قنبرخوانی آئینی در رثای امام علی(ع)

رضا یوسفی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشمر، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی، در حاشیه مراسم برگزاری قنبرخوانی که هم‌زمان با 21 ماه رمضان در کاشمر برگزار می‌شود، اظهار کرد: براساس آنچه در روایات آمده «قنبر» غلام وفادار امام علی(ع)‌ هنگامی از ضربت خوردن آن حضرت به دست ابن ملجم آگاه می‌شود، پشت در خانه ابوتراب خشت‌های خانه را به سر می‌کوبد و به ندبه و عزاداری می‌پردازد آن‌قدر که از حال می‌رود و بی‌هوش می‌شود.

وی ادامه داد: قنبرخوانی نوعی نمایش موسیقیایی _ آئینی در اشکال آوازی به‌شمار می‌رود که معروف به قنبر غلام حضرت علی(ع) و به عبارتی شرح‌حال او و ارادتش به مولا امیرالمؤمنین(ع) است.

یوسفی با بیان اینکه در این نمایش آیینی یک شبیه قنبر، غلام امام علی(ع) در صحنه‌ای کنار یک در می‌نشیند و با مولای خود راز و نیاز می‌کند و حوادث و وقایعی که بر ایشان رفته را یادآور می‌شود، بیان کرد: این نوع تعزیه بیشتر در روزهای هفدهم تا بیست و سوم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود.

وی تصریح کرد: نکته مهم این است که تنها مردان مراسم قنبرخوانی نداشتند و یک نوع قنبرخوانی در میان بانوان نیز به اجرا در می‌آمده است، در برخی از بخش‌های ایران قنبرخوانی به صورتی دو نفره نیز برگزار می‌شده است و در بعضی از اشکال این آیین، فردی در نقش قنبر و فردی در نقش امیرالمؤمنین(ع) به اجرای تعزیه می‌پردازند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشمر بیان کرد: قنبر از ابتدای حرکت به سمت منزل امام علی(ع) اشعاری در مدح و منقبت سیدالاوصیاء می‌خواند و حاضران نیز با ذکر صلوات و نیز تکرار برخی ابیات، او را همراهی می‌کنند و نهایتاً با رسیدن به درب خانه امیرالمؤمنین(ع) با حالتی ویژه به دیدار و ملاقات حضرت که پس از ضربت خوردن در بستر بیماری افتاده است، می‌شتابد. این قسمت از برنامه که بینندگان را به شدت متأثر می‌کند، معمولاً با آه و فغان و گریه شدید حضار همراه می‌شود و حالتی بسیار حزن‌انگیز را در محفل ایجاد می‌کند.

یوسفی گفت: در روايات آمده است «قنبر» غلام وفادار امام علی(ع) هنگامی از ضربت خوردن آن حضرت به دست ابن ملجم آگاه می‌شود كه پيكر مطهر مولای متقيان را برای دفن بردند. پس قنبر وفادارترين غلام تاريخ پشت در خانه ابوتراب خشت‌های خانه را به سر می‌کوبد و به ندبه و عزاداری می‌پردازد.

وی ادامه داد: قنبرخوانی يكی از قدیمی‌ترین گونه‌های نمایش‌های آهنگين است كه به ابتكار ايرانيان خلق شده است، اين تعزيه يک نفره نوعی مصیبت‌خوانی در رثای امام علی(ع) بوده كه سابقه‌ آن به دوران رواج تشيع در ايران می‌رسد كه عشق به حضرت علی(ع) و خاندان علوی بروز بيشتری داشت.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشمر بیان کرد: هرچند تاريخ دقيقی برای آغاز اين نوع مرثیه‌سرایی در دست نيست، اما آنچه مسلم است پس از آل‌بویه اين نوع عزاداری در ماه‌های رمضان برگزار می‌شد و در دوره صفوی رواج بيشتری يافت.

وی افزود: اين هنر آوازی يكی از وجوه تلفيق هنر موسيقی و نمايش در خدمت آیین‌های دينی است و هنوز در مناطق مختلف ايران در ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود.

یوسفی تصریح کرد: مهم‌ترین مراسم قنبرخوانی‌ها در مناطق كويری مانند شاهرود، خراسان، كرمان، يزد، اصفهان و مركزی برگزار می‌شود. هنوز معدود قنبر خوانان در سراسر ايران حضور دارند كه نقل قنبرخوانی را سينه به سينه آموختند و حديث عشق قنبر به مولا را هر رمضان برای عشاق آن حضرت بازگو می‌کنند.

این آئین که در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس(معنوی) کشور به ثبت رسیده است.