام(ره) با مسائلی که به اسم اصلاحات اجتماعی و آزادی در دوران رضا پهلوی و محمدرضا پهلوی در حوزه زنان انجام می‌شد مخالف بودند زیرا آن را نه اصلاح بلکه افساد می‌دانستند که می‌خواهد با انحراف زنان و ایجاد مشغولیت‌های کاذب برای او، جامعه را به انحراف و انحطاط بکشاند و لذا می‌فرمایند: «اصل و اساس بر این بود که انحراف درست کنند. اساس بر اصلاحات نبود. اساس بر این بود که نگذارند یک مملکتی رشد بکند. لهذا از آن می‌فهمیم که آن کشف حجابی که رضا خان به تبع ترکیه به تبع غرب و مأموریتی که داشت، آن برخلاف مصلحت مملکت ما بود.» (صحیفه امام،ج7،ص 333)

نگاه امام(ره) به زن؛ نه به تحجر و غرب‌گرایی، آری به اسلام ناب

ایشان در عین حال ضمن مخالفت با نگاه متحجرانه و جاهلی به زنان، معتقدند زن باید به مثابه یک عنصر مؤثر در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی فعال باشد و رسالت مادری به معنی محدود و محصور کردن زنان به خانه و آشپزخانه نیست؛ «اسلام می‌خواهد که زن و مرد رشد داشته باشند. اسلام زن‌ها را نجات داده است از آن چیزهایی که در جاهلیت بود. آنقدری که اسلام به زن خدمت کرده، خدا می‌داند به مرد خدمت نکرده، آنقدر که به زن خدمت کرده؛ اسلام به شما آن قدر احترام قائل است که برای مردها نیست. شما نمی‌دانید که در جاهلیت زن چه بوده و در اسلام چه شده، اسلام به زن خدمتی کرده است که در تاریخ همچو سابقه‌ای ندارد. اسلام زن را از توی لجنزارها برداشته، آورده، شخصیت به او داده.. درصورتی که در زمانی که پیغمبر اسلام آمد، زن‌ها را هیچ حساب می‌کردند، اسلام زن‌ها را قدرت داده است.» (جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(ره)، ص 55)

از اینجاست که امام(ره) زنان را همانند مردان در ساختن مملکت و کشور مسئول می‌دانند و آنها را توصیه بهفراگیری علوم مختلف و حضور در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی می‌کنند و آن را نشانه رشد واقعی زنان برمی‌شمردند؛ «زنان شیردل ومتعهد، هم‌دوش مردان عزیز به ساختن ایران عزیز پرداخته، چنانکه به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته‌اند و شما شهر و روستایی را نمی‌یابید جز آن که در آنجا جمعیت‌هایی فرهنگی و علمی از زن‌های متعهد و بانوان اسلامی ارجمند به وجود آمده است.» (همان، ص 79)

حضور فعال اجتماعی با حفظ عفت و حیا

در واقع از نگاه امام(ره) می‌توان در عین حفظ حجاب و حیا فعالانه در عرصه‌های اجتماعی حضور پیدا کرد آنجا که می‌فرمایند: «امروز باید خانم ها به وظایف اجتماعی و دینی خودشان عمل کنند و عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کارهای اجتماعی و سیاسی را انجام بدهند.» (صحیفه امام،ج13، ص193-192) یا در جای دیگر اینگونه در این باره بیان می‌دارند که «بانوان محترم ایران ثابت کردند... که در دژ محکم عفت و عصمت هستند و جوانان صحیح و نیرومند و دختران عفیف و متعهد به این کشور تسلیم خواهند کرد و هیچگاه در آن راه‌هایی که قدرتهای بزرگ برای تباه کردن این کشور پیش پای آنها گذاشته بود، نخواهند رفت.» (صحیفه امام، ج14، 356)

در واقع آنچه محور و چارچوب اصلی اندیشه امام(ره) درباره زنان است حفظ کرامت و حرمت زن در جامعه است که اگر این حضور برمبنای موازین دینی و شرعی باشد زنان می‌توانند در حوزه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حضور فعالانه، مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در جامعه داشته باشند؛ در واقع زن در تفکر امام(ره) نه به مثابه متحجران بناست که در پستو و خانه محصور بماند نه به مانند غرب‌زدگان به ابزار و کالای امیال و هوس‌های شهوانی و جنسی مردان تبدیل شود.

برهمین اساس است که می‌فرمایند: «اسلام می‌خواهد زن همان طوری که مرد همه کارهای اساسی را می‌کند، زن هم بکند اما نه اینکه زن یک چیزی بشود که آقا دل‌شان می‌خواهد که بزک کرده بیاید توی جامعه و با مردم مخلوط بشود، با جوان‌ها آن طوری مخلوط شود! اسلام می‌خواهد اینها را جلو بگیرد. اسلام می‌خواهد حیثیت و احترام زن را حفظ کند. می‌خواهد به زن شخصیت بدهد که از این شیئیت بیرون بیاید. اینها می‌خواهند زن را بفروشند و او را از این دست به آن دست کنند، این را مخالف است اسلام. با زن مخالف است اسلام؟! اسلام به زن خدمتی کرده است که در تاریخ همچو سابقه‌ای ندارد... این اسلام با زن مخالف است؟ اینها تبلیغات است. می‌خواهند شما را از اسلام دور کنند» (صحیفه امام، ج4، ص 428-427)

ایشان صریح‌تر از این بر آزادی فعالیت سیاسی و اجتماعی زنان در حکومت اسلامی تاکید کرده و تنها خط قرمز در این‌باره را فساد بیان می‌دارند؛ «زنان در جامعه اسلامی آزادند و از رفتن آنان به دانشگاه و ادارات و مجلسین به هیچ وجه جلوگیری نمی‌شود. از چیزی که جلوگیری می شود فساد اخلاقی است که زن و مرد نسبت به آن مساوی هستند و برای هر دو حرام است.» (همان، ج5، ص183) یا ««همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زن‌ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفط کنند. زن‌ها هم باید در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی هم‌دوش مردها باشند.» (همان، ج18، ص403)

با مرور و فهم این بیانات می‌توان گفت در تفکر امام(ره) زن در حوزه فردی و خانوادگی به مثابه سکوی پرتاب انسان و به تبع آن جامعه به سوی تعالی است و به همین نسبت می‌تواند در زوال و انحطاط فکری و معنوی یک جامعه نیز نقش اساسی داشته باشد. با توجه به چنین جایگاه انسان‌سازی است که بنیاگذار فقید انقلاب اسلامی بر حفظ کرامت و حیثیت آن‌ها در جامعه تأکید ویژه دارند. زیرا خدشه بر کرامت زن می‌تواند پیشرفت و تعالی یک جامعه را خدشه‌دار کند. اما این حساسیت امام(ره) منجر به این امر نمی‌شود که ایشان با حضور فعالانه زن در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی مخالفت کنند و بالعکس با تکیه بر حفظ کرامت و معرفی کردن فساد اخلاقی به مثابه خط قرمز، بر شرکت فعالانه این قشر مهم در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی تأکید می‌کنند؛ به عبارتی همانطور که خود امام(ره) بیان کرده‌اند آنچه ایشان با آن مخالف است نگاه ابزاری یا «شی‌گونه» به زن است نه حضور مؤثر، آگاهی‌بخش، هدایتگرانه و برای ساختن کشور. ‌