مبعث؛ پایه‌گذار تمدن بزرگ اسلامی

حجت‌الاسلام علی غلامی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان با بیان اینکه بعثت پیامبر(ص) سرآغاز تحولی بزرگ در جهان بود، اظهار کرد: مبعث و هجرت پیامبر(ص) پایه‌گذار تمدن بزرگ اسلامی است که امروز سراسر جهان را فرا گرفته و بیش از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر مسلمان در دنیا وجود دارد.

وی افزود: بهترین منبعی که چهره انبیا از جمله پیامبر(ص) را معرفی می‌کند، قرآن کریم است. بارها در قرآن، مهمترین هدف پیامبر(ص)، تزکیه نفس و تعلیم کتاب و حکمت بیان شده که در اکثر مواقع، تزکیه بر تعلیم مقدم است و در بعضی موارد نیز تعلیم کتاب و حکمت مقدم بر تزکیه بیان شده و پیامبر(ص) نیز از همین طریق، رسالت خود را انجام و به مردم آموزش می‌داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: خداوند در قرآن کریم در معرفی پیامبر(ص) می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا» در این آیه بیان شده که انبیا از جمله پیامبر(ص) برای بشارت و هشدار دادن به مردم و خواندن آنها به سوی خدا آمده‌اند. همچنین از اين آیه دریافت می‌شود که هر گونه دعوت دیگری به سوی غیر خدا، انحراف است. عبارت «سراج منیر» نیز در این آیه به معنای چراغ راه هدایت آمده، به این معنا که بعثت انبیا و ایجاد مسیر نبوت و امامت با هدف هدایت بشر بوده است.

هدایت گام به گام بشر با بعثت انبیا

وی با بیان اینکه بعثت انبیا و انجام وظایف از سوی آنها به‌صورت تدریجی و گام به گام بوده است، گفت: هر پیامبر یک قدم و یک گام، بشر را به پیش برده، این اتفاق برای برخی مثل حضرت نوح به کندی پیش رفته و برخی از پیامبران از جمله حضرت یوسف، سلیمان و پیامبر اکرم(ص) نیز توانستند به حکومت برسند و مسیر را به صورتی بهتر و سریع‌تر طی کنند. هر پیامبر یک گام بشر را به پیش برد، مثل دانش‌آموزی که آموزش را از مقطع ابتدایی تا مقاطع عالی پیش می‌برد. اگر موردی به رسالت یک پیامبر نگاه کنیم، به نظر می‌رسد موفق نبوده یا توفیق کمی داشته است، اما وقتی انبیا را در کنار هم قرار دهیم و به‌صورت کلی به مسیر آنها نگاه کنیم، می‌بینیم که هر پیامبر توانست بشر را یک گام به پیش ببرد، اما گام نهایی را پیامبر خاتم برداشت، زیرا بشر به جایی رسید که نیازی به وحی جدید نداشت و از طریق آموزه‌های کتاب‌های آسمانی از جمله قرآن کریم پیش می‌رفت. این بالاترین مرتبه است که خداوند برای پیامبر اکرم(ص) قرار داده و امتی هم که ایشان پرورش می‌دهد، باید همین‌طور باشد. زمانی که می‌گوییم یک شخص بهترین نقاش است، یعنی نقاشی‌های او از بهترین آثار هستند و زمانی که از خداوند به‌عنوان احسن‌الخالقین یاد می‌شود، یعنی انسان آفریده او نیز احسن‌المخلوقین است. پیامبر(ص) هم که آخرین گام را در هدایت بشر برمی‌دارد، به اشرف انبيای عالم و افضل‌الانبیا تبدیل می‌شود و امت او نیز باید این شاخص‌ها را داشته باشد.

غلامی بیان کرد: خداوند در آیات متعددی از قرآن درباره الگو بودن پیامبر(ص) به لحاظ اخلاقی صحبت می‌کند، از جمله در آیات «وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيم»، «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم وَلَو كُنتَ فَظًّا غَليظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِكَ» و «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيم»، به این موضوع اشاره می‌کند که پیامبر اکرم(ص) از اینکه مردم در رنج و سختی بیفتند، ناراحت می‌شد و علاقه‌مند به رستگاری همه مؤمنان بود، اما روش ایشان در این زمینه، رفق و مدارا با همه مردم بود و برخلاف برخی خاورشناسان که اسلام را دین جنگ و پیامبر(ص) را با چهره‌ای خشن معرفی می‌کنند، برخی دیگر از غربی‌ها، رسول اکرم(ص) را پبامبر صلح معرفی می‌کنند، از جمله کتابی با نام «محمد پیامبر صلح در ستیز امپراتوری‌ها» بیان می‌کند که ایشان در کنار تشکیل حاکمیت، صلح‌طلب بود و هیچ‌گاه آغازگر جنگ نبود، یعنی پیامبر اکرم(ص) هم با مسلمانان و هم با دشمنان خود رفق و مدارا داشت و این موضوع در برخوردهای ایشان با یهودیان، منافقان و مشرکان نیز عیان است؛ برخورد پیامبر(ص) با مشرکان و منافقان که کارشکنی‌های بسیاری نسبت به مسلمانان داشتند، نشان‌دهنده‌ این مسئله است که پیامبر اکرم(ص) در یک مورد قاطعیت داشت و آن این بود که شرک و بت‌پرستی باید از جزیره‌العرب رخت بربندد و هدف اصلی بعثت یعنی خداپرستی محقق شود.

وی ادامه داد: پیامبر اکرم(ص) به‌صورت عملی و نظری اخلاق‌مداری را نشان داد، چراکه در قرآن هم ذکر شده که برای دعوت مردم به سوی خدا از سه راه استفاده کنید: «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» یعنی دعوت مردم به سوی خدا از مسیر حکمت، موعظه دلسوزانه و جدال احسن امکان‌پذیر است. بنابراین، پیامبر اکرم(ص) الگوی رفتاری ایجاد یک زندگی مسالمت‌آمیز برای اقشار گوناگون جامعه از جمله غیرمسلمانان بود و ما باید چهره ایشان را به‌عنوان یک سیاستمدار مجاهد و اخلاق‌محور معرفی کنیم که برای اهداف سیاسی، جهادی و حکومتی هیچ‌گاه از جاده رفق، مدارا و انصاف خارج نشد.

پیامبر(ص)؛ شاخص اصلی اهل بیت(ع)

این استاد دانشگاه با بیان اینکه برخی دوستان پیامبر(ص) از یک سو و دشمنان مغرض ایشان به طریق اولی از سوی دیگر، در حق پیامبر(ص) جفا کرده‌اند، تصریح کرد: این موضوع در شیعه و سنی اتفاق افتاده است. ما در تشیع، امامان را معرفی، تجلیل و تکریم می‌کنیم، اگرچه در این معرفی نیز کاستی‌ها و کمبودهایی وجود دارد، اما گاه باعث می‌شود از توجه و معرفی پیامبر(ص) به‌عنوان شاخص اصلی اهل بیت(ع) و انبیا باز بمانیم و از ایشان غفلت کنیم، حال آنکه امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «من همچون نوزاد شیرخوار نسبت به مادر، همراه پیامبر بودم و او هر روز مجموعه‌ای از اخلاقیات خود را برای من آشکار می‌کرد، آگاهی‌های اخلاقی مرا افزایش می‌داد و از من می‌خواست که پیرو باشم و به ایشان اقتدا کنم.» ما در روابط چهارگانه خود با خدا، همنوعان، خود و محیط‌زیست می‌توانیم پیامبر(ص) را الگو قراردهیم. کتاب «مفاتیح‌الحیات» که به قلم آیت‌الله جوادی آملی نگارش یافته و مجموعه احادیث است، به خوبی توانسته این الگوی روابط چهارگانه را به تصویر بکشد و ما بهترین الگو را در سیره و روش پیامبر اکرم(ص) می‌بینیم.

وی تأکید کرد: امروز که بیش از هر زمان هجمه به پیامبر(ص) صورت می‌گیرد و در اروپا با وجود ادعای آزادی بیان، قرآن پاره و به پیامبر(ص) توهین می‌شود، باید چهره معقول ایشان در قالب‌های گوناگون و با ابزارهای فرهنگی و هنری معرفی شود، همان‌طور که سعدی در این ابیات، پیامبر(ص) را معرفی می‌کند: «ماه فروماند از جمال محمد/ سرو نباشد به اعتدال محمد/ قدر فلک را کمال و منزلتی نیست/ در نظر قدر با کمال محمد/ آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی/ آمده مجموع در ظلال محمد» در این ابیات، سعدی از جمال معنوی و صفات حسنه پیامبر(ص)، اعتدال و دوری از افراط و تفریط در رفتار ایشان یاد و بیان می‌کند که همه انبيا در سایه عظمت پیامبر اکرم(ص) به‌عنوان خاتم‌الانبیا قرار می‌گیرند.

غلامی ادامه داد: امروز و در عصر حاضر، بیشترین نیاز را به سیره و رفتار و گفتار پیامبر(ص) داریم و امید که نسل جدید، بیشتر و بهتر، ایشان را بشناسد و کتاب‌های خوبِ نوشته شده در این زمینه را مطالعه کند، چنانکه شیخ محمود شبستری در شعری می‌گوید: «ز احمد تا احد یک میم فرق است/ جهانی اندر این یک میم غرق است.»

وی تصریح کرد: متأسفانه امروز تبلیغ می‌کنند که اسلام دینی عربی است و به سایر ملت‌ها تعلق ندارد، در حالی که اگرچه خاستگاه دین اسلام عربستان است، اما امروز فقط ۱۸ درصد از مسلمانان، عرب و ۸۲ درصد آنها غیرعرب هستند و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای غیرعرب از جمله هند، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، ایران، نیجریه، مالزی و... مسلمان محسوب می‌شوند.

پریسا عابدی