قدرت و امکانات مادی ضامن حفظ ابرقدرت‌ها نیست

وی با اشاره به اینکه دو نگاه به مسئله اخلاق شده است، افزود: یکی نگاه مبتنی بر صفات است، یعنی اخلاق را به صفات راسخ و پایدار در نفس می‌دانیم و تعریف دیگر ناظر به رفتارهای اخلاقی فردی و اجتماعی است و به ویژه اخلاق اجتماعی مدنظر است؛ یعنی ما هم به صداقت، حلم و شجاعت توجه داریم و هم به بروز رفتارهای اخلاقی توجه می‌کنیم. همت و تلاش همه معصومان برای حفظ تمدن اسلامی و حفظ دستاوردهای نبوت پیامبر(ص) بوده است لذا وقتی این سؤال مطرح می‌شود که چرا امام رضا(ع) ماجرای ولیعهدی را پذیرفت پاسخ اصلی ما این است که آن حضرت تلاش کردند تا میراث نبوی و علوی و ائمه ماقبل از خودشان را حفظ کنند و شیعیان را تقویت کنند و معارف اهل بیت(ع) را در جامعه تحکیم ببخشند.  

امکانات مادی و ظاهری امنیت‌آور نیست

فلاح ادامه داد: بنده چند سوره از جمله انبیاء و هود و... را مطالعه و مشاهده کردم چقدر مسئله اخلاق در مباحث تمدنی و از منظر قرآن مهم است. آیات سوره حشر به مناسبت عهدنامه یهودیان بنی نضیر با پیامبر(ص) نازل شده است. قرآن کریم در داستان فرعون و حتی بنی نضیر و... گزارش‌های جالبی دارد و تأکید کرده است که ظهور مادی تمدن‌ها چندان سودی به حال آنان ندارد مثلاً قوم بنی‌نضیر گمان نمی‌بردند با آن حصن و حصاری که درست کرده‌اند ضربه‌ای بخورند، ولی خداوند در دل آنها رعب و ترس ایجاد کرد و از جایی که گمان نمی‌بردند ضربه خوردند. «هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ» و آبشخور چنین مدد الهی باور به نظام توحیدی است. الان هم فکر می‌کنیم برخی ظرفیت‌هایی که آمریکا و غرب دارند می‌تواند آنها را از هر آفتی حفظ کند، ولی این‌طور نیست. البته باید بیشتر مراقبت‌ مفاسد حکومتی و... باشیم، زیرا در تقویت و تضعیف حاکمیت نقش‌آفرین است. 

فلاح با تأکید بر اینکه آیات متعدد به این نکته اشاره می‌کند که اگر یک تمدن توحیدی نباشد، در آن اخلاق به نتیجه نخواهد رسید، اظهار کرد: پس حفظ قرآن و سنت از جمله رسالت‌های ائمه و به خصوص امام رضا(ع) بود. همچنین آگاهی‌بخشی، دانایی و جهل‌زدایی و حفظ نمادها و شعائر، انسجام و حفظ جامعه ایمانی، توسعه فرهنگ و اخلاق اجتماعی از دیگر رسالت‌های آن بزرگواران بود. آنچه در کلام امام رضا(ع) می‌بینیم رنگ و بوی اخلاق در همه آنها خودش را نشان می‌دهد؛ حضرت وقتی از مسئله عقل سخن می‌گوید، دقیقاً به سمت اخلاق اجتماعی حرکت کرده است و ویژگی مسلمان عاقل را در رعایت مسائل اخلاقی می‌داند.

برخی نشانه‌های عقل

وی در ادامه افزود: حضرت فرموده که ده خصلت است که اگر در کسی باشد، او به کمال عقل خواهد رسید؛ یعنی عقل را در رابطه مناسب با دیگر افراد می‌داند. اولین ویژگی از منظر امام این است که از فرد آرزوی خیر برود و دیگران از شر فرد در امان باشند. حضرت گفته‌اند که نشانه عقلانیت یک جامعه و تمدن این است که به دیگران شر نرساند و خیر در جامعه جاری شود.

فلاح بیان کرد: مظهر دیگر عقلانیت این است که تلاش زیاد خودش را کم و تلاش اندک دیگران را زیاد می‌بیند؛ یعنی بسیار تلاش می‌کنند، ولی هزینه و مصرف آنان پایین است. حضرت فرمودند که جامعه وقتی به عقلانیت می‌رسد که از تامین و رفع حوائج دیگران خسته نمی‌شوند، خودخواهی، خودمحوری و عافیت‌طلبی و سنگدلی نشانه دوری از تمدن توحیدی است و امروز این عوامل در غرب زیاد است و ما هم متأسفانه در حال حرکت به این سمت هستیم و اینها نشانه دوری از تمدن است. اگر می‌خواهیم جامعه‌ای داشته باشیم که پیوند اجتماعی، مشارکت و تعاون در آن رخ دهد، باید برای تحقق آن سرمایه‌گذاری کنیم و افراد، جامعه و حاکمیت در  این زمینه مسئولیت دارند. 

نسبت درست دین و دنیا

استاد دانشگاه معارف اسلامی با بیان اینکه حفظ نسبت دین و دنیا از دیگر ویژگی‌های عقلانیت از منظر امام رضا(ع) است، گفت: جامعه‌ای که دنیا را به خاطر دین و دین را به خاطر دنیا رها کند، مورد پسند ائمه(ع) نیست. لذا حضرت فرمودند که از ما نیست کسی که دنیا را به خاطر دین و دین را به خاطر دنیا رها کند، ولی ما شاهد افراط و تفریط در این مسائل در جامعه هستیم و برخی غرق در دنیا شده‌اند یا حضرت فرمودند که مسلمان کسی است که همسایه از دست و زبان او در امان باشد که متأسفانه نظام همسایگی از مسائل مغفول در کشور ماست. 

وی در پایان اظهار کرد: حضرت در مورد حاکمان فرمودند که وقتی حاکمان بی‌اخلاقی کنند و دروغ بگویند، حتما دولت‌خوار شده و از بین خواهد رفت و فروپاشی در بخش‌های مختلف ایجاد می‌شود. تلاش امام رضا(ع) وقتی ولیعهدی را پذیرفتند برای حفظ و پایه‌ریزی تمدن اسلامی است که محور آن اخلاق و خلق عظیم است که باعث گردآوری همه افراد دور هم می‌شود و پایه این اخلاق هم نظام توحیدی و ایمانی است. نظام ایمانی می‌تواند اخلاقی را ایجاد کند که موجب انسجام شود و اگر مبتنی بر توحید نباشد، زود رنگ خواهد باخت. لذا ائمه(ع) تلاش کردند که مردم را از ابهام، دوگانگی و تردید خارج کنند و آنها را به سمت نظام توحیدی و ایمانی و نیز تمدن توحیدی سوق دهند.