رحمت رحمانی و رحیمی خداوند

خداوند متعال یک رحمت رحمانی دارد و یک رحمت رحیمی؛ رحمت رحمانی عام است، شامل جمیع مخلوقات می‌شود و در بین انسان‌ها، هم کافر و هم مؤمن را دربر می‌گیرد. اما رحمت رحیمی خاص مؤمنان است و درخواست‌هایی که در دعای روز بیست‌ونهم مطرح شده، همه اختصاص به مؤمنان دارد. بنابراین، شایسته است که در انتهای دعا او را با نام مبارک رحیم به بندگان مؤمنش مورد ندا قرار دهند.

دعای روز بیست‌ونهم ماه مبارک رمضان: «اللَّهُمَّ غَشَّنِي فِيهِ بِالرَّحْمَةِ وَ ارْزُقْنِي فِيهِ التَّوْفِيقَ وَ الْعِصْمَةَ وَ طَهِّرْ قَلْبِي مِنْ غَيَاهِبِ التُّهَمَةِ يَا رَحِيمًا بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ؛ ای خدا، در این روز مرا به رحمت خود درپوشان و هم توفیق و حفظ از گناهان روزی فرما و دلم را از تاریکی‌های شکوک و اوهام باطل پاک دار، ای خدای مهربان بر اهل ایمان.»

در فراز اول دعا آمده است: «ای خدا، در این روز مرا به رحمت خود درپوشان.» اهل لغت در بیان معنی واژه «غشّنی»، بیاناتی دارند که حاصل آن را با بیانی روشن می‌کنیم. هر گاه کسی چنان در آب فرو رود که آب سراپای او را فرا گیرد، به این حالت فرا گرفتن، «تغشی» می‌گویند و رحمت، رقتی است که احسان به فرد مورد رحمت را به دنبال دارد. البته برای خداوند متعال، احسان بدون رقت به‌کار برده شده است (مفردات راغب/ ص 347) بنابراین، دعاکننده در این فراز از دعا، از خداوند متعال می‌خواهد که احسانش او را فراگیرد و او در احسان خداوند غوطه‌ور شود.

اما برکات حاصل از استجابت این فراز از دعا:

ـ توفیق اطاعت خداوند (میزان‌الحکمه، حدیث 2532)

ـ ذکر خداوند (ميزان‌الحكمه، حدیث 2533)

ـ موفقیت در رحمت آوردن به خلق خداوند (ميزان‌الحكمه، حدیث 2534)

ـ ورود به بهشت (نهج‌الفصاحه، صفحه ۳۱۹)

ـ از شقاوتمندان نخواهد بود. (نهج‌الفصاحه، صفحه ۳۱۹)

ـ توفیق توبه واقعی (میزان‌الحکمه، حدیث 6997)

ـ اهل عفو و گذشت می‌شود. (میزان‌الحکمه، حدیث ۷۰۰۰)

ـ به ضعیفان رحم می‌کند. (میزان‌الحکمه، حدیث ۷۰۰۲)

ـ مطيع خدا و رسول خدا(ص) می‌شود. (آل عمران، آیه ۱۳۲)

ـ متقی می‌شود. (انعام، آیه 155)

ـ اندازه خویش را می‌شناسد و از حد خود فراتر نمی‌رود. (میزان‌الحكمه، حدیث ۷۰۱۰)

ـ تفکر می‌کند، عبرت می‌آموزد و بینش می‌یابد. (میزان‌الحکمه، حدیث ۷۰۱۳)

ـ آرزو را کوتاه می‌گرداند. (میزان‌الحکمه، حدیث ۷۰۱۷)

ـ فرصت‌ها را غنیمت می‌شمارد و در کار و عمل می‌شتابد. (میزان‌الحكمه، حدیث ۷۰۱۷)

ـ بر هوای نفس چیره می‌شود و از دام‌های دنیا می‌گریزد. (میزان‌الحكمة، حديث ٧٠١٩)

ـ حق را زنده می‌کند و باطل را می‌میراند، ستم را برمی‌کند و عدالت را برپا می‌کند. (میزان‌الحكمه، حدیث ۷۰۲۲)

ـ کار را برای رضای خدا خالص می‌گرداند. (میزان‌الحکمه، حدیث 7026)

توفیق بنده در اطاعت از خداوند

فراز دوم دعای روز بیست‌ونهم ماه مبارک رمضان می‌گوید: «و هم توفیق و حفظ از گناهان روزی فرما». «رزق» در لغت به عطای جاری، نصیب و بهره و غذا گفته می‌شود (مفردات راغب) و «وفق» به مطابقت بین دو شیء می‌گویند (مفردات راغب/ ص ۸۷۷) «توفیق» به معنای هماهنگ کردن امور با یکدیگر و «عصمت» به معنای حفظ و نگهداری و جلوگیری است. (مفردات راغب/ ص 570) بنابراین، بنده از مولایش تقاضا دارد که کارها را به نحوی برای او هماهنگ کند تا او موفق به اطاعت خداوند شود و از نافرمانی مولایش حفظ فرماید. (ميزان‌الحكمه/ روايت 22253)

امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر گاه بنده طاعتی را که خداوند به آن فرمان داده است انجام دهد، عمل او موافق فرمان خدای عزوجل است. به این سبب، بنده را موفق نامیده‌اند و هر گاه بنده بخواهد در موردی نافرمانی خداوند را کند، خدای تبارک و تعالی میان او و آن معصیت حایل شود و در نتیجه بنده آن را مرتکب نشود، این ترک گناه او به توفیق خداوند تبارک و تعالی بوده است. اما هر گاه جلوی او را از آن معصیت نگیرد و به حال خود رهایش کند تا مرتکب آن گناه شود، خداوند او را واگذارده، یاریش نرسانده و توفیقش نداده است». (ميزان‌الحكمه، حديث 22253)

اگر درباره بنده‌ای این دعا مستجاب شود، برکاتی نصیب او می‌شود، از جمله:

ـ دستیابی به عنایت الهی (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۱۷)

ـ دستیابی به رحمت الهی (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۱۸)

ـ دستیابی به جذبات پروردگار (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۱۹)

ـ دستیابی به کشاننده به سوی پاکی و صلاح (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۲۲)

ـ دستیابی به باارزش‌ترین نصیب (میزان‌الحكمه، حدیث ۲۲۲۲۳)

ـ دستیابی به اساس خوشبختی (میزان‌الحكمه، حديث 22225).

ـ دستیابی به کلید نرمی و مدارا (ميزان‌الحكمه، حدیث ۲۲۲۲۷)

ـ انجام اعمال نيكو (ميزان‌الحكمه، حدیث ۲۲۲۲۸)

ـ رو آوردن به حق (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۲۹)

ـ سودمند شدن کوشش و تلاش (ميزان‌الحكمه، حدیث ۲۲۲۳۱)

ـ سودمند شدن دانش فرد (میزان‌الحکمه، حدیث ۲۲۲۳۳)

ـ به دست آوردن عافیت (میزان‌الحكمه، حديث 22236)

ـ سپری کردن عمر در بهترین کارها (میزان‌الحكمه، حدیث ۲۲۲۳۹)

ـ شتافتن در اطاعت خداوند پیش از فرا رسیدن مرگ (همان)

ـ حفظ تجربه (ميزان‌الحكمه، حديث 22255)

ـ درنگ کردن در هنگام حیرت (میزان‌الحکمه، حديث 22256)

ـ دینداری (میزان‌الحكمه، حديث ٢٢٢٥٨)

پاک کردن قلب از تاریکی‌های ظن و گمان

در فراز سوم دعا نیز می‌خوانیم: «و دلم را از تاریکی‌های شکوک و اوهام باطل پاک دار، ای خدای مهربان بر اهل ایمان». «غياهب» جمع «غَيهَبَة» به معنای ظلمت و تاریکی است. (لسان‌العرب، باب باء)

«التهمة» به معنای ظن و گمان است (لسان‌العرب، باب ميم) علم همانند نور است؛ نور روشن است و روشن‌کننده و علم هم واسطه‌ای‌ست که چیزی را برای چیز دیگری روشن می‌کند، ولی ظن و گمان باور غالبی است که ممکن است به مرحله قطع و جزم نرسد (تفسير الميزان/ ج ٢/ ص 247). بنابراین، آمیخته از نقاط تاریک و روشنی است که در اکثر افراد، آن نقاط تاریک نقش مؤثرتری ایفا می‌کنند. به همین دلیل، پیروی از اکثر ظن و گمان‌ها در قرآن کریم مورد مذمت واقع شده است (نجم، ٢٨/ يونس، 36/ حجرات، ١٢)؛ مگر ظن معتبر که پشتوانه‌ای از علم و یقین داشته باشد. بنابراین در این فراز، عبد از مولایش درخواست دارد که قلب او را از تاریکی‌های ظن و گمان پاک گرداند.

اما علت اینکه در پایان دعای این روز، خدای متعال را با اسم «رحیم» مورد ندا قرار می‌دهد، چیست؟ در پاسخ باید گفت که خداوند متعال یک رحمت رحمانی دارد و یک رحمت رحیمی؛ رحمت رحمانی عام است، شامل جمیع مخلوقات می‌شود و در بین انسان‌ها، هم کافر و هم مؤمن را دربر می‌گیرد. اما رحمت رحیمی خاص مؤمنان است و درخواست‌هایی که در دعای این روز مطرح شده، همه اختصاص به مؤمنان دارد. بنابراین، شایسته است که در انتها او را با نام مبارک رحیم به بندگان مؤمنش مورد ندا قرار دهند.

اما برکات ناشی از استجابت به قبول این دعا، مواردی است از جمله:

ـ دوری از دروغ‌ترین سخن (ميزان‌الحكمه/ ح 11537)

ـ دوری از بزرگترین بدی‌ها (ميزان‌الحكمه/ ح 11540)

ـ دوری از گمان بد بردن به پروردگار (ميزان‌الحكمه/ ح 11543)

ـ دوری از ترس (ميزان‌الحكمه/ ح 11545)

ـ دوری از بخل (ميزان‌الحكمه/ ح 11545)

ـ دوری از حرص (ميزان‌الحكمه/ ح 11545)

ـ دوری از ظلم و جور (ميزان‌الحكمه/ ح 11546)

ـ دوری از بی‌دینی (ميزان‌الحكمه/ ح 11548)

ـ دوری از بی‌ایمانی (ميزان‌الحكمه/ ح 11549)

ـ دوری از تباهی عبادت (ميزان‌الحكمه/ ح 11553)

ـ دوری از تباهی کارها (ميزان‌الحكمه/ ح 11550)