کارایی طرح بازتوزیع یارانه بنزین در گرو اصلاح قیمت انرژی است

عبدالحمید معرفی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره طرح بازتوزیع یارانه بنزین، اظهار کرد: برای ارزیابی این طرح باید یک‌سری اطلاعات و داده‌هایی در اختیار داشته باشیم که اکنون در دسترس نیست، چون این طرح هنوز اجرا نشده است تا نتایج آن را شاهد باشیم و مقوله‌ای فقط نظری هم نیست که از این لحاظ، نتایج آن‌را پیش‌بینی کنیم. در اقتصاد، سیاست‌گذاری‌ها یا مبتنی بر قیمت هستند، یا مقرراتی وضع می‌شود که تخصیص بهینه‌تری اتفاق بیفتد. در واقع، هدف به‌طور معمول کارایی است و در درجه بعد می‌تواند توزیع و عدالت نیز باشد.

وی با تأکید بر اینکه ابعاد طرح بازتوزیع یارانه بنزین هنوز مشخص نیست، گفت: تنها مطلبی که درباره این طرح گفته می‌شود، این است که یارانه بنزین به جای خودروها، به افراد داده شود. این طرح هنوز اجرا نشده است تا ببینیم چه نتایجی دارد و نتایجش به لحاظ تئوریک نیز قابل پیش‌بینی نیست. بنابراین، همان‌طور که گفته شد، هدف در اقتصاد، کارایی است و سعی می‌شود یا قیمت‌ها تصحیح شود، یا از طریق وضع یک‌سری قواعد، به کارایی بیشتر دست یافت، یا توزیع درآمد را بهبود بخشید. در خصوص این طرح، آن‌گونه که سیاست‌گذار اعلام کرده، هدف این است که توزیع درآمد بهتر شود، با این استدلال که دهک‌های بالا از یارانه پنهان بنزین منفعت بیشتری می‌برند و این عادلانه نیست. بنابراین، باید این طرح را اجرا کرد تا عدالت برقرار شود.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان اضافه کرد: در درجه اول شاید این استدلال درست به نظر برسد، ولی فقط یک استدلال توزیعی است و مشخص نمی‌کند که اگر این کار را انجام دهیم، به کارایی بیشتری در اقتصاد می‌رسیم یا نه، چون آنچه سیاست‌گذار را به این کار مجبور کرده، تقاضای بالای انرژی است که هر روز نیز بیشتر می‌شود. از یک طرف، مصرف انرژی هر روز بالا می‌رود و از طرف دیگر، قیمت آن غیرواقعی و با توجه به تورم موجود، پایین است و اثرات توزیعی نیز به‌دلیل این یارانه پنهان وجود دارد. بنابراین، مسئله و مشکل، تقاضای فزاینده بنزین است و اگر تقاضا با همین روند افزایش پیدا کند، با توجه به قیمت‌های ارزانی که وجود دارد، در آینده پاسخگوی آن نخواهیم بود. از طرف دیگر، دولت نیز به درآمد نیاز دارد و هزینه تولید بنزین بسیار بیشتر از قیمتی است که در بازار عرضه می‌شود. لذا، این وضعیت از نظر اقتصادی قابل دوام نیست و باید در این خصوص اصلاح انجام شود.

وی ادامه داد: شاید سیاست‌گذار به این نتیجه رسیده است که با طرح بازتوزیع یارانه بنزین می‌تواند مسئله را حل کند، ولی آیا با اجرای این طرح، مسئله اصلی که مصرف بیش از حد انرژی به‌دلیل قیمت پایین آن است، حل می‌شود یا خیر؟ هدفی که روی آن مانور داده می‌شود، بحث عدالت است، در حالی که مسئله اصلی، مصرف بالا به‌دلیل قیمت پایین محسوب می‌شود. لذا، به نظر نمی‌رسد با اجرای این طرح، به هدف کاهش مصرف برسیم. در واقع، اگر قرار باشد قیمت تغییر نکند، مصرف نیز تغییر نخواهد کرد. گفته می‌شود این طرح جنبه توزیعی دارد، ولی این جنبه چقدر اهمیت داشته باشد، باید درباره آن بحث شود. بر فرض که توزیع درآمد هم اتفاق بیفتد، آیا مسائل ما در حوزه انرژی و بنزین را حل می‌کند یا خیر؟ لذا، اگر قیمت تغییر نکند، مسئله کارایی و تقاضا و مصرف زیاد را حل نمی‌کند.

معرفی تصریح کرد: بازتوزیع یارانه بنزین می‌تواند اثر تورمی هم داشته باشد، در این صورت، اثر مثبت آن در توزیع درآمد نیز خنثی می‌شود. اگر مشکل، کارایی و قیمت و مصرف بی‌رویه باشد، ممکن است راه‌حل آن اجرای این طرح نباشد، به این علت که در تصحیح قیمت‌ها، اگر اقتصاد مبتنی بر بازار عمل کند و عدم تعادل در آن وجود نداشته باشد، متغیرهای اسمی زیاد مهم نیستند، یعنی وقتی قیمت کالایی که از حالت تعادل انحراف دارد، تصحیح می‌شود، باعث تغییر در کل اقتصاد نمی‌شود و قیمت نسبی تصحیح می‌شود. در اقتصاد ایران به‌دلیل عدم تعادل‌هایی که وجود دارد، وقتی قیمت بنزین اصلاح می‌شود، به‌دلیل تورم، اصلاح این قیمت نسبی به هم می‌خورد و به جای اول خود برمی‌گردد.

وی ادامه داد: اگر قیمت بنزین تغییر کند که به احتمال زیاد این اتفاق می‌افتد، مشکلی نیست، ولی اگر صرفاً بازتوزیع اتفاق بیفتد، قیمت بنزین تغییر نکند و تورم هم ایجاد نشود، باید دید چه اثری بر اقتصاد و تولید می‌گذارد، چون بنزین فقط کالای مصرفی نیست و برای بخشی از جامعه، کالای تولیدی و منبعی برای درآمد است، مگر اینکه سهمیه آنها کاهش پیدا نکند، مثل کسانی که در حمل‌ونقل از بنزین استفاده می‌کنند. اگر این سهمیه کاهش پیدا نکند و تولید از این نظر دچار افزایش قیمت نشود و در نتیجه، افزایش قیمت بنزین اتفاق نیفتد، فقط جابجایی در توزیع درآمد اتفاق می‌افتد. ظاهراً آنچه سیاست‌گذار می‌گوید، همین است، ولی باید دید اگر این تغییر اتفاق بیفتد، آیا اثرات جانبی مثل ایجاد تورم و خنثی شدن اثر اولیه خواهد داشت یا خیر. اگر فقط سهمیه خودروهای عمومی تغییر نکند، وقتی سایرین بنزین را با قیمت آزاد می‌خرند، قطعاً هزینه‌هایشان بالا می‌رود، لذا آثار تورمی در میان‌مدت و بلندمدت به دنبال خواهد داشت.

این استاد دانشگاه بیان کرد: باید دید سیاست‌گذار چگونه می‌خواهد این طرح را اجرا کند و سپس بحث اجرای آن مطرح می‌شود که تا چه حد امکان و زیرساخت‌های آن وجود دارد. اگر این طرح اثرات تبعی در اقتصاد داشته باشد، یا هدف سیاست‌گذار اصلاح قیمت نیز باشد، حالت و وضعیت متفاوتی خواهد بود.