رفتار جرئت‌مندانه سلامت روان افراد را واکسینه می‌کند

مریم تفنگچی، استاد گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان در تعریف رفتار جرئت‌مندانه، اظهار کرد: زمانی که بتوانیم شجاعانه نظر خود را ابراز کنیم و خواسته‌ای را که علی‌رغم میل ماست، یا به ما آسیب می‌زند قبول نکنیم، رفتاری جسارت‌مندانه و شجاعانه خواهیم داشت که نوعی هنر و مهارت محسوب می‌شود؛ مثلاً زمانی که از ما درخواستی می‌شود، مثل رفتن به یک مهمانی و نمی‌توانیم یا نمی‌خواهیم آن را برآورده کنیم، اگر جرئت‌مند باشیم، لازم نیست مثل یک فرد گستاخ یا خودخور، سکوت کنیم یا دست به تحقیر بزنیم، بلکه می‌توانیم در کمال ادب و آرامش نظرمان را بیان کنیم. مثلاً می‌توانیم بگوییم خیلی دوست دارم در این مهمانی شرکت کنم، ولی متأسفانه نمی‌توانم و اگر با اصرار طرف مقابل مواجه شویم، مجدداً حرف خود را تکرار می‌کنیم.

وی افزود: همچنین وقتی با انتقادی روبرو می‌شویم، مثلاً به ما گفته می‌شود توانایی خوب انجام دادن کاری را نداریم، اگر جرئت‌مند و انتقادپذیر باشیم، اولاً نباید ناراحت شویم که از ما انتقاد شده است و دوماً به‌جای جبهه گرفتن و برخورد تند، بهتر است خود را در قالب یک فرد ساده و کودک‌منش قرار داده و بگوییم خودمان نیز احساس می‌کنیم نمی‌توانیم آن کار را خوب انجام دهیم. در واقع، زبان بدن ما باید با گفتارمان همخوان باشد، یعنی این‌طور نباشد که این حرف را بزنیم، ولی چهره ما خشمگین باشد، یا نتوانیم خود را آرام نگه داریم.

استاد گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان بیان کرد: افراد جرئت‌مند، انتقادپذیر هستند و فقط به فکر خودشان نیستند، یعنی این‌طور نیست که فکر کنیم اگر همیشه خواسته‌های خودمان را در اولویت قرار دهیم، پس فرد جرئت‌ورزی هستیم. افراد جرئت‌ورز در عین اینکه می‌توانند شجاعانه نظرشان را ابراز کنند، احترام دیگران را هم حفظ کرده و آنها را درک می‌کنند و حتی با طرف مقابل، همدلی دارند. از طرف دیگر، این افراد کمتر دروغ می‌گویند، صادق‌تر هستند و کمتر عصبانی و مضطرب می‌شوند، چون به‌راحتی نظرشان را بیان می‌کنند و اهل غیبت، بدگویی و بدجنسی نیستند. در واقع، جرئت‌ورزی علاوه بر اینکه نوعی مهارت است، به نظر من نوعی هنر نیز محسوب می‌شود و هر کسی نمی‌تواند آن را داشته باشد، چون نیاز به تمرین و تمایل درونی دارد تا هم خودمان آرامش داشته باشیم و هم آرامش دیگران را به هم نزنیم.

تفنگچی اضافه کرد: افراد جرئت‌ورز هم حد و مرز خودشان و هم حد و مرز دیگران را می‌شناسند، یعنی نه اجازه می‌دهند کسی از آنها سوءاستفاده کند و نه خودشان از دیگران سوءاستفاده می‌کنند. به همین دلیل، در زندگی از آرامش بیشتری برخوردار هستند. در واقع، یکی از ویژگی‌‌های آنها، کنترل هیجان‌ها یا خودکنترلی است، چون تمام ویژگی‌های خودشان را می‌شناسند و با توجه به خودآگاهی و ویژگی‌هایی که دارند، خودکنترلی بیشتری دارند که شامل هیجان‌ها نیز می‌شود و اجازه نمی‌دهند هیجان‌هایشان از حالت نرمال و میانه خارج شود که این توانایی همان هوش هیجانی است.

وی ادامه داد: بسیاری از این ویژگی‌ها و خلق‌وخوها ممکن است زمینه ژنتیکی داشته باشد، ولی به‌صورت بذر است و پتانسیل افراد محسوب می‌شود. اگر می‌گوییم جرئت‌ورزی نوعی هنر است، یعنی وقتی اراده می‌کنیم جرئت‌ورز باشیم، درست مثل زمانی که اراده می‌کنیم نقاش ماهری شویم، نیاز به تمرین و تلاش داریم. افراد جرئت‌ورز، شجاع هستند، یعنی دست به تغییر می‌زنند و انعطاف‌پذیرند و این نشانه شجاعت آنهاست، یعنی از آن فضای امن و زندگی همیشگی فاصله می‌گیرند، ریسک آن را می‌پذیرند و شروع به تمرین می‌کنند.

این استاد دانشگاه افزود: جرئت‌ورزی تمرین‌های خاص خودش را دارد، مثل رعایت کلام مؤدبانه و محترمانه و بیان نظرات خود در این قالب، یا اگر در جمعی حضور داریم، این جرئت را داشته باشیم که خودمان را ابراز کنیم. منظور، افراط‌گری در انجام این کار نیست. برخی از افراد، خودشیفته هستند و مدام دوست دارند خود را به نمایش بگذارند، ولی منظور ما در اینجا این است که این شهامت را داشته باشیم که حداقل درباره ویژگی‌های مثبت و توانمندی‌های خودمان صحبت کنیم و آنها را پنهان نگه نداریم.

وی اظهار کرد: انسان‌ها به‌لحاظ شخصیتی بسیار متنوع و پیچیده هستند و نمی‌توان انتظار داشت که همه آن‌طور که ما می‌خواهیم، یا به‌صورت اصولی رفتار کنند. وقتی رانندگی می‌کنیم، ممکن است راننده‌های ناشی یا قانون‌گریز زیادی در مسیر حرکت ما باشند، آیا باید با آنها درگیر شویم؟ اعتقاد من این است که ما باید مسیر خودمان را درست طی کنیم، کسی که در مقابل ما قرار دارد، ممکن است از نظر روانی سالم نباشد، یا بهداشت روان نداشته باشد و به ما توهین کند. در این صورت، باید آرامش خود را حفظ کنیم و به آن فرد نشان دهیم که اجازه نزدیک شدن به حریم خصوصی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی‌مان را نمی‌دهیم. در واقع، حد و مرز خود را به او اعلام می‌کنیم.

وی ادامه داد: اگر آن فرد توجه نکرد، به حریم ما نزدیک شد و حتی به خود اجازه داد که این حد و مرز را رد کند و یک گام جلوتر بیاید، در اینجا باید از خودمان دفاع کنیم. این دفاع در عین حفظ آرامش، می‌تواند منطقی هم باشد، یعنی به آن فرد تأکید می‌کنیم که اجازه ندارد جلو بیاید و او را از حریم خود عقب می‌رانیم. اگر با وجود تمام این کارها، آن فرد باز هم حد و مرزها را رعایت نکرد و پیش آمد، باید فاصله ارتباطی خودمان را با او بیشتر کنیم، چون فردی است که به هر حال به ما آسیب می‌زند، منطقی نیست و حد و مرزها را رعایت نمی‌کند. فرد جرئت‌ورز علاوه بر اینکه خودکنترلی دارد، می‌تواند روابطش با دیگران را نیز کنترل کند.

تفنگچی تصریح کرد: اگر شجاعت و جرئت‌ورزی را تمرین کنیم، اولین کسی که از آن سود می‌برد، خود ما هستیم. زمانی که این جسارت را داشته باشیم که خواسته‌های خود را بیان کنیم، به دیگران آسیب نزنیم و خودمان نیز آسیب نبینیم، سلامت روان ما تا حدودی واکسینه می‌شود، یعنی کمتر لازم است خودخوری کنیم، حرص بخوریم، پرخاشگر و مضطرب شویم و دروغ بگوییم. دروغ‌گویی ناشی از ترس است و کسی که جرئت‌ورز باشد، نیاز به دروغ‌گویی و پنهان‌کاری ندارد، خود واقعی‌اش را نشان می‌دهد و انتظاراتش مشخص است، انتظار زیادی نیز از دیگران ندارد، نه فریب می‌خورد و نه فریب می‌دهد.