تبدیل رفتار انفعالی به کنشگری فعال در عاشورا(۲) + فیلم

آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری در سلسله درس‌گفتار‌های «تحلیل اجتماعی عاشورا» به بررسی نقش گروه‌های مرجع در نهضت حسینی پرداخت که در دهه نخست ماه محرم منتشر شد و امروز همزمان با عاشورای حسینی آخرین قسمت آن از نظر مخاطبان گرامی می‌گذرد.

بخش دهم این درس‌گفتار به شرح ذیل است:

همه باید بدانیم واقع شدن در روز عاشورا یک غنیمت بزرگ است؛ چراکه شما می‌خواهید در روز عاشورا یک نهضت استثنایی تاریخ، یک پاکیِ خالصِ شفاف در همه زمینه‌های مربوط به زندگی را مرور کنید. روز عاشورا فقط روز مصیبت نیست بلکه روز اندیشه، نگاه، درس و معرفت و شناخت هرچه بیشتر نسبت به اسلام ناب پاک بی‌پیرایه از هرگونه زوائد است.

بحثی که داشتیم این بود قیام عاشورا مبتنی بود بر اصول اجتماعی دقیق و اصل دومی هم که بیان شد این بود که امام حسین(ع) موقعیت رفتار و انفعال را در این نهضت به موقعیت کنش و فعالیت تبدیل کردند و اگر این کار را انجام نمی‌دادند این نهضت پا نمی‌گرفت و این نهضت سراسر به یک حادثه منفعل در تاریخ تبدیل می‌شد که می‌توانست در استحکام پایه‌های ظلم و ستم ایفای نقش کند نه در مبارزه با ظلم و ستم و لذا این اصل، اصل بزرگی است.

همه باید این درس را بیاموزیم و تلاش کنیم موقعیت تهاجم را از حیث فکری و روحی و اخلاقی به موقعیت برتر کنشگری انسانی، الهی و اخلاقی تبدیل کنیم. درس خیلی مهمی است و امام حسین(ع) همین کار را انجام دادند، بنابراین امام حسین(ع) در روز عاشورا این اصل را در چندین جا به صورت برجسته محقق کردند که به یکی، دو مورد آن در برنامه پیشین اشاره کردم.

در اینجا به یک موقعیت دیگر اشاره خواهم کرد. اساساً همراه بودن زنان و کودکان موجب سخت‌تر شدن موقعیت برای کسانی می‌شود که می‌خواهند تسلیم نشوند، چون وقتی نگاهشان به زنان و کودکان می‌افتد امکان دارد به کل تصمیماتشان تغییر کند به ویژه زنانی که وابسته به حرم اهل بیت(ع) هستند. اصلاً موقعیت خاصی است و همه چیز می‌گوید باید منفعل بود و اراده نمی‌تواند در اینجا کارساز باشد اما چه کردند امام حسین(ع) که موقعیت اجتماعی به ظاهر انفعالی را به یک موقعیت برتر تبدیل کردند؟ مثلاً خیمه‌ها رو طوری قرار داده بودند که روح مظلومیت در آن تابیده شده و لشکر آن را می‌دیدند و از سوی دیگر در تاریخ آن را دیده و خواهید دید و آن خیمه‌ها محل توجه هستند و مظلومیت اهل بیت عصمت و طهارت را می‌رسانند.

همچنین امام حسین(ع) وقتی تنها شدند و می‌جنگیدند آن حرم را برای خود محور قرار داده بودند و نوعی دفاع را در ادبیات، در نگاه، در نوشیدن آب، در شریه رفتن و تشنه بازگشتن و در سخن‌‎هایشان و در آن «وَيْحَكُمْ يا شيعَةَ آلِ أَبي سُفْيانَ» گفتن‌ها مشاهده می‌کنیم و همه اینها نشان می‌دهند که این مظلومیت و محوریت باید بماند. از سوی دیگر به‌گونه‌ای مدیریت خیمه‌ها را انجام دادند که بعد از شهادت امام حسین(ع) بتوانند راه مظلومیت و راه ارائه و اثبات مظلومیت و راه حمله به ظالم را برپا بدارند.

تبدیل موقعیت انفعالی حاصل از وضعیت بودن زنان همراه لشکر به موقعیت برتر تاریخیِ اساسیِ فعال اقدام مهمی بود که امام حسین(ع) انجام دادند، طوری که امروز اساساً بخشی از عاشورا را به وسیله آن ترسیم می‌کنیم.

داخل خیمه اصلاً دیده نمی‌شود اما امام حسین(ع) داخل خیمه را به صحنه جنگی که به او تحمیل شده بود منعکس می‌کردند. حضرت علی‌اصغر(ع) داخل خیمه بود و اصلاً کسی او را نمی‌دید و اگر به خاطر تشنگی شهید می‌شد کسی او را نمی‌دید و این یک موقعیت انفعالی بود و یک موقعیتی بود که اگر در آنجا رخ می‌داد اساساً بی‌پیام بود ولی حضرت داخل خیمه را با نگاه قهرمانانه به بیرون منتقل می‌کنند و این هم یکی از موقعیت‌هایی است که ما مشاهده می‌کنیم و موقعیت رفتار به کنشگری تبدیل شده است.

یا زمانی که امام حسین(ع) طلب آب کردند، بعضی‌ها خیل کردند ایشان دچار عجز و التماس و لابه شده‌، درصورتی که این طور نبود - البته نه اینکه تشنه نبودند بلکه خیلی هم تشنه بودند و حتی در مقاتل هست که ایشان با لب تشنه شهید شدند و لذا تشنگی برای ایشان یک امر مسلم است و یکی از اوصاف حضرت محسوب می‌شود - در اصل با طلب آب می‌خواستند ظلم، شقاوت و قساوت دشمن را نشان دهند و هم‌زمان هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة و قدرت ایستادگی و رشادت‌های عجیب و استثنایی‌شان را نشان می‌دادند. پس مشاهده می‌کنید همه چیز از تشنگی لشکر گرفته تا زنان، تا تنها بودن خود امام و از دست دادن یاران و همه اینها موقعیت‌هایی هستند که اگر فرد به خوبی آنها را توجیه نکند و چارچوب ندهد به موقعیت رفتار تبدیل می‌شوند ولی امام حسین(ع) اینها را به کنش تبدیل کردند، لذا همه چیز معنادار بود.

آخرین موردی که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) انجام دادند این بود که اسارت به ظاهر یعنی خذلان و شکست ولی اهل بیت(ع) اسارات را قدرتمندانه و محکم به عظمت و حریت تبدیل کردند طوری که یزید خودش را اسیر کلام و سخن اهل بیت(ع) می‌دید یا ابن زیاد با همه آن تکبری که داشت در مقابل حضرت زینب(س) و نوع صحبت و ایستادگی و مقاومت و پاکی همانند اسیر بود.

این ویژگی‌های نهضت عاشوراست و ما باید همواره از این نهضت درس‌ها و پندها بگیریم.