رفتارهای مفید و کارآمد به سلامت روان کمک می‌کند/ تأثیر ارتباطات معنوی بر سلامت روان

لطیفه‌سادات مدنیان، عضو هیئت علمی گروه مشاوره و روانشناسی مؤسسه آموزش عالی هشت بهشت اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: بر اساس تعریفی که سازمان بهداشت جهانی ارائه داده، منظور از سلامت روان این است که افراد بتوانند توانایی‌های خود را شناخته و آنها را شکوفا کنند، در برابر بحران‌های مختلفی که قرار می‌گیرند، استرس خود را مدیریت کنند، حداقل با نزدیکان و خانواده خود ارتباط خوبی داشته باشند، از دوستان صمیمی برخوردار بوده و بتوانند با دیگران روابط صمیمانه برقرار کنند و ارتباط معنوی قوی داشته باشند. طبق آخرین پژوهش‌هایی که انجام شده، ارتباطات معنوی بر سلامت روان بسیار تأثیرگذار است.

وی افزود: مؤلفه دیگری که می‌توان درباره سلامت روان به آن اشاره کرد و در متون تخصصی روانشناسی نیز آمده، تنظیم صحیح هیجانات و واکنش درست نسبت به آنهاست. اینکه افراد چگونه بتوانند هیجانات خود را تنظیم کنند و در برابر محرک‌های محیطی، چه واکنشی نشان دهند، نقش بسزایی در تأمین یا عدم تأمین سلامت روان آنها دارد. افراد بعضاً از هیجانات خود اجتناب می‌کنند، مثلاً اگر دچار غم و ناراحتی یا خشم هستند، سعی می‌کنند از آن فرار کنند. همه انسان‌ها هیجانات را تجربه می‌کنند، ولی هر کدام شیوه‌ خاصی را برای تنظیم هیجان به‌کار می‌گیرند، اگر چه از آن آگاهی نداشته باشند. ممکن است کسی خشم خود را با رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهد و دیگری با جرئتمندی آن را ابراز کند، یا به مصرف سیگار و مواد مخدر رو بیاورد.

عضو هیئت علمی گروه مشاوره و روانشناسی مؤسسه آموزش عالی هشت بهشت اضافه کرد: ابراز خشم با رفتار پرخاشگرانه یا مصرف سیگار و مواد مخدر نوعی بدتنظیمی هیجان محسوب می‌شود، ولی کسی که با رفتار جرئتمندانه با محرک‌های محیطی روبرو می‌شود، به سلامت روان خود کمک می‌کند. یکی از شیوه‌های دیگر تنظیم هیجان، درون‌ریزی و مخفی کردن خشم است، مثلاً فکر می‌کنیم خوب نیست که خشم خود را نشان دهیم و باید آن را پنهان کنیم و با هیجان دیگری نشان دهیم. هیجانات می‌تواند باعث ارتقای ما شود و به سلامت روان کمک کند، منتها به شیوه درست، یعنی از آنها آگاه باشیم، متناسب با محیط ابرازشان کنیم و آنها را بپذیریم.

مدنیان درباره راهکارهای تأمین سلامت روان، بیان کرد: یکی از راهکارها، برقراری روابط صمیمانه با افراد و رفت‌وآمد با آنهاست که در شرایط حاضر با توجه به پاندمی کرونا، نمی‌توان روی این راهکار مانور داد، ولی یکی از شیوه‌هایی که در خصوص سلامت روان خیلی می‌تواند به ما کمک کند، شفقت و مهربانی با خود است؛ اینکه خودمان و رنج‌هایمان را درک کنیم و منتظر نباشیم دیگران ما را درک کنند. این درک کردن به‌ منزله این نیست که مثلاً حق داریم افسرده باشیم، بلکه منظور این است که رنج یا هیجان منفی خود را بپذیریم و از خودمان مراقبت کنیم، یعنی رفتارهای مهربانانه با خود داشته باشیم، زمان‌هایی را به خودمان اختصاص دهیم و مثلاً پیاده‌روی روزانه انجام دهیم، کتاب بخوانیم، یا مهارتی را یاد بگیریم. یکی دیگر از راهکارها، آگاه شدن است، مثلاً کسی که افسردگی یا اضطراب را تجربه می‌کند، آگاه شود که این هیجانات چه علت‌هایی دارد، چه چیزی موجب آنها می‌شود و سعی کند برای رفع این علت‌ها اقداماتی انجام دهد. در واقع، بسیار مهم است که بتوانیم با خودمان همدلی داشته باشیم و علاوه بر آن، دیگران را نیز درک کرده و تلاش کنیم در حد توان‌مان رنج‌های آنها را التیام ببخشیم.

وی در پاسخ به این سؤال که در شرایط همه‌گیری کرونا چگونه می‌توان به تأمین سلامت روان کمک کرد، گفت: اگر برای مثال، افسردگی در سطح بالایی باشد و فردی تمام علائم و نشانه‌های افسردگی را بروز دهد، حتماً نیاز دارد که از یک روانشناس یا مشاور کمک بگیرد، ولی اگر کسی خلق پایینی دارد و دائماً احساس غم را تجربه می‌کند، تحقیقات نشان می‌دهد که شفقت با خود بسیار کمک‌کننده است. همچنین ارتباط برقرار کردن با دیگران نیز بسیار تأثیر دارد و در شرایط حاضر می‌توان از تماس تلفنی با افرادی که به ما حس آرامش می‌دهند، استفاده کرد. اینکه ما کاری انجام دهیم و وقت خود را پر کنیم، در کاهش نشانه‌های افسردگی، اضطراب و... نیز بسیار تأثیرگذار است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در روانشناسی، مفهومی به نام «ماشین رفتار» مطرح است، به این صورت که هر ماشینی دو چرخ در جلو و دو چرخ در عقب دارد و این چرخ‌های جلو است که کنترل آنها در اختیار راننده قرار دارد و چرخ‌های عقب به‌طور غیرمستقیم چرخ‌های جلو را دنبال می‌کنند. در واقع، چرخ‌های جلو به هر سمتی حرکت کنند، چرخ‌های عقب نیز مجبور به دنباله‌روی از آنها هستند. در رابطه با انسان، چرخ‌های جلو شامل افکار و رفتار و چرخ‌های عقب دربرگیرنده احساسات و واکنش‌های جسمانی اوست.

وی افزود: مثلاً یک فرد افسرده دائماً در حال شکایت است، انرژی و خلق پایینی دارد، خودسرزنش‌گر است، روابط کمرنگی با دیگران دارد و منتظر است اتفاقی رخ دهد تا احساساتش تغییر کند و خودش هیچ اقدامی برای بهبود حالش انجام نمی‌دهد. براساس ماشین رفتار، تجربه احساسات خوشایند زمانی اتفاق می‌افتد که چرخ‌های جلو به حرکت دربیاید، یعنی فرد رفتارها و اقدامات کارآمد انجام دهد و به افکار منفی در ذهن خود اجازه مانور ندهد. در این صورت، چرخ‌های عقب نیز به‌طور خودکار چرخ‌های جلو را دنبال می‌کنند، یعنی احساسات و واکنش‌ها نیز خوب می‌شود. همه ما این را تجربه کرده‌ایم که اگر یک روز خلق پایینی داشته باشیم، تا وقتی هیچ کاری انجام ندهیم، آن احساس غم با ما خواهد بود، ولی اگر از جای خود برخیزیم و هر چند حال‌مان خوب نباشد، کارهای روزانه‌مان را با آگاهی انجام دهیم، بر افکارمان اثر می‌گذارد و احساس‌مان نیز تغییر می‌کند و بدن‌مان از حالت سستی و کسالت خارج می‌شود. بنابراین، رفتار تأثیر زیادی بر سلامت روان دارد و اگر می‌خواهیم حال خوبی داشته باشیم، باید اقدامات کارآمد و فعالیت‌های هدفمند انجام دهیم و منتظر نباشیم ابتدا خلق پایین‌مان از بین برود، تا بعد از آن دست به اقدام بزنیم. هر چقدر رفتارها و اقدامات کارآمد و مفید انجام دهیم، احساسات ما نیز به‌تدریج تغییر می‌کند.

مدنیان درباره رابطه میان سلامت روان و استفاده از فضای مجازی، گفت: در حال حاضر، فضای مجازی به بخشی از زندگی همه ما تبدیل شده است و نمی‌توان آن را حذف کرد، ولی اینکه تمام زندگی ما به این فضا تبدیل شود، اولین تأثیر آن بر سلامت روان خواهد بود. کسانی که استفاده زیادی از فضای مجازی دارند و چند ساعت در روز را پیوسته در این فضا می‌گذرانند، خلق پایینی خواهند داشت و وقتی را به رابطه زنده و گفت‌وگو با اطرافیان اختصاص نمی‌دهند. بنابراین، برای استفاده از فضای مجازی باید زمان مشخصی را در نظر گرفت و اگر قرار باشد این فضا تمام زندگی ما را دربر بگیرد، سلامت روان و به‌ویژه روابط ما با دیگران را تحت تأثیر قرار خواهد داد.