روح؛ مبدأ ادراکات انسانی / معرفت شهودی در قلب شکل می‌گیرد

به گزارش ایکنا از زنجان، آیت‌الله سیدمحمد حسینی‌زنجانی، مرجع تقلید شیعیان، شب گذشته، 13 تیرماه در سخنرانی مسجد جامع زنجان که از فضای مجازی پخش شد، اظهار کرد: امام علی(ع) می‌فرماید: جایگاه عقل در قلب انسان است. در واقع حواس پنجگانه در اختیار قلب است و انسان به وسیله آن می‌فهمد و درک می‌کند و این قلب است که انسان‌ها را هدایت می‌کند.

وی با اشاره به اینکه از روایات نیز قرائنی در خصوص قرارگیری جایگاه عقل در قلب انسان به دست می‌آید، ابراز کرد: امام صادق(ع) نیز فرموده است: جایگاه و محل سکونت عقل در قلب است. مراد از این سخن یعنی انسان وقتی به چیزی معرفت می‌یابد قلب به آن سمت هدایت می‌کند. همچنین برخی روایات عقل را دِماغ معنی کردند و عقل انسان به ذهن تعبیر می‌شود.

مرجع تقلید شیعیان تصریح کرد: موضوع ادراکات انسان همان دِماغ است که محل ذخیره مطالب بوده و از پایش این مطالب به درک می‌رسد. یک دسته از روایات می‌گوید جایگاه عقل در قلب است و برخی می‌گوید که این جایگاه در دماغ است و در واقع بین این دو دسته روایات تعارض نیست؛ چراکه برای کلمه قلب معانی مختلفی وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه برای کلمه قلب چهار معنا وجود دارد، بیان کرد: یک معنا پمپاژ قلب بوده و به قلب صنوبری که در باطن ما قرار دارد، مربوط است. دومین معنی قلب به عقل اطلاق می‌شود. معنای سوم این است که انسان وقتی در راه سلوک قرار می‌گیرد معرفت شهودی ناشی از آن در قلب ایجاد و معرفت بالاتر از شهود توسط قلب درک می‌شود. معنای چهارم نیز عبارت از روح است و آنچه از روایات مذکور به دست می‌آوریم در ارتباط با روح است.

آیت‌الله حسینی‌زنجانی ادامه داد: اساس ادراکات انسان و دماغ اشاره به سیطره روح دارد، یکی از ابزارهای روح و قلب حواس پنجگانه و روح مبدأ ادراکات است. قلب و عقل  در طول هم هستند و زمانی که به درک رسیدند به قوای خمسه دستور می‌دهند که فلان کار را انجام دهند. به دلیل اینکه روح مربوط به عالم غیب است ما از عالم غیب چیزی نمی‌فهمیم و فقط به آثار آن اشاره شده است.

وی با اشاره به اینکه روح بر همه وجود انسان مسلط است، یادآور شد: یک سلسله مدرکات داریم که جایشگاهشان قلب است و یک سلسله مدرکات هم در اثر تجربه به دست می‌آید. عقل قوه تمییز حق و باطل بوده و به طور طبیعی در وجود انسان قرار دارد. یک عقل هم از طریق تجربه حاصل می‌شود و این پختگی را از دنیای خارج می‌گیرد. علم دانایی است اما تجربه مبدأ دانایی است.

مرجع تقلید شیعیان با اشاره به اینکه ملاک حجت بین خدا و مردم عقل است و در رفتارها و اعمال باید قوانین عقلی مراعات شود، اظهار کرد: برای تحصیل معارف اهل‌بیت(ع) باید قوانینی که از عقل گرفته شده رعایت شود. یکی از قوانین عقلی استدلال است که شرایطی دارد و باید بر مقدمات صحیح استوار باشد و با منطق هم آشنا باشیم، در غیر این صورت نتیجه نخواهد داد. البته باید این استدلال با زبان منطق هر فرد و قومی صورت گیرد.

منطق؛ ابزار استدلال سایر علوم

وی علم منطق را ابزاری برای استدلال بهتر علوم دیگر خواند و گفت: این استدلال حجتی برای ما است که به وسیله آن مطالب را اثبات می‌کنیم.  قرآن کریم دستور کلی را در این خصوص صادر کرده و می‌فرماید: «ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ (ای رسول ما خلق را) به حکمت (و برهان) و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن (وظیفه تو بیش از این نیست) که البته خدای تو (عاقبت حال) کسانی را که از راه او گمراه شده و آنان را که هدایت یافته‌اند بهتر می‌داند.» بر اساس این آیه حکمت یعنی در مسیر حق افتادن و حق را پیدا کردن و موعظه حسنه داستان‌هایی است که قلب را آرام می‌کند و با خواندن آن مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.  جدال نیز به معنای مناظره و بحث کردن بر اساس شیوه‌های مطلوب است.

آیت‌الله حسینی‌زنجانی تصور و تصدیق را پایه منطق دانست و افزود: محور منطق به انسان می‌آموزد که اشیاء را صحیح تعریف و با استدلال درست به قضیه نگاه کند. در روایتی از پیامبر (ص) می‌خوانیم که اگر می‌خواهید در رابطه با قرآن مناظره کنید از آیاتی تمسک جویید که برای طرف علم‌آور و یقین‌آور باشد. امام سجاد(ع) نیز می‌فرماید: از رسول خدا(ص) شنیدم هر کسی در مورد قرآن بدون علم و آگاهی صحبت کند، جایگاه او جهنم است.

وی با اشاره به اینکه قرآن کریم نیز سفارش می‌کند اگر به قرآن و تفسیر وارد نیستید و بدون اطلاع از آیات الهی مناظره نکنید، ادامه داد: در آیه 46 سوره عنکبوت «وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ ۖ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَٰهُنَا وَإِلَٰهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ و شما مسلمانان با اهل کتاب (یهود و نصاری و مجوس) جز به نیکوترین طریق بحث و مجادله نکنید مگر با ستمکاران از آنها، و (با اهل کتاب) بگویید که ما به کتاب آسمانی قرآن که بر ما نازل شده و به کتب آسمانی شما به همه ایمان آورده‌ایم و خدای ما و شما یکی است و ما تسلیم و مطیع فرمان اوییم.» نیز این موضوع را مشاهده می‌کنیم.