روزه؛ حکمتی الهی در همدردی با نیازمندان
یک استاد دانشگاه با بیان اینکه یکی از فلسفه‌های روزه، درک کردن درد دیگران است، گفت: گاهی نمی‌توانیم معنای گرسنگی را درک کنیم و خدا با روزه‌داری زمینه درک این امر را برای ما مهیا می‌کند.
حجت‌الاسلام علی رهبر، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از اصفهان، به شرح و تفسیر آیات مربوط به روزه در قرآن کریم پرداخت و اظهار کرد: آیات 183 تا 187 سوره بقره مربوط به ماه مبارک رمضان است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان‌گونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند، مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد.» برخی می‌پرسند در کجای قرآن آمده که روزه واجب است، در پاسخ باید گفت، واژه «کُتِبَ» در این آیه و آیات دیگری که به کار رفته، به معنای واجب بودن است. پیشینیان نیز روزه داشتند، چراکه روزه برای سلامت جسم، تقویت اراده و قوت تقوا ضرورت دارد. با روزه است که می‌توان به یاد گرسنگان و افرادی افتاد که حتی نان خالی نیز برای خوردن ندارند. گاهی نمی‌توانیم معنای گرسنگی را درک کنیم و خدا با روزه‌داری زمینه درک این امر را برای ما مهیا می‌کند و یاد قیامت می‌افتیم که در عرصه محشر، دچار گرسنگی و تشنگی می‌شویم.
وی افزود: در انتهای این آیه، تعبیر بسیار معنادار «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» آمده است، خدا می‌توانست بگوید: لِتَتَّقوا، تا به تقوا دست پیدا کنید، ولی فرموده: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ باشد که پرهیزگاری کنید.» در روایات نیز آمده است: «بسا روزه‌داری که بهره‌اش از روزه‌داری جز گرسنگی و تشنگی نیست.»
روزه؛ دروازه صعود به آسمان
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه روزه را می‌توان به چرخش هواپیما در داخل باند و صعود به سمت آسمان تشبیه کرد، ادامه داد: بسیاری از افراد به‌گونه‌ای روزه می‌گیرند که هواپیمای روزه‌داری‌شان فقط در خود باند می‌چرخد، یعنی زبان، نگاه و قوه خیال‌شان آزاد است و در نتیجه، این هواپیما به سمت بالا حرکت نمی‌کند. «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» به این معناست که شاید این هواپیما صعود کند و بالا برود. تقوا هم بال است و هم ترمز، برخی فکر می‌کنند تقوا فقط حکم ترمز را دارد، در حالی که ورع به معنای اجتناب، ترمز محسوب می‌شود، ولی تقوا فراتر از آن است، یعنی خدا را برای خودمان نگه داریم. این بهترین معنایی است که در تفسیر تقوا ارائه شده و به بانو امین، مفسر بزرگ قرآن تعلق دارد. منظور از تقوا این است که عاملی برای مصونیت خود اتخاذ کنیم و کدام عامل، بهتر از ذات مقدس خدا؟
وی بیان کرد: برخی می‌گویند تقوا یعنی پرهیز از گناه و برخی دیگر، آن را ترس از خدا می‌نامند، ولی امیرالمؤمنین(ع) تقوا را حقیقتی می‌داند که آثاری دارد و دو مورد از اثراتش همین پرهیز از گناه و ترس از خداست. «تقوا از اولیای خدا در اجتناب از حرام‌ها حمایت می‌کند و دل‌هایشان را هم‌رکاب ترس می‌سازد.» تقوا، ترس نیست، بلکه باعث می‌شود انسان خود را در محضر پروردگار احساس کند و این همان تقوای واقعی است. چه بسا برخی تا شب عید فطر به لحاظ تقوا تقویت می‌شوند، ولی بعد از آن آثار مراقبت‌هایشان از بین می‌رود. به قول شاعر، «آنچه دل خون به کف آورد همه دیده بریخت/ اله اله که تلف کرد و که اندوخته بود».
حجت‌الاسلام رهبر اضافه کرد: در آیه 184 سوره بقره، احکام بیان می‌شود: «أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ روزه در روزهاى معدودى بر شما مقرر شده است، ولى هر كس از شما بيمار يا در سفر باشد، به همان شماره تعدادى از روزهاى ديگر را روزه بدارد و بر كسانى كه روزه طاقتفرساست، كفارهاى است كه خوراک دادن به بينوايى است و هر كس به ميل خود بيشتر نيكى كند، پس آن براى او بهتر است و اگر بدانيد، روزه گرفتن براى شما بهتر است.» برخی می‌گویند احتمال عقلایی ضرر نیز موجب روزه نگرفتن می‌شود. انسان نمی‌داند که در اثر روزه، روح چه آرامشی پیدا می‌کند و روان به چه اعتدالی می‌رسد. در واقع، زندگی از روز عید فطر وارد فاز جدیدی می‌شود.
وی اظهار کرد: در آیه 185 بقره آمده است: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ ماه رمضان همان ماه است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده است، كتابى كه مردم را راهبر و متضمن دلايل آشكار هدايت و ميزان تشخيص حق از باطل است، پس هر كس از شما اين ماه را درک كند، بايد آن را روزه بدارد و كسى كه بيمار يا در سفر است، بايد به شماره آن تعدادى از روزهاى ديگر را روزه بدارد. خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد تا شماره مقرر را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونی‌تان كرده است، به بزرگى بستاييد و باشد كه شكرگزارى كنيد.» قرآن در ماه رمضان نازل شده، پس معلوم می‌شود که لیلة‌القدر در ماه رمضان است.
این استاد دانشگاه به آیه 186 سوره بقره، «وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛ و هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، بگو من نزديكم و دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا بخواند، اجابت مىكنم، پس آنان بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند» اشاره کرد و گفت: در این آیه، خداوند هشت بار از خودش نام برده است. در واقع، می‌خواهد بگوید من دور نیستم، مثل وقتی که مسئولی از مراجعه‌کننده می‌خواهد تا با خود او تماس بگیرد و همه راه‌های ارتباطی با خودش را در اختیار او قرار می‌دهد که نشان از شدت توجه به مراجعه‌کننده دارد. به همین دلیل است که انسان در ماه مبارک رمضان آمادگی فراوانی برای نیایش پیدا می‌کند، ولی بعد از افطار که معده پر می‌شود، آماده نیایش نیست، مثل بالن که وقتی بتون‌های آن زیاد باشد، اجازه بالا رفتن نمی‌دهد، ولو زیر آن دمیده شود. بنابراین، آدمی باید همت بیشتری به خرج دهد و به تکلیف خود در برابر خالق عمل کند.
مهمانی خدا، تغذیه روح است
وی تصریح کرد: دل که نازک می‌شود، بکاء نیز اتفاق می‌افتد، دل روان و نورانی می‌شود و خدا می‌بیند عجب بساطی پهن شد. مهمانی همه، خورانیدن است و مهمانی خدا، نخورانیدن، چون می‌خواهد بگوید انسان تن خود را در ناز و نعمت بار آورده و باید به روح خود رسیدگی کند، این همان چیزی است که خداوند از بندگان خود طلب می‌کند؛ مانند زمانی که یک مجله ورزشی و یک کتاب درسی در دست داریم و فردا هم باید امتحان بدهیم، دوستان ما از مجله ورزشی استقبال می‌کنند، ولی پدری که دلسوز است، از ما می‌خواهد مجله را کنار بگذاریم و سراغ کتاب برویم. خدا نیز همین کار را می‌کند و به انسان می‌گوید چقدر می‌خواهی به فکر بدنت باشی، من می‌خواهم اتفاق بزرگی در روح تو رخ دهد.
حجت‌الاسلام رهبر در خصوص راهکارهایی که از طریق آنها می‌توان مراقبت‌های به دست آمده در اثر روزه‌داری و سایر عبادات در ماه رمضان را تداوم بخشید، بیان کرد: یکی از آنها این است که از خدا بخواهیم و کمک بگیریم، مگر نمی‌گویند هنگام افطار دعا مستجاب می‌شود؟ وقتی به حضرت ابراهیم(ع) گفته شد مقام امامت را به تو می‌دهیم، آن حضرت فوراً پرسید این مقام در ذریه من ادامه دارد؟ و خداوند در پاسخ فرمود: «...قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ»، یعنی این مقام را به ظالمان نمی‌دهم، اگر از پیش عادل باشند و عهد ببندند که عادل باقی بمانند، به آنها اعطا می‌شود.
وی ادامه داد: معمولاً توصیه می‌شود بعد از اتمام نماز خواسته‌های مهم خود را بیان کنید. برخی از پزشکان هستند که وقتی مشکلات خود را برای آنها بازگو می‌کنیم، راهکارهای ظریفی ارائه می‌دهند که کارساز است. بنابراین، یک راهکار این خواهد بود که هنگام افطار از خدا بخواهیم. علاوه بر این، خودمان نیز باید گام‌هایی برداریم. سال ۶۹ رهبر انقلاب هشدار دادند که بعد از جنگ، جامعه آمادگی بیشتری برای رویکرد به دنیا و راحت‌طلبی دارد، مثل دانش‌آموزانی که بعد از آزمون‌های پایان سال تحصیلی، کتاب‌های خود را به گوشه‌ای پرتاب می‌کنند. باید در نظر داشته باشیم که جنگ تمام نشده است، یعنی صبح عید فطر که می‌خواهیم صبحانه میل کنیم، کمتر از مقدار همیشگی بخوریم. در این صورت، آثار روزه‌داری باقی می‌ماند. در واقع، نگاه‌مان باید این باشد که یک ماه در اردوگاه خدا آموزش دیده‌ایم و از طرف دیگر، جلسات دعاخوانی و خواندن قرآن را نیز ترک نکنیم.
روزه‌خوار مقابل خدا ایستاده است
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهار کرد: زمانی از فردی که در شیطان‌پرستی کار کرده بود، علت تجلیل از شیطان را پرسیدم و آن فرد پاسخ داد: چون می‌خواهند به شیطان بگویند خیلی شهامت به خرج دادی که مقابل خدا ایستادی. روزه‌خوار نیز با این عمل خود مقابل خدا ایستاده است و دهان‌کجی می‌کند. شاعر می‌گوید: شیطان که رانده شد، به جز یک خطا نکرد/ خود را برای سجده آدم رضا نکرد.
وی در خصوص تأثیرات اجتماعی روزه‌داری، گفت: رسول اکرم(ص) در خطبه شعبانیه بر دادن افطاری تأکید کرد و فرمود حتی اگر چیزی برای دادن افطاری ندارید، جرعه‌ای آب و دانه‌ای خرما به فرد روزه‌دار بدهید. افطاری دادن در واقع، دیگرنوازی و اهتمام و توجه به دیگران است. شخصاً شاهد بودم که برخی افراد در شب‌های قدر مانند علی بن ابیطالب(ع) به‌صورت پنهانی غذا به درب منازل می‌بردند. در واقع، یکی از فلسفه‌های روزه این است که درد دیگران را درک کنیم. فردی در زمان قحطی مقداری نان به‌دست آورده بود، در راه بازگشت به خانه، شخصی را دید که گریه می‌کرد، علت را جویا شد و آن شخص پاسخ داد که خانواده‌ام از گرسنگی دارند می‌میرند. این فرد نیز پابه‌پای او شروع به گریستن کرد و وقتی شخص دوم از او خواست تا قدری نان به وی بدهد تا برای خانواده‌اش ببرد، پاسخ داد که نان به تو نمی‌دهم، ولی هر چقدر خواستی، برایت گریه می‌کنم.
حجت‌الاسلام رهبر تصریح کرد: برخی افراد واقعاً همین‌گونه‌اند و حاضرند هزاران رکعت نماز مستحبی بخوانند، ولی از مال خود به دیگری انفاق نکنند. این روزه‌داری نیست، روزه‌دار آن است که همچون مولا علی(ع) عمل کند. فردی بود که به مسجد می‌آمد و اعلام می‌کرد غریب هستم، آیا کسی هست مرا مهمان کند؟ علی بن ابیطالب(ع) با وجود اینکه فقط برای یک نفر غذا در منزل داشت، او را دعوت کرد، غذا را جلویش گذاشت و در تاریکی شروع به خوردن غذا کردند و خود وانمود می‌کرد که غذا می‌خورد. اگر ما همواره انواع مواد غذایی را در اختیار داشته باشیم، ولی دیگری ماه‌ها منتظر بماند تا بتواند یک ماده غذایی را دریافت کند، معلوم است که پیام نماز را درک نکرده‌ایم. مولای ما کسی بود که در رکوع، دستش را دراز کرد تا انگشتر خود را به فقیر اهدا کند. اگر ما غیر از این عمل می‌کنیم، پس تابع نیستیم.
انتهای پیام
