عید فطر جشن تعالی انسانیت است

حجت‌الاسلام جعفر شانظری، عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، با بیان اینکه در هر یک از آداب دینی فلسفه‌ای نهفته است، اظهار کرد: کُنه عبادت این است که انسان را به مقام ربوبی می‌رساند، یعنی آنچنان نفس را قدسی و پاک می‌کند که انسان می‌تواند در تکوین کائنات تصرف کند. فلسفه عید فطر نیز این است که وقتی انسان در سفره ضیافت الهی از معرفت، محبت، کرامت، عزت و تمام اسماء و صفات الهی خورد و نوشید، در پایان این ضیافت باید برای خودش جشن بگیرد که توانسته است به مقام والای عبد و عبودیت یعنی تسلیم در برابر حق برسد.

وی افزود: عبودیت نه به‌معنای بردگی است که برخی به اشتباه این‌طور معنا می‌کنند، بلکه عبد بودن بر اثر عبادت نوعی ستایش و ستودن است، یعنی انسان بر اساس معرفت بهترین‌ها را تمجید می‌کند، لذا بر اثر ستایش خوبی‌ها به سمت معرفت نسبت به آنها و معرفت خدا می‌رود. از این نظر، خدا را ستایش می‌کند و در ماه مبارک، نمادی از قدس و پاکی خدا می‌شود؛ بنابراین چون توانسته به این مرتبه برسد و گامی در تعالی انسانیت بردارد، شاد و بشاش است و به نوعدوستی، محبت و کمک رو می‌آورد.

عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: عید حقیقی نیز همین است، یعنی روزی که در آن گناه نشود؛ بنابراین عید فطر، عید انسانیت است و در دعای وداع امام سجاد(ع) با ماه رمضان آمده: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ؛ سلام بر تو ای بزرگ‌ترین ماه خدا و ای عید دوستانش». یعنی روزی که برای انسان‌های فرهیخته، شرافت و عزت است.

حجت‌الاسلام شانظری بیان کرد: برتری ماه مبارک رمضان و عید آن همین است که عید عبودیت و خودسازی به‌شمار می‌رود، چنانکه درباره حضرت محمد(ص) گفته می‌شود: «أَشـْهـَدُ أَنَّ مـُحـَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ». از طرف دیگر، فلسفه سیروسلوک معنوی، نیایش‌ها و دعاها و بر سر سفره ضیافت الهی نشستن، ساختن نفس آدمی است و این سیروسلوک یک ماهه شاخصی محسوب می‌شود که در دیگر اعیاد اسلامی وجود ندارد. در واقع عید فطر، بر سر سفره غذای انسانیت نشستن و غذای انسان خوردن است. غذای انسان همان دانایی و معرفت، عزت، کرامت و شرافت محسوب می‌شود. این عید پایان یک سیروسلوک است که اعیاد دیگر این ویژگی را ندارند.

وی ادامه داد: امتیاز عید فطر نسبت به سایر اعیاد، چنانکه در دعای وداع با ماه رمضان آمده، این است که: «السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَى الشَّيْطَانِ وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ؛ سلام بر تو یاوری که ما را در مبارزه با شیطان یاری داد و رفیقی که راه‌های احسان را هموار و آسان ساخت». فطر، عیدی است که قدرت و توان و ایمانی را در انسان تقویت می‌کند که می‌تواند بر امیال و وسوسه‌های شیطانی غلبه کند و احسان و نیکی برایش آسان شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: یکی از بزرگترین و شاخص‌ترین کارکردهای اجتماعی عید فطر این است که پیوند اجتماعی را از طریق دو بعد معنوی و مادی یعنی نماز عید و زکات فطره ایجاد می‌کند. نماز، پیوند معنوی و مودت و محبت را در جامعه برقرار می‌سازد و روح برادری و نوعدوستی را تزریق می‌کند که یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین سرمایه‌های اجتماعی است. در جامعه‌ای که نوعدوستی، دگردوستی و محبت نسبت به یکدیگر نهادینه شود، بالاترین سرمایه اجتماعی شکل می‌گیرد. شاخص دوم عید فطر نیز که زکات فطره است، نقش زیادی در افزایش سرمایه اجتماعی دارد، چراکه انسان دست نیازمندان و مستمندان را گرفته و آنها را بر سر سفره و طعام خود مهمان می‌کند.