وجه اشتراک و تفاوت‌های پیاده‌روی زیارت اربعین با 6 زیارت بزرگ جهان

به گزارش ایکنا، محمدرضا پویافر؛ استادیار دانشگاه علوم انتظامی، شامگاه 31 مردادماه در نشست علمی «نگاهی جامعه‌شناختی به زیارت‌های پیاده در جهان» که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی فارس برگزار شد، گفت: زیارت پیاده یعنی اینکه زائران با پای پیاده به سمت مکان مقدس و زیارتگاه بروند و البته مکان مقدس هم همیشه مدفن یک انسان مقدس نیست بلکه ممکن است حتی جایی باشد که یک تجربه دینی در آن رخ داده است. مثلا در فضای اسلامی، مسجد مقدس جمکران، مدفن کسی نیست و در مسیحیت هم فاطیما در پرتغال را داریم که سه نوجوان با بانویی معنوی مواجه شدند.

متن سخنان وی به شرح زیر است:

آئین‌های زیارتی واجد سیالیت هستند و تجربه دینی در پیاده‌روی زیارتی در طول مسیر اتفاق می‌افتد نه صرفا در مکان مقدس به همین دلیل وقتی عراقی‌ها به زیارت اربعین می‌روند ممکن است حدود 250 کیلومتر پیاده بروند و زیارت حرم را هم لزوما رفتن داخل صحن و حائر حسینی نمی‌دانند بلکه از راه دور سلامی می‌دهند و برمی‌گردند زیرا تجربه زیارت در طول مسیر برای او حادث شده است.

نکته دیگر ترکیب گردشگری و زیارت در پیاده‌روی زیارتی است که البته در مورد همه نوع زیارت‌ها رخ می‌دهد و مسائل اقتصادی هم محوریت زیادی دارد که نمونه آن را در مشهد شاهدیم. مورد دیگر امکان سفر کم‌هزینه است زیرا زائر می‌تواند با هزینه خیلی کمتر به این سفر برود. همچنین ادغام افراد در اجتماع دینی در زیارت‌های پیاده نمود و بروز بیشتری دارد.

البته این سؤال وجود دارد که آیا زیارت اربعین پرجمعیت‌ترین پیاده‌روی در بین ادیان مختلف است و تجارب دینی این مسیر منحصر به فرد است؟ به تعبیر دیگر آیا آنطور که ما می‌گوییم پیاده‌روی اربعین پرشورترین و پرجمعیت‌ترین زیارت در دنیا است؟ بنده در مقدمه کتابی که مرتبط با این بحث است و با همکاری خانم مهشید رضایی آن را تالیف کرده‌ایم به مقایسه اربعین با چند آئین دیگر پرداخته‌ام. یکی از این آئین‌ها، کوم‌میلا(کومب‌ملا) در هند؛ آئین دیگر 88 معبد در ژاپن است؛ دیگری آئین سانتیاگو در اسپانیا و فاطیما در پرتغال است. آئین دیگر هم در ویافرانسیجنا(فرانسیژنا) در ایتالیا و در نزدیک کلیسای کاتولیک و آئین بعدی در مکزیک با عنوان گوادالوپ و دیگری پیاده‌روی اربعین است.  

آئین مذهبی هندوها

کوم‌میلا آئینی است که هرچند سال یکبار، حدود 120 میلیون نفر هندو برای زیارت در این منطقه جمع می‌شوند، این زیارت قدمت مشخصی ندارد و هسته اصلی آن غسل و استحمام مقدس در آب رودخانه گنگ است که نماد شستن گناهان در آب رود مقدس است و محشون از رنگ‌ها و نمادها است و برخی قدمت آن را به قرن 17 میلادی برمی‌گردانند و برخی آن را همزمان با اسلام می‌دانند. این آئین در هفت منطقه در هند رخ می‌دهد.

در این آئین الزامی به پیاده‌روی وجود ندارد ولی تعداد زیادی از ازئران، مسافت طولانی را با پای برهنه و پیاده طی می‌کنند؛ البته کوم بزرگ هر 12 سال یکبار با جمعیت بسیار انبوه رخ می‌دهد به گونه‌ای که 120 میلیون نفر در الله آباد این بزرگترین اجتماع دینی هندوها را برگزار کرده‌اند. کوم‌میلا منطقه‌ای چند صدهزار هکتار و امکانات فراوانی مانند چادرهای اقامتی و ... وجود دارد و تعدادی هم کشته می‌شوند.

آئین دیگر 88 معبد در شیکوکو است و در سال 2005، چهار میلیون نفر به آنجا رفتند و همه این اماکن توسط زائران بدون تربیت خاصی، زیارت می‌شوند. لباس و پوشش و کلاه و چوب‌دستی خاصی هم نماد این زیارت است؛ شیکوکو جزء آئین‌هایی است که افراد حاضر در آن گواهینامه شرکت در مراسم را دریافت می‌کنند. نکته دیگر اینکه شیء و وسیله‌ای به نام تسبیح دارند. تسبیح ویژه مسلمین نیست و در مسیحیت هم معنا دارد و هر مهره تسبیح ذکر خاصی دارد و در شیکوکو هم معنای ویژه دارد. هر معبدی آئین مخصوص به خود را دارد.

آئین سانتیاگو

آئین دیگر سانتیاگو است؛ ویژگی این آئین آن است که 800 کیلومتر پیاده‌روی دارد و ممکن است در اربعین هم چنین چیزی رخ دهد زیرا زائرانی از مشهد از هفته‌ها قبل عازم کربلا می‌شوند که مسافتی بیش از 800 کیلومتر را طی می‌کنند. نکته دیگر اینکه سانتیاگو از آن نوع زیاراتی است که مدفن یکی از حواریون حضرت مسیح(ع) یعنی سنت جیمز بوده است که در سال 44 میلادی به دست هروت کشته شد و سانتیاگو مدفن او است. البته در این مدفن فقط افراد مذهبی نمی‌آیند و افراد غیرمذهبی هم حضور دارند کما اینکه در اربعین هم شاهد این مسئله هستیم.

این مراسم 25 جولای در منطقه خودمختار گالیسیا برگزار می‌شود. این زیارت به عنوان آئین مذهبی ثبت شده است ولی جمعیت آن به ندرت به یک میلیون نفر می‌رسند. سانتیاگو هم همراه با ارائه گواهی(گواهی‌نامه در حقیقت نوعی گذرنامه یا اعتبارنامه زائران است) به زائران است و این زیارت متعلق به کاتولیک‌ها است و این تنوع در مسیرها هم ویژگی خاصی است که سانتیاگو نسبت به بقیه مراکز مقدس دارد.

آئین فاطمیا

آئین بعدی، فاطیما در پرتغال است؛ خیلی‌ها تصور می‌کنند که این نام در واقع یادبود حضرت فاطمه(س) باشد ولی این‌طور نیست زیرا یکی از زمین‌داران بزرگ آن منطقه با دختری به نام اوریانا ازدواج کرد. این دختر تا زمانی که مسلمان بود نام فاطمه را داشت ولی بعدا مسیحی شد و اوریانا نام گرفت. این منطقه به این دلیل فاطمیا نام دارد.

سه کودک چوپان در این منطقه مکاشفه و ملاقاتی با خانمی داشتند و آن خانم از این سه کودک می‌خواهد تا شش ماه به این منطقه بیایند. در ماه می 1917 این سه کودک برای اولین بار جلوه و نجوا و صداهای این خانم(لوسیا) را می‌شنوند و هر بار در ملاقات‌های بعدی، این خانم مقدس رازهایی را به کودکان منتقل می‌کند و از آنها درخواست‌هایی دارد. وقتی بچه‌ها این راز را برای برخی از مردم گفتند در ششمین ملاقات یعنی آخرین بار، جمعیتی انبوه با بچه‌ها به این منطقه رفتند و تغییر و تحولاتی معجزه‌گونه را مشاهده کردند.

3 راز بانوی مقدس فاطیما

سه راز به اینها نشان داد که اولین آن نمایی از جهنم بود؛ راز دوم یک پیشگویی در مورد خاتمه‌یافتن جنگ جهانی اول بود زیرا لوسیا گفته بود اگر مردم دست از فساد و گناه برندارند جنگ دیگری شروع خواهد شد که شاید مراد جنگ جهانی دوم است. همچنین از گسترش کمونیست خبر داده بود و راز سوم هم خیلی مناقشه‌برانگیز است که گفته شده است لوسیا در نامه‌ای آن را به کلیسای کاتولیک داده است و این راز همچنان سر به مهر است.

مسیرهای مختلفی هم برای پیاده‌روی به زیارت فاطیما وجود دارد و زائران بخش زیادی از مسیر را با پای پیاده و حتی روی زانو حرکت می‌کنند و جمعیت فاطیما از سانتیاگو بیشتر است و تسبیح هم که خیلی به تسبیح ما شبیه است مورد استفاده زائران است.

آئین دیگر، زیارت فرانسیگنا(فرانسیژنا) در ایتالیا است کلیسای سنت‌پیتر محل دفن پیتر مقدس از حواریون عیسی(ع) و در واقع اولین پاپ است؛ در سال 64 میلادی امپراتور غیرمسیحی روم دستور داد تا این شهر را آتش زدند و آن را به گردن مسیحیان انداخت و پیتر هم به این دلیل فرار کرد ولی برای دیدار عیسی مسیح به شهر برگشت که  او را دستگیر کردند و به صلیب کشیدند؛ بعدا در قرن 4، امپراتور مسیحی روم دستور داد تا بنایی را بر سر مزار او بسازند. سابقه ثبت شده برای فرانسیژنا 9 قرن قبل گفته شده است.

زیارت گوادالوب

آئین بعدی هم زیارت بانوی باکره گوادالوب در مکزیک است. گفته شده است برخی افراد 9 دسامبر 1531 آواز این خانم را شنیدند که گفته است من مریم همیشه مقدس و مادر خدای واقعی هستم و معبدی در اینجا بسازید و وقتی مطلب را به اسقف منتقل کردند این زیارتگاه ساخته شد. پاپ بندیکت چهاردهم این آئین را به عنوان محافظ مقدس آریزونا نامگذاری کرد و در سال 1985 نوعی تاجگذاری رسمی برای بانوی گوادالوب برگزار شد و کلیسا به صورت رسمی از آن حمایت کردند لذا نام این بانو با هویت ملی مکزیک در هم تنیده شد و در فیلم‌های سینمایی این کشور هم همواره به عنوان بانو ی مقدس و نورانی از او نام می‌برند.

در این 7 آئین نوعی پراکندگی را شاهد هسیتم یعنی برخی به مسیحیت متعلق هستند و برخی به هندوها و ژاپنی‌ها و اربعین هم به تشیع. کشور میزبان در این آئین‌ها هم پراکندگی زیادی از شرق آسیا یعنی ژاپن و هند تا اروپا و عراق دارند. مسیرهای پیاده‌روی هم در کوم‌میلا در داخل هند و در آئین شیکوکو داخل ژاپن و در آئین‌های دیگر از بیرون کشور محل مکان مقدس هم زیارت انجام می‌شود. در اربعین هم از کشورهای مختلف به عراق می‌روند.

از نظر جمعیت هم، کومب بزرگ صد میلیون زائر دارد ولی چهار ماه این مراسم طول می‌کشد یا در شیکوکو جمعیت 300 هزار نفری در طول سال به زیارت می‌روند و سانتیاگو هم جمعیتی حدود یک و نیم میلیون نفری را دارد؛ در مورد فاطیما هم حداکثر 5 میلیون نفر در طول سال به زیارت آنجا می‌روند؛ جمعیت زائران گوادالوب هم 20 میلیون نفر است.

اربعین؛ پرجمعیت‌ترین پیاده‌روی زیارتی در جهان

برای اربعین هم حداکثر زائران برای اول تا 20 صفر به کربلا می‌روند و تقریبا این جمیعت در این مدت اندک یعنی 20 روز در هیچ آئین دیگری که توضیح داده شد وجود ندارد. کوم‌میلا در هر 12 سال بیش از 100 میلیون نفر زائر دارد یا هر سال جمعیت 20 تا 30 میلیون نفر در طول سال را دارد ولی در اربعین در 20 روز 20 میلیون نفر تجمع می‌کنند.

تمام این زیارات پیام مشترک دوستی و همگرایی و صلح و تجلی محبت بین انسانی دارند و البته تعامل میان فرهنگی هم در این نوع زیارات وجود دارد. هر کدام از این آئین‌ها ویژگی خاص خود را هم دارد از جمله رازآلود بودن فاطیماست که این راز را هنوز هم کلیسای کاتولیک منتشر نکرده است. طولانی‌ترین مسیر پیاده‌روی هم برای فراسیژنا است.

وجه تمایز اربعین هم این است که پرجمعیت‌ترین زیارت هرساله در زمان بسیار محدود 20 روزه است همچنین ارائه خدمات فراوان رایگان در طول مسیر از دیگر ویژگی‌های متمایز آن است زیرا زائران کمترین دغدغه را در زمینه غذا و محل استراحت و نوشیدنی و حتی درمان و تعمیر وسیله نقلیه و ... دارند و مراسم آن توام با سوگ و عزا است.