جوانمردی، پررنگ‌ترین جریان اخلاقی در عاشورا است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا کریمی، مدیر حوزه علمیه خواهران استان البرز و دکتری اخلاق دانشگاه باقرالعلوم (ع)، 8 شهریور ماه در نشست علمی «اخلاق متعالی عاشورا؛ تجلی فضائل اخلاقی و صفات الهی» با اشاره به نوعی تقسیم‌بندی در علم اخلاق به اخلاق عرفانی، اخلاق فلسفی، اخلاق نقلی و اخلاق تلفیقی، گفت: اخلاق فلسفی یا یونانی که به آن عقلی هم گفته می‌شود با نگاهی عقلی به بعد اخلاقی روح انسان می‌نگرد؛ طبق این رویکرد انسان دارای سه قوه ناطقه، شهویه و غضبیه است و هر کدام از این قوا دارای افراط و تفریط و حالت اعتدال هستند و از اعتدال آن‌ها فضایل اخلاقی به وجود می‌آید.

وی افزود: اعتدال در قوه غضبیه، فضیلت شجاعت را به دنبال دارد؛ اعتدال در شهویه، عفت را به همراه می‌آورد و اعتدال در ناطقه هم صفت حکمت را ایجاد می‌کند. وقتی هر سه فضیلت شجاعت و عفت و حکمت با هم جمع شدند، فضیلت کلیدی عدالت به وجود می‌آید؛ قوه غضبیه و شهویه زمانی در اعتدال هستند که تحت فرمان قوه ناطقه یا عقل باشند یعنی عقلانیت انسان باید آنقدر قوی باشد که قوای دیگر را از سرکشی بیرون بیاورد. وقتی قوای شهویه و غضبیه از ذیل عقل بیرون بروند، ناآرامی و گرفتاری و عدم تدبیر امور سراغ انسان خواهند آمد.

مدیر حوزه خواهران استان البرز با بیان اینکه بخش دیگر اخلاق، اخلاق عرفانی و سیر و سلوک منازل و مراحل عرفانی است، اظهار کرد: عرفان شامل نظری و عملی است؛ علم عرفان عملی منازل و مراحل را به رشته تحریر درآورده‌اند که منازل السائلین خواجه عبدالله انصاری نمونه عرفان عملی است و وی خودش این مسیر را طی کرده است.  

کریمی در بخش دیگری از سخنانش به اخلاق بندگی اشاره کرد و افزود: یکی از نمادهای اخلاق بندگی در ماجرای زهیر مشهود است؛ او با سختی و اصرار همسرش به دیدار امام حسین(ع) رفت ولی وقتی رفت فوراً برگشت و عزم برای رفتن کرد که نقل شده است او جایگاه بهشتی خود را دید و فهمید که انس با خداوند متعال و اولیای خدا ثمرات زیادی دارد و در نتیجه به حضرت لبیک گفت.  

دکترای اخلاق دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه یکی دیگر از فضایل اخلاقی در حوزه اخلاق بندگی توجه ویژه به قرآن کریم است، تصریح کرد: در مورد ایام منجر به کربلا و در شب عاشورا نقل شده است که صدای قرآن و نماز شب اصحاب امام و خانواده امام(ع) شبیه صدای کندوی زنبور شده بود. اخلاق دیگر بندگی انقطاع الی الله است که البته در مورد ائمه(ع) دیگر و اصحاب آنان هم وجود داشته است ولی در اینجا نمود تام و تمام دارد. در دفاع مقدس، شب‌های عملیات رزمندگان از همدیگر حلالیت می‌طلبیدند زیرا معرکه‌ای بود که احتمال برگشت بسیار کم بود ولی انقطاع در کربلا به اوج خود رسید و حضرت، دین خود را از اصحاب برداشت و گفت من عهدی با شما ندارم و چراغ‌ها را هم خاموش کردند ولی باز اصحاب زیادی ماندند.

آفت پیروی از هوای نفس

وی با اشاره به فضایل اخلاق فردی، افزود: انسان یا با خود و یا با دیگران ارتباط دارد که ارتباط با خود، اخلاق فردی است. ارتباط انسان با خدا، اخلاق بندگی است و ارتباط با دیگران هم دو نوع است یعنی یا با انسان‌های دیگر است و یا با محیط زیست. در اخلاق فردی، اولین رذیله، پیروی از هوای نفس است و در جبهه دشمنان کربلا به فراوانی وجود داشت؛ عمر سعد تردید زیادی داشت تا در برابر امام حسین(ع) قرار بگیرد یا خیر و در نهایت هوای نفس او را در دشمنی با امام(ع) ثابت قدم کرد.

کریمی با بیان اینکه برخی افراد اراده قوی دارند و برخی اراده ضعیف، اظهار کرد: ما انسان‌ها در طول روز و آن به آن در حال اراده‌کردن و تصمیم هستیم؛ برخی اراده‌ها کوچک هستند مانند غذاخوردن، راه رفتن، خریدکردن و ...ولی برای نمازخواندن و عبادت هم اراده نیاز داریم ولی این اراده باید قوی‌تر از اراده‌های قبلی باشد و انسان به مقداری که اراده، او را به حرکت وامی‌دارد، ارزش کار ارادی او هم بیشتر است. گاهی اوقات هم یک اراده و تصمیم می‌گیریم که مسیر زندگی را تغییر می‌دهد.

مدیر حوزه علمیه خواهران استان البرز تصریح کرد: امام حسین(ع) وقتی حضرت علی‌اصغر(ع) را برای آب روی دست گرفتند به دشمنان گفتند که آیا مرا نمی‌شناسید و همه اذعان به شناخت کردند و امام فرمودند پس برای چه مرا می‌کشید و گفتند بغضا لابیک. به خاطر بغضی که به پدرت داریم. اعوجاج و انحراف از این بالاتر؟ انسان باید در زندگی فرصت‌ها را غنیمت بشمرد و اصحابی که با امام ماندند اینگونه بودند. عمر سعد هم کسی بود که امام وعده داد هر مشکلی دارد برطرف می‌کند ولی او گفت من وعده ملک ری را دارم و امام فرمودند تو از گندم ری نخواهی خورد و او با طعنه گفت جو ری ما را بس است و البته به آن هم نرسید.

انکار حق؛ رذیله بزرگ اخلاقی

وی ادامه داد: انکار حق یکی از رذایل اخلاق بندگی است؛ حق و حقیقت در امام معصوم(ع) جلوه‌گر شده است ولی آن‌ها نمی‌بینند؛ روشنگری و بصیرت هم یکی از فضایل برجسته است که در لشکر امام حسین(ع) به وفور یافت می‌شود. تکبر همراه با سرخوشی هم از رذایلی است که در لشکر دشمن زیاد بود و شمر نماد آن بود. سطحی‌بودن هم از رذایلی است که در لشکر یزید بسیار زیاد وجود داشت و همین ظاهرگرایی سبب شد تا تابع یزید شوند.

مدیر حوزه علمیه البرز با بیان اینکه تزکیه و پاکی درونی از ویژگی‌های اخلاق بندگی است، گفت: کار را به فردا انداختن هم از ویژگی‌های رذیله است که در لشکر امام حسین(ع) وجود نداشت زیرا هر لحظه به یاد خداوند بودند و فرصت را از دست نمی‌دادند تا بیشتر عبادت کنند؛ کمی اندیشه و تفکر، سستی و کم‌توجهی هم از دیگر فضایل و رذایل اخلاقی است.

چیستی اخلاق فتوت

کریمی با اشاره به اخلاق فتوت، اضافه کرد: انسان علاوه بر روابط چهارگانه با خدا، خود، دیگران، محیط زیست، اخلاق فتوت و جوانمردی هم دارد. اخلاق فتوت یعنی همراهی اخلاق با جوانمردی و دستگیری مردم و ظلم نکردن. فتوت و جوانمردی را در روزهای اول محرم که حضرت وارد کربلا شدند، می‌بینیم یعنی وقتی حضرت با لشکر هزار نفره حر روبرو شد فرمان دادند تا خودشان و مرکب‌هایشان را سیراب کنند و حتی با دست خودشان به آن‌ها کمک کرد که یکی از آن‌ها علی بن طعان محاربی بود. این نشانه جوانمردی آن حضرت است.

وی افزود: صحنه دیگر، فتوت اصحاب امام در پیشی‌گرفتن در ورود به میدان نبرد نسبت به بنی‌هاشم بود و حضرت علی‌اکبر(ع) هم با همین اخلاق فتوت زودتر از سایر وابستگان، عموزاده‌ها و ... به میدان رفت و اذن گرفت. فاستاذن اباه و اذن له؛ یعنی علی اکبر طلب اذن برای میدان کرد و امام(ع) بلافاصله پذیرفت یا جوانمردی حضرت عباس(ع) در آوردن آب و اینکه وقتی به شریعه رسید آب را روی آب ریخت و نیاشامید. یا قاسم بن الحسن با جوانمردی در راه عموی خود جنگید.

مدیر حوزه علمیه خواهران البرز با بیان اینکه یکی از پررنگ‌ترین جریانات اخلاقی در کربلا، اخلاق فتوت است، به برخی موارد دیگر اخلاق بندگی اشاره کرد و گفت: اطمینان قلبی یکی از مراتب والای ایمان است که در اصحاب کربلا وجود داشت؛ حضرت ابراهیم(ع) هم برای رسیدن به اطمینان قلبی و با دستور خدا چند پرنده را کشت و مخلوط کرد و بعد پرنده‌ها به هیئت قبلی خود برگشتند.

کریمی افزود: یکی از افراد حاضر در کربلا مالک بن نضر بود و خدمت حضرت رسید و حضرت علت حضور او را پرسید و او گفت ما برای دعاکردن عافیت شما آمده‌ایم و اینکه اخبار کوفه را به شما برسانیم و حضرت در پاسخ او فرمودند: حسبی الله و نعم الوکیل. کسی که به خدا توکل کند از رفت و برگشت مردم و اقبال و ادبار دنیا هراسی ندارد. قرآن کریم هم در توصیف یاران وفادار پیامبر(ص) فرموده است: مؤمنان کسانی هستند که وقتی منافقین به آن‌ها گفتند مردم برای حمله به شما اجتماع کرده‌اند و بترسید، اینها نه تنها نترسیدند بلکه بر ایمانشان افزوده شد. 

کریمی افزود: امام سجاد(ع) هم فرمودند که در کربلا وقتی کار بر امام حسین(ع) سخت شد حال ایشان و برخی صحابه خاص حال دیگری بود و چهره آن‌ها برافروخته‌تر و درخشان‌تر بود و بر اطمینان قلبی آن‌ها افزوده می‌شد. همچنین از دیگر صفات اخلاقی که در کربلا موج می‌زد حلم و بردباری است؛ این صفت از صفات خداوند است که بیش از 10 بار هم در قرآن آمده است. این صفت در مورد حضرت ابراهیم(ع) با توصیف «ان ابراهیم لاواه حلیم» آمده است.

مدیر حوزه علمیه خواهران استان البرز با بیان اینکه مصیبت‌های فراوانی از ناحیه دشمن متوجه امام حسین(ع) شد ولی باز در اوج حلم و بردباری با دشمن حرف می‌زدند، یعنی وقتی شمر بر سینه مبارک امام نشسته است و محاسن مبارک امام را در دست دارد و قصد کشتن ایشان را دارد؛ حضرت خطاب به آن ملعون گفتند آیا تو قصد کشتن مرا داری در حالی که مرا می‌شناسی؟ یعنی در این شرایط هم دنبال اصلاح این فرد است. امروز جامعه ما هم به این آموزه‌ها نیاز دارد.

بردباری و صبر؛ آموزه کاربردی برای جامعه امروز

استاد حوزه علمیه تأکید کرد: امروز آستانه تحمل افراد در خانه و اداره و اجتماع پایین آمده است ولی حضرت در اوج خستگی و تشنگی و ...رنج آن هم در برابر دشمن، با مهربانی مواجه شد و ما اگر از امام حسین(ع) الگو نگیریم چگونه جامعه بهتری خواهیم داشت؟

وی در خاتمه با تجلیل از بزرگترین زیارت پیاده‌روی در جهان یعنی اربعین، گفت: این افتخار برای تشیع است چنین اجتماع عظیمی حول محور امام حسین(ع) شکل می‌گیرد و قطعاً دشمنان برای آن نقشه خواهند ریخت. در اربعین با اینکه تعداد افراد، ازدیاد بسیار بالایی دارد ولی کمترین تنش را در آن شاهدیم و نمونه بزرگ یک جامعه اخلاقی در این پیاده‌روی ایجاد می‌شود.