خطبه فدکیه نماد مرزبندی میان خلافت و ولایت است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس پژوهشکده زن و خانواده حوزه خواهران، 23 دی‌ماه در نشست علمی «دو بازنمایی(عاطفی و اعتقادی) از نارضایتی حضرت زهرا(س)» که از سوی این پژوهشکده برگزار شد، گفت: حدیث صحیحی از امام کاظم(ع) در کافی نقل شده که عبارت «فاطمة صدیقة شهیده» در آن به کار رفته است؛ این روایت هم به شهادت آن حضرت و هم به عصمت ایشان تصریح دارد.

وی افزود: صدیق کسی است که قول، فعل و قلب او با هم یکی است؛ یعنی رفتار و احساس او، اعتقاداتش را به صورت کامل تصدیق می‌کند. در ادبیات قرآنی و روایی هم هر کجا از صدیق و صدیقه استفاده شده، فقط برای افراد معصوم و پیامبران استفاده شده است، لذا مؤید عصمت حضرت است.

شدت علاقه پیامبر(ص) به فاطمه(س)

وی تصریح کرد: حضرت زهرا(س) رابطه ویژه‌ای با پیامبر داشتند. روایتی نقل شده که حسن و حسین(ع) فرزندان این امت هستند و نسبت آنها با پیامبر(ص) مانند مکان دوچشم نسبت به سر است؛ علی(ع) هم دست پیامبر هستند، ولی فاطمه زهرا همانند قلب برای جسم پیامبر است و گویا پیامبر بدون فاطمه، جسمی بی‌روح است؛ این تعبیر اگر مبالغی هم باشد، نشان‌دهنده شدت علاقه پیامبر به فاطمه است.

زیبایی‌نژاد تصریح کرد: قوای انسان کامل به کمال رسیده است، لذا عاطفه و  شجاعت و عقلانیت در حد کمال در ایشان وجود دارد، اما اسیر عاطفه نیستند؛ خلطی که در منابع اهل تسنن و از سوی شارحان برخی روایات در بین شیعه و برخی وعاظ و منبری‌ها صورت گرفته، این است که بین ویژگی‌های محوری حضرت فاطمه(س) و ویژگی‌های حاشیه‌ای و در اولویت بعدی آن حضرت تمایز قائل نشده‌اند و بلکه گاهی ویژگی‌های پیرامونی به دال مرکزی تبدیل شده است.

پژوهشگر حوزه خواهران افزود: حضرت زهرا(س) زنی مانند زنان دیگر هستند و وقتی می‌بینند که به شوهرشان ظلم می‌شود، برآشفته می‌شوند، اما آیا واقعاً اعتراض آن حضرت برای حق شوهرشان بود که برخی منبری‌ها و نویسندگان بر آن تأکید زیادی می‌کنند؟ اینها بحث را عاطفی و خانوادگی می‌کند، گویا اعتراض آن حضرت به خاطر انحراف در مسیر پیامبر نیست؛ در حالی که حضرت فاطمه(س) کاملاً درگیری اعتقادی و بر مبنای توحیدی داشت و بحث عاطفی در حاشیه است.

کوشش برای عاطفی جلوه‌دادن اعتراضات حضرت زهرا(س)

زیبایی‌نژاد بیان کرد: بنده مدعی هستم  که جریان خلافت در صدر اسلام این برنامه را داشته که اعتراض آن حضرت را به امری عاطفی و زنانه  تبدیل و بازنمایی کنند؛ درگیری آن حضرت با مدرسه خلافت در چند حادثه از جمله حادثه هجوم به بیت حضرت زهرا(س) برجسته است؛ آن حضرت با رفتاری هوشمندانه می‌دانستند که هجوم‌آورندگان به بیت امام با مردان رفتار خشن‌تری خواهند داشت، لذا خودشان پشت در رفتند و از ظرفیت دختری پیامبر و زنانه بودن خودشان استفاده کردند.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: آن حضرت همچنین از ظرفیت این تعبیر قرآنی که هر چه پیامبر گفتند و اقدام کردند، آن را به رسمیت بشناسید و هر چیزی را که نهی کردند از آن دست بردارید؛ «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا...»، در آیه هفتم سوره حشر و آیات دیگر مانند 61 توبه «وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» بهره بردند؛ روایت معروفی هم هست که پیامبر فرمودند: هرچه و هرکه فاطمه را اذیت کند، مرا اذیت کرده و هرکه مرا اذیت کند، خدا را اذیت کند؛ در برخی روایات هم آمده غضب فاطمه غضب من و غضب من غضب خداست.

وی اضافه کرد: لذا حضرت در جریان هجوم به بیت، پشت در می‌آیند و دو کار انجام می‌دهند؛ ابتدا اینکه از بعد عاطفی وارد شدند تا عواطف طرف مقابل را برانگیزند و در کنار آن به آیات و روایات استدلال کردند تا عاطفه در خدمت توحیدی ربوبی و ولایت قرار گیرد. بنابراین با وجود اینکه عاطفه وجود دارد، اما محور بحث و اعتراض، دفاع از ولایت و بُعد اعتقادی است.

وی افزود: موضوع دیگر درگیری فاطمه با خلفا در جریان فدک است؛ فدک طبق آیه هفتم سوره حشر «مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ ...» به فاطمه سپرده شد، زیرا فیء اموالی است که بدون درگیری به پیامبر رسید و مورد مصرف مشخصی دارد. همچنین آیه 38 روم «فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ» هم مؤید اعطای حق از فیء به ذی‌القربی است؛ ضمن اینکه در روایت بیان شده که از پیامبر پرسیدند که مراد از ذی‌القربی چیست و آن حضرت فرمود باید از جبرئیل بپرسم و جبرئیل فرمود که فدک را به فاطمه بده و فاطمه هم چون از ناحیه خدا و پیامبر بود، قبول کرد. ولی وقتی خلیفه اول به خلافت رسید، وکلای آن حضرت را از فدک بر کنار کرد.

وی افزود: وقتی فاطمه(س) معترض شد، ابوبکر گفت که باید شاهد بیاوری و فاطمه امام علی(ع) و ام ایمن را به عنوان شاهد پیش خلیفه برد؛ ام ایمن هم کسی است که پیامبر درباره وی فرمود که او اهل بهشت است. ابوبکر هم پذیرفت و نامه‌ای به حضرت داد، اما عمر سر رسید و آن نوشته را پاره کرد. او به عبارت «نَحْنُ مَعاشِرَ الأَنْبِیاءِ لا نُوَرِّثُ» استناد می‌کند که ما شیعیان آن را جعلی می‌دانیم، ضمن اینکه گفت فدک، فیء مسلمین است و نه برای یک‌نفر؛ او همچنین مدعی شد که فاطمه باید شاهد بیاورد، اما شهادت علی(ع) قبول نیست و ام ایمن هم چون زن است، به تنهایی قبول نیست.

وی افزود: امام علی به ابوبکر فرمودند که حکم تو خلاف حکم خداست؛ زیرا اگر ملکی در دست یک مسلمان بود، تو باید برای گرفتن آن بینه بیاوری نه برعکس؛ امام همچنین به آیه شریفه تطهیر استناد فرمودند و پرسیدند این آیه درباره ما هست یا غیر ما؟ که ابوبکر تصدیق کرد در شأن شماست؛ امام ادامه دادند که اگر دو نفر در مورد گناهی از سوی فاطمه(س) شهادت دهند، تو چه می‌کنی؛ گفت برای فاطمه حد جاری می‌کنم و امام در پاسخ فرمودند: تو شهادت خدا را رها کرده و شهادت دو نفر غیر خدا را می‌پذیری؟ بدان تو در فدک هم با فاطمه چنین کردی.

اختلاف اعتقادی

رئیس پژوهشکده زن و خانواده حوزه خواهران تصریح کرد: فاطمه(س) و علی(ع) با ماجرای فدک نشان دادند که خلفا در برابر آیه تطهیر ایستاده‌اند، نه اینکه صرفاً مسئله‌ای اقتصادی باشد؛ حضرت زهرا هچنین خطبه فدکیه را صادر کردند که اهل تسنن آن را جزء بلیغ‌ترین خطبه‌ها می‌دانند و بیشتر و کاملتر از منابع شیعه به آن پرداخته‌اند؛ آن حضرت در این خطبه میان ولایت و خلافت مرزبندی و تمایز ایجاد کردند. لذا آن حضرت گرچه در برابر ظلم بر ولایت، عاطفه به خرج دادند؛ گریه و نفرین هم کردند، اما محور درگیری، اعتقادی است.