آفرینش کوه از منظر قرآن
در قرآن کریم، ۳۸ بار کلمه کوه (جبل) و کوه‌ها (جبال) آمده و چنین برمی‌آید که کوه یکی از خلقت‌های بزرگ است. کوه‌ها در قرآن کریم به‌عنوان منبع غذایی برای انسان چهارپا و حیوانات، مخازنی از معادن و جواهرات، سایه‌بانی در مقابل گرمای آفتاب و خانه و کاشانه برای برخی از اقوام معرفی شده است.
به همه محیط‌هایی که زندگی در آن جریان دارد، محیط‌زیست گفته می‌شود. مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده‌ای که دائما در حال کنش با یکدیگر هستند، محیط‌زیست را تشکیل می‌دهند. حفاظت از محیط‌زیست در قرن ۲۱ به‌عنوان یکی از هشت هدف توسعه و یکی از سه پایه توسعه پایدار معرفی و اولین جمعیت حمایت از حقوق حیوانات نیز در سال ۱۸۲۴ میلادی در انگلستان تأسیس شد. این در حالی است که در ۱۴ قرن پیش، حمایت از حقوق حیوانات و حفظ و نگه‌داری نباتات و کلا محافظت از محیط‌زیست در آموزه‌های اسلامی، جایگاه قابل توجهی به خود اختصاص داده بود.
در حالی که گروه‌های حامی حقوق گیاهان و حیوانات بر اساس مسائل انسانی و اخلاقی، خود را ملزم به رعایت این حقوق می‌دانستند، در اسلام، افزون بر جلب مشارکت‌های اخلاق‌مدارانه و انسانی در حراست از موجودات، قوانین فقهی نیز به حمایت آنها اختصاص داده شده و بر اساس آن، افرادی که موفق به رعایت این حقوق شوند، پاداش می‌گیرند و افرادی که از رعایت این حقوق سر باز زنند، کیفر هر دو جهان شامل حال آنها می‌شود. اهمیت پاسداشت محیط‌زیست در اسلام را می‌توان از قواعد فقهی متعدد و آموزه‌های روایی بسیاری که در منابع اسلامی نقل شده است، استقصا کرد.
خلقت حکیمانه کوه
اسلام، انسان و محیط‌زیست را مکمل یکدیگر دانسته و محیط‌زیست را بخشی از نظام حکیمانه خلقت می‌داند. درباره خلقت کوه نیز ترغیب انسان به تأمل و اندیشیدن درباره خالق آن توصیه شده است. در قرآن کریم، ۳۸ بار کلمه کوه (جبل) و کوه‌ها (جبال) آمده و چنین برمی‌آید که کوه یکی از خلقت‌های بزرگ است. مثلا، در آیه ۲۷ سوره فاطر، خداوند می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ؛ آيا نديدهاى كه خدا از آسمان آبى فرود آورد و به‌وسيله آن، ميوه‌هايى كه رنگ‌هاى آنها گوناگون است، بيرون آورديم و از برخى كوه‌ها، راه‌ها و رگه‌هاى سپيد و گلگون به رنگ‌هاى مختلف و سياه پررنگ آفريديم.»
در این آیه، ضمن بیان چگونگی نزول باران و رشد و نمو میوه‌های رنگارنگ با طعم‌های مختلف، به تنوع رنگ‌های کوه‌ها که سبب شناخت جاده‌ها از یکدیگر شده و زیبایی خاصی را به کوه‌ها بخشیده، اشاره شده است و از انسان برای اندیشیدن در این‌باره دعوت می‌کند. در آیه ۱۹ سوره غاشیه نیز چنین نازل شده است: «وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ؛ و به کوه‌ها نمی‌نگرید که چگونه برپا داشته شده‌اند؟»
این آیه از مردم برای اندیشیدن در کوه‌هایی که مانند ریشه‌هایی، اجزای زمین را به هم میخکوب کرده و از مخازن این کوه‌ها، چشمه‌ها و نهرها جاری شده و معادن را در سینه‌های خود حفظ کرده، دعوت کرده است. همچنین در آیه ۳۲ سوره نازعات، کوه‌ها به‌عنوان منبع غذایی برای انسان چهارپا و حیوانات، در آیه ۲۷ سوره فاطر، مخازنی از معادن و جواهرات، در آیه ۶۸ سوره نحل، به‌عنوان سایه‌بانی در مقابل گرمای آفتاب و در آیه ۷۴ سوره اعراف، به‌عنوان خانه و کاشانه برای برخی از اقوام معرفی شده است.
در روایات نیز کوه محل پناهگاه و رشد اندیشه حضرت ابراهیم(ع)، مکان مناجات حضرت موسی(ع)، مخفی‌گاه اصحاب کهف و محل عبادت خاتم پیامبران، حضرت محمد(ص) و محل نزول اولین آیات الهی به‌وسیله حضرت جبرئیل بر ایشان بوده است. در روایتی از امام صادق(ع) نیز چنین نقل شده که در کوه‌ها، گیاهانی می‌رویند که در زمین نمی‌رویند. همچنین در روایتی دیگر، ایشان از کوه‌ها به‌عنوان قلعه و حصاری در مقابل دشمن یاد کرده‌اند.
جایگاه حیوانات در حفظ محیط‌زیست
از منظر اسلام، اهمیت و نقش حیوانات در بقای محیط‌زیست به حدی است که هفت سوره از قرآن با نام یکی از حیوانات نام‌گذاری شده است: بقره (گاو ماده)، انعام (چهارپایان)، نحل (زنبور عسل)، نمل (مورچه)، عنکبوت، عادیات (اسبان دونده) و فیل. همچنین در قرآن کریم، ۲۰ مرتبه از پرندگان سخن به میان آمده و از حشرات و آبزیان نیز بارها یاد شده است.
در سنت و روایات پیامبر(ص) و حضرات معصومین(ع) نیز ضمن بیان ارزش حیوانات در حفظ حیات طبیعت، انسان‌ها به لزوم برخوردی منصفانه با آنها ترغیب شده‌اند. مثلا، در ماجرای فتح مکه، پیامبر اکرم(ص) هنگام عزیمت، سگی ماده را در کنار آبی مشاهده کرد که توله‌های خود را شیر می‌داد. ایشان به یکی از یاران خود دستور داد که در برابر آن سگ بنشیند و از وی محافظت کند تا کسی از سپاهیان متعرض آن سگ و توله‌هایش نشود. پیامبر(ص) در روایتی دیگر، سوار شدن سه نفر بر یک مرکب را نهی کرد و فرمود: چهارپا بر صاحب خود حقوقی دارد، از جمله آنکه وقتی فرود می‌آید، ابتدا او را علف دهد. اگر از آبی می‌گذرد، آب را بر او عرضه کند، بیش از توان بر او بار ننهد و بیش از قدرت او را ندواند.» همچنین مردمان را از کشتن مورچه، زنبور عسل، شانه‌به‌سر و... بازمی‌داشت. پیامبر(ص) خوش نمی‌داشت که حیوانات شیرده و حامل را بدون ضرورتی سر ببرند، نگه داشتن کبوتر و گرامی داشتن آن را مستحب می‌شمرد، همچنین نگه‌داری گاو را مستحب و بابرکت توصیف می‌کرد، مردم را از کشتن بیهوده گنجشکان بر حذر می‌داشت، گوسفند را بهترین ثروت می‌دانست و می‌فرمود: «حیوانات اهلی را در خانه خود نگاه دارید، زیرا در این صورت، شیاطین کاری به کودکان‌تان نخواهند داشت.»
آموزه‌های دینی در حفظ نباتات
گسترده‌ترین موجودات زنده روی زمین از نظر تنوع، کثرت، شگفتی‌ها و زیبایی‌ها، گیاهان هستند. به همین دلیل، در آیات توحیدی قرآن همواره بر مسئله آفرینش گیاهان تأکید شده است. در قرآن کریم، به بیش از ۱۲ گونه گیاهی از جمله موز، خرما، زیتون، عدس، انار و... اشاره شده است.
همچنین در سیره اهل بیت(ع)، سفارش‌های مکرری مبنی بر حفظ و حراست از نباتات وارد شده است. مثلا، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «اگر قیامت در حال برپا شدن بود، در حالی که در دست یکی از شما نهالی است، ابتدا آن را بکارد.» در روایتی دیگر می‌فرماید: «کسی که درختی را آب دهد، گویا دین‌باور تشنه‌ای را سیراب کرده است» و نیز فرموده است: «هر گاه به یکی از شما گلی دادند، آن را ببوید و بر چشمان خود بگذارد که آن گل از بهشت آمده است.» دستور پیامبر(ص) درباره قطع نکردن درختان، عدم کشتار حیوانات و آلوده و مسموم نکردن آب‌های روان در هنگام جنگ، اهمیت و جایگاه حفظ و حراست از محیط‌زیست را بیشتر نمایان می‌کند.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
