نیازمند ایجاد مراکز سالمندی روزانه هستیم

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست «مسئولیت اجتماعی و سالمندی؛ بررسی ایفای نقش مسئولیت اجتماعی اشخاص و شرکت‌ها در شهر دوستدار سالمند» روز گذشته، 23 مهرماه در سالن همایش‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اصفهان برگزار شد.

مسعود مهدویان‌فر، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اصفهان در این نشست به بحث درباره سیاست‌گذاری اجتماعی و سالمندی پرداخت و گفت: بحث سالمندی در استان با افزایش قابل توجهی در آینده روبه‌روست. طبیعتاً یکی از مسائل مهم در سیاست‌گذاری اجتماعی، این است که قبل از مواجه شدن با پدیده‌ای، بتوانیم تمهیدات لازم برای آن شرایط را داشته باشیم. در این جلسات قرار است با کمک کنشگران اجتماعی و فعالان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهر و استان‌ بتوانیم در موضوع سالمندی، پیش از رسیدن به سال‌های مهم و حساس، خود را آماده کنیم.

وی در خصوص آمار نگران‌کننده افزایش سالمندی بیان کرد: ما در سال 1355 با جمعیت یک میلیون و 770 هزار سالمند مواجه بودیم و در سال 1400 با جمعیتی نزدیک به 9 میلیون نفر روبه‌رو هستیم. پیش‌بینی می‌شود که در حدفاصل سال‌های 1410 تا 1435، جمعیت 10 درصدی سالمندان به حدود یک سوم جمعیت کشور برسد. متأسفانه دو برابر شدن جمعیت سالمندان در حدود 43 سال اتفاق افتاده، در حالی که در کشورهای اروپایی، این دو برابر شدن جمعیت حدوداً طی 70 سال رخ داده است. البته باید توجه کرد که رسیدن افراد به سن سالمندی ذاتاً چیز بدی نیست و نشان‌دهنده سلامتی و امید به زندگی در افراد است و من قصد منفی دانستن این پدیده را ندارم.

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اصفهان با اشاره به افزایش روزافزون امید به زندگی ایرانیان در 40 سال گذشته و استمرار این روند گفت: مسئله سالمندی و دوران دریافت حقوق و مستمری با افزایش قابل توجهی روبه‌رو شده و ما در سال‌های آینده با مسائلی در صندوق‌های بازنشستگی مواجه خواهیم بود. در آینده، عمده شهرنشینان، سالمندان خواهند بود و از همین رو، به خدمات خاص نیاز خواهند داشت. این موضوع با مسئله تک‌فرزندی و تجرد قطعی حدود دو میلیون نفر از جمعیت کشور پیوند می‌خورد. متأسفانه کسی برای مراقبت از این افراد در سنین پیری وجود نخواهد داشت. در حال حاضر در استان اصفهان، نزدیک به 55 هزار سالمند تنها وجود دارند که 30 هزار نفر از آنها در شهر اصفهان زندگی می‌کنند. بحثی که در این شرایط مطرح می‌شود، مراکز نگهداری 24 ساعته از سالمندان است. این الگو و سبک در دنیا منسوخ شده و دیگر در هیچ جای دنیا، سالمند را از بافت و محیطی که در آن زندگی می‌کند، جدا نمی‌کنند. ما به شدت نیازمند توسعه و ایجاد مراکز سالمندی روزانه به جای مراکز نگهداری 24 ساعته هستیم. بنابراین، باید با فعالان اقتصادی و کسانی که تمایل به سرمایه‌گذاری برای آینده دارند، گفت‌وگو کنیم و ایده تشکیل این مراکز را به آنها ارائه دهیم.

وی به مفهوم سالمندی موفق پرداخت و تصریح کرد: سالمندی موفق از مفاهیم مهمی است که امروزه در دنیا در حوزه مباحث سالمندی مطرح می‌شود. البته عمده مخاطب این طرح، جوانان هستند. یعنی به جوانان آموزش داده شود که چه کاری انجام دهند تا هنگامی که به سنین میانسالی می‌رسند، سالمندی موفقی را طی کنند. برای همین مراکز آموزشی ما باید از همین حالا کلاس آموزش این مهارت را جزو برنامه‌های خود قرار دهند.

مهدویان‌فر در خصوص ازدواج سالمندی گفت: متأسفانه بحث ازدواج سالمندی، یکی از مذموم‌ترین کارها در جامعه ما تلقی می‌شود و قبح‌زدایی از این مفهوم، از نکاتی است که باید رعایت شود. هم ظرفیت‌های دینی و تبلیغی ما باید در اختیار این کار قرار گیرد و هم رسانه‌ها به تغییر این تفکر بپردازند. بحث ایجاد پاتوق‌های سالمندی، از فعالیت‌های مفید و ضروری به‌شمار می‌رود که خوشبختانه در اصفهان در حال انجام است.

وی افزود: تربیت نیروی متخصص در حوزه سالمند، از دیگر کارهایی است که باید انجام شود. ما با یک امر قطعی روبه‌رو هستیم و در آینده با موجی از مسائل مربوط به سالمندان روبه‌رو خواهیم بود. کشورهای دیگری که با این پدیده مواجه بودند، یکی از کارهایی که انجام دادند، این بود که فعالان اجتماعی‌شان را زودتر از ظهور این موج به‌کار گرفتند. برای مواجهه با این موج نباید منتظر دولت ماند و اصل قضیه، جلب توجه نخبگان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. در خصوص بحث جوانی جمعیت ما شاهد اظهارنظرهای غیرکارشناسانه زیادی هستیم، اما با نگاه به شرایط امروز و آینده پیش‌رو، لزوم جوانی جمعیت بسیار احساس می‌شود. بنابراین، باید به این بحث توجه بیشتری داشته باشیم و خانواده‌هایی را که تمکن فرزندآوری دارند، برای انجام این کار اقناع کنیم. این اقناع هم کار فعالان رسانه‌ای و فرهنگی و نخبگان است.

مقاومت پزشکان ایرانی در برابر طب سالمندی

سیدرضا اسحاقی، فلوشیپ سالمندان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان نیز در این نشست به چالش‌های دوران سالمندی اشاره کرد و گفت: متأسفانه به‌دلیل دستکاری‌های جمعیتی در گذشته و حال حاضر، نسبت میان خانم‌ها و آقایان به هم خورده و دیگر برابر نیست. معمولاً تعداد خانم‌ها از آقایان بیشتر است و همین موضوع باعث می‌شود بخشی از زنان جامعه نتوانند ازدواج کنند و این ماجرا تا دوران سالمندی ادامه دارد. با نگاه به نسبت زنان به مردان سالمند بالای 90 سال، متوجه می‌شویم که این نسبت، شش به یک خواهد بود؛ یعنی شش پیرزن در مقابل یک پیرمرد. همین نسبت‌های نامتوازن باعث می‌شود که در ازدواج‌های سالمندی با مشکلاتی مواجه شویم.

وی در خصوص ازدواج سالمندان اظهار کرد: مطالعات مختلف نشان داده است کیفیت زندگی سالمندانی که به‌صورت زوجی زندگی می‌کنند، بسیار بهتر از زندگی دیگر زوجین است. هر چقدر هم فرزندان سالمندان به والدین خود نزدیک باشند، نمی‌توانند جایگاه همسر را برای آنها پر کنند. یکی دیگر از مشکلات ازدواج سالمندان، مجرد بودن فرزندان آنهاست. ساده‌گیری در ازدواج، چه درباره جوانان و چه درباره سالمندان می‌تواند تشویق بهتری برای مجردان باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان ادامه داد: یکی از معضلات سالمندان، تعدد بیماری و مصرف داروهای فراوان است. حدود 80 درصد داروهای تولید شده در جهان، توسط سالمندان مصرف می‌شود. یعنی یک اقلیت 10 تا 12 درصدی بیشتر داروهای جهان را مصرف می‌کنند. پیشنهاد من، استفاده از درمان‌های اجتماع‌مدار و منطقه‌ای است. تأثیر استفاده داروهای متعدد بر بدن بسیار مخرب و این نوع مصرف دارو حتی برای جوانان هم مضر است.

وی در خصوص طب سالمندان گفت: در سال 1999 میلادی، 158 کشور به دعوت سازمان ملل، بیانیه‌ای امضا کردند که چون جهان در حال پیر شدن است، به آن رسیدگی شود. من هم یکی از کسانی بودم که برای گذراندن دوره طب سالمندی اعزام شدم. بدون اغراق در این چند سال نتوانستم کار زیادی انجام دهم، زیرا برخی از همکاران من با طب سالمندی موافق نیستند. 50 سال قبل هم که برای اولین بار تخصص طب اطفال مطرح شد، بسیاری از پزشکان با آن مخالفت کردند، اما بعداً متوجه شدند که این بیمار کودک را نمی‌شود جزء جزء بررسی کرد و باید به‌صورت کلی به آن پرداخت. دقیقاً این اتفاق برای طب سالمندان در حال رخ‌ دادن است. بیماری‌های سالمندان به هم مرتبط است و باید آنها را در ارتباط با هم درمان کرد. ان‌شاءالله این اشتباه خیلی زود برطرف شود و این مقاومت کاهش پیدا کند.

اسحاقی یکی دیگر از معظلات سالمندان را سالمندهراسی یا سالمندستیزی دانست و در این خصوص بیان کرد: چند سال پیش در اصفهان آمارگیری انجام دادیم و متوجه شدیم 17 درصد از سالمندان‌مان در حال تجربه درجه‌ای از ظلم هستند. ظلم فیزیکی، هیجانی، اقتصادی، دارویی و...، از انواع ظلم علیه سالمندان است. در این بررسی متوجه شدیم نیمی از افرادی که در مراکز سالمندان زندگی می‌کنند، به غلط به آنجا آمده‌اند و باید به خانه خود بازگردند؛ همچنین بخش زیادی از سالمندان در خانه باید به مراکز نگهداری منتقل شوند، در حالی که ما ظرفیت پذیرش این تعداد سالمند را نداریم. البته تا جایی که امکان دارد، سالمند نباید از محیط زندگی خود خارج شود و امکانات باید به محل زندگی سالمندان برود.

وی تصریح کرد: طبق تعریف جهانی، فرد بالای 65 سال، سالمند محسوب می‌شود. این تعریف با بازنشستگی گره خورده است. فرد سالمند تقریباً تمام مراحل زندگی را پشت‌سر گذاشته و می‌توان گفت چیزی برای از دست‌ دادن ندارد. این سالمند هنوز دچار آلزایمر نشده و هوش و حواسش سر جایش است. این سالمندان حق خود را می‌خواهند، برای همین به سادگی تجمع می‌کنند و ترسی هم از کسی ندارند، چون نمی‌توان برخورد خشنی با آنها انجام داد. به همین دلیل، عموماً دولت‌ها تمایلی به فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان اجتماعی در این حوزه ندارند.

این فلوشیپ سالمندان در خصوص تبعیض‌های مربوط به سالمندان گفت: متأسفانه بیشترین تبعیض‌ها در جامعه درباره سالمندان اتفاق می‌افتد و بدترین این تبعیض‌ها، نادیده‌ گرفتن آنهاست. بدترین قسمت تبعیض‌ها این است که خود سالمندان هم به این قضیه دامن‌ می‌زنند و خودشان، خود را پس می‌زنند. در حالی که یکی از بهترین ابزارهای پیشگیری از افسردگی، آلزایمر، فشار خون و دیابت، تحرک اجتماعی و مشارکت خانوادگی است. این‌ها به کار فرهنگی نیاز دارد و فعالان اجتماعی باید این نکات را تذکر دهند. ما هم روزی به سن سالمندی خواهیم رسید و با این شرایط دست و پنچه نرم خواهیم کرد؛ پس منت کارهایمان را بر سر آنها نگذاریم.

افراد حامی سالمندان روز به روز کمتر می‌شوند

در ادامه، امان‌الله باطنی، پژوهشگر اجتماعی و رئیس مرکز پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به توضیح جمعیت‌شناسی اجتماعی سالمندی در شهر اصفهان پرداخت و اظهار کرد: به لحاظ جمعیت‌شناسی و به‌طور قراردادی، سالمندی را مترادف با سن 65 سالگی می‌دانند. البته این عدد در کشورهای مختلف، متفاوت است. در بعضی از تعاریف، پیران جوان را از پیران واقعی جدا می‌کنند. سازمان بهداشت جهانی سالمندان را به سه دسته تقسیم کرده؛ 60 تا 75 سال را سالمندان جوان، 75 تا 90 سال را سالمندان پیر و 90 سال به بالا را کهنسال یا سالخورده نامیده است. در کشور ما جمعیت بالای 60 سال، حدود هشت میلیون و 200 هزار نفر است. شیب سالمندی در اصفهان از میانگین کشوری تندتر است. ما شاهد یک سونامی سالمندی هستیم که جنس آن زنانه است. یعنی اکنون به‌ازای 100 سالمند زن، 88 سالمند مرد داریم. این امر دلایل مختلفی دارد که یکی از آنها، اختلاف سنی زن و مرد در موقع ازدواج است.

وی در خصوص نظریه‌های مرتبط با سالمندی گفت: نظریه روانشناختی اریکسون می‌گوید سالمندان وقتی به سن سالمندی می‌رسند، دو حس پیدا می‌کنند؛ ناامیدی و نفرت. ناامیدی به‌دلیل بازتاب گذشته و نبود فرصت است و نفرت به‌دلیل عدم رضایت از افراد و نهادهاست. بنابراین، وقتی بر مسئولیت اجتماعی در حوزه سالمندی کار می‌کنیم، این دو حس را در نظر بگیریم. یکی از نظریه‌های جامعه‌شناختی درباره سالمندان، نظریه عدم تعهد کامینگز است که می‌گوید همچنان که جامعه، فرد را از خود جدا می‌سازد، فرد پیر به میل خود، خویشتن را کمتر در جامعه درگیر می‌کند. سالمندان، بحران نقش دارند و این بحران، آنها را آزار می‌دهد. بنابراین، اگر با آنها خاطره‌بازی و جشنواره‌های خاطره برگزار کنیم، می‌توانیم خدمت خوبی به آنها انجام دهیم.

رئیس مرکز پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به تنهایی سالمندان در شهر پرداخت و افزود: وقتی پژوهشگران شاخص بال تکفل را در شهر و روستا بررسی کردند، متوجه شدند یک سالمند از حمایت 63 نفر برخوردار است. وقتی در شهرها این شاخص را بررسی کردند، شاخص بال تکفل به عدد دو رسیده است. یعنی داریم به جایی می‌رسیم که افراد حامی سالمندان روز به روز کمتر می‌شوند. از آن سو، بحران صندوق بازنشستگی داریم. در صندوق‌های نمونه دنیا، باید هفت برابر مستمری‌بگیران، کسورپرداز داشته باشید، این رقم در صندوق بازنشستگی تأمین‌ اجتماعی به عدد سه رسیده است. در دهه 60، 20 میلیون نفر به‌دنیا آمده‌اند. وقتی این افراد به سن سالمندی برسند، بحران از چیزی که حالا وجود دارد، عمیق‌تر می‌شود. بنابراین، یکی از مسئولیت‌های اجتماعی ما این است که به‌ داد اقتصاد سالمندی و صندوق‌های بازنشستگی برسیم.

وی ادامه داد: ما باید در شرکت‌ها و کارخانه‌ها پاسخگوی میزان تأثیری که بر اجتماع داریم، باشیم. شرکت‌های بزرگ، قدرت فراوانی دارند و می‌توانند تغییرات فراوانی ایجاد کنند. مسئولیت اجتماعی آنها این است که در قبال این تغییرات پاسخگو باشند. ما سه دسته مسئولیت اجتماعی محیطی، خیرخواهانه و اخلاقی داریم. در مسئولیت‌های اجتماعی، شرکت‌های بزرگ با آلوده کردن طبیعت، باعث مرگ سالمندان می‌شوند. در نتیجه باید برای کاهش آلودگی‌ها تلاش کنند. در مسئولیت‌های خیرخواهانه، خدمات اجتماعی به سالمندان می‌دهیم و در بحث مسئولیت‌های اخلاقی، به اخلاق سالمندی می‌پردازیم.

باطنی به انجام کار خوب برای سالمندان پرداخت و اظهار کرد: خوب کار کردن در حوزه سالمندی، این است که جمعیت‌شناسی اجتماعی سالمندی را بدانیم و با آن آشنا شویم. در اصفهان 196 محله داریم که جمعیت و بافت متفاوتی از هم دارند. وقتی این محلات را بررسی می‌کنیم، به 50 محله در شهر می‌رسیم. بزرگترین مناطق سالمندی در شهر اصفهان، مناطق سه و یک هستند. اگر می‌خواهیم کار خوب انجام دهیم، باید به انجام کارهای مفید در این محلات بپردازیم.

ابعاد سه‌گانه شهر دوستدار سالمند

ژاله کرمانی، مدیر دبیرخانه شهر دوستدار سالمند نیز درباره مشخصات و فعالیت‌های این دبیرخانه بیان کرد: از نظر علمی در شهر دوستدار سالمند، ساختار، امکانات، سیاست‌ها و همچنین خدمات شهری و اجتماعی باید به‌گونه‌ای باشد که شرایط برای سالمندی پویا و فعال فراهم شود. این شهر ابعاد سه‌گانه‌ای دارد؛ محیطی، اجتماعی و خدماتی. تا سال 2022، تعداد شهرهای دوستدار سالمند به هزار و 114 شهر رسیده است. اصفهان در سال 2021 در چارچوب برنامه‌های تعریف شده به شبکه جهانی شهرهای دوستدار سالمند پیوست.

وی در خصوص آمار مرتبط با سالمندان گفت: وضعیت سالمندی در کشور براساس آمار سال 1395، 10.7 درصد بوده که این میزان در شهر اصفهان 11.8 درصد است. براساس همین گزارش، تعداد جمعیت سالمندان شهر اصفهان، 218 هزار نفر بوده که پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال 1420 به 510 هزار نفر برسد؛ یعنی دو تا سه برابر شدن جمعیت سالمندی. اهمیت موضوع، ما را بر آن می‌دارد که با همکاری دستگاه‌های مختلف، برای این دوره سالمندی آماده شویم و همچنین برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و عمرانی برای بهینه‌سازی شهر اصفهان انجام دهیم.

مدیر دبیرخانه شهر دوستدار سالمند ادامه داد: این دبیرخانه که در سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان واقع است، با هدف ارتقای سطح زندگی سالمندان و همچنین آگاهی عموم مردم برای آموزش‌های سالمندی موفق تشکیل شد. اهداف اصلی این دبیرخانه، افزایش امید به زندگی، معنابخشی به زندگی و افزایش ارتباط بین نسلی خانواده‌هاست. محورهای اصلی اقدام دبیرخانه شهر دوستدار سالمند نیز اقدامات فرهنگی، اجتماعی و عمرانی است. در واقع، هدف ما در این جلسه، ایجاد مشارکت بین همه دستگاه‌های مرتبط با این موضوع است تا با همکاری اتاق بازرگانی، حس مسئولیت اجتماعی را در خصوص موضوع مهم سالمندی پیش‌ ببریم و بتوانیم محیطی برای عزیزان سالمند ایجاد کنیم.

اهمیت ورود بخش خصوصی به موضوع سالمندی

ناصر چاوشی، مشاور کمیسیون اجتماعی اتاق بازرگانی اصفهان نیز به بیان اهداف این رویداد پرداخت و اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشور ما به سمت سالمندی حرکت می‌کند و در چند سال آینده، این پدیده سالمندی به وضوح دیده خواهد شد. سالمندی با خود الزاماتی به‌دنبال دارد و لازم است برنامه‌ریزی‌هایی متناسب با این الزامات صورت گیرد. بخشی از این فعالیت، وظیفه دولت است و به‌دلیل محدودیت‌های بخش دولتی، لازم است که بخش خصوصی هم به این مسئله ورود پیدا کند.

وی در خصوص فعالیت‌های اتاق بازرگانی گفت: در اتاق بازرگانی که شعار آن ورود به عرصه اجتماعی و نقش‌آفرینی در این حوزه است، توجه به مؤلفه‌های جمعیتی، ضرورت‌ها و نیازمندی‌های آن به‌عنوان یک اصل مسلم، مورد توجه قرار می‌گیرد. در دوره حاضر، بخش مباحث اجتماعی خودش را به‌صورت بسیار پررنگ نشان داد و بخش عمده‌ای از فعالیت اتاق بازرگانی در اصفهان، به ارائه خدمات اجتماعی اختصاص پیدا کرد. شهر ما باید پذیرای قشر سالمند باشد و حساسیت‌های آنها را در نظر بگیرد. این همایش نیز گامی در راستای کمک به رفع مسائل حوزه سالمندان و تأمین الزاماتی است که شهر در آینده به آنها نیاز دارد.

یادآور می‌شود، در پایان این نشست، از اطلس آمایش وضعیت اجتماعی شهر اصفهان نیز رونمایی شد.

مسعود احمدی