تاریخچه اصفهان؛ از «جی» تا «شهر گل‌های سرخ»
یک پژوهشگر تاریخ ضمن بیان سیر تحولات اصفهان در دوره‌های گوناگون گفت: اصفهان در زمان ناصرالدین‌شاه به «شهر گل‌های سرخ» معروف شده بود و اروپایی‌ها رنج سفر را بر خود هموار می‌کردند تا اصفهان را تماشا کنند.
به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست گفت‌وگو درباره کتاب «اصفهان در حدیث دیگران؛ شهر گل‌های سرخ»، روز گذشته، ۱۸ بهمن‌ماه به همت سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و با حضور جمعی از علاقه‌مندان به تاریخ این شهر در خانه اژه‌ای‌ها واقع در میدان امام علی(ع) برگزار شد.
مهرداد موسوی خوانساری، کار‌شناس این نشست و پژوهشگر تاریخ در خصوص تاریخچه اصفهان اظهار کرد: قبل از اسلام، شهر اصفهان که آن زمان هنوز نامش این نبود، در حوالی پل شهرستان گسترش پیدا کرده بود؛ شهری که آن را «جی» می‌نامیدند. اصفهان امروزی در گذشته متشکل از چند روستا و شهر جی نیز که از آن یاد شد، زرتشتی‌نشین بود. این شهر به مرور افول و زرتشتی‌ها به کوی «جهودا» کوچ کردند که در سال ۱۵۲ یا ۱۵۳ هجری قمری به شهر اصفهان تبدیل شد.
وی افزود: تا دوران آل‌بویه یعنی حدود ۱۱۰۰ سال پیش، از دو اصفهان با نام‌های «اصفهان یهودیه» و «اصفهان مدینه» در منابع صحبت شده است. البته در آن زمان هنوز از گردشگران خارجی خبری نیست و قدیمی‌ترین آنها مربوط به ۹۰۰ سال قبل است.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: صاحب بن عباد، وزیر بزرگ آل‌بویه متعلق به این دوران است و پس از فوتش در دروازه طوقچی اصفهان به خاک سپرده شد. اواخر دوران آل‌بویه، حکومت اصفهان به دست شخصی به نام «علاءالدوله کاکویه» از خاندان‌های کاکویه بود. او را می‌توان شخصی آبادگر دانست که اهمیت فراوانی نیز به دانشمندان می‌داد.
اقدامات علاءالدوله کاکویه در اصفهان
وی ادامه داد: یکی از کارهای شاخص او، کشیدن دیواری به دور اصفهان بود. این دیوار از دروازه طوقچی تا خیابان سروش امروزی و سپس به سمت خیابان فرشادی (دروازه حسن‌آباد) کشیده شده بود و در نهایت دنباله آن مجدداً از چهارباغ به طوقچی منتهی می‌شد. این دیوار بسیار مستحکم بود، به‌طوری که کسی نتوانست اصفهان را فتح کند. سلاجقه چند بار به اصفهان حمله کردند؛ اما با وجود دیوار، فقط توانستند آنجا را محاصره کنند تا اینکه سرانجام مغولان از این دیوار عبور کردند. خرابه‌های این دیوار نیز تا دوران پهلوی اول وجود داشت.
موسوی خوانساری با اشاره به دیگر اقدام علاءالدوله کاکویه تصریح کرد: یکی دیگر از اقدامات او در راستای دانشمندپروری، دعوت ابن سینا به اصفهان بود که بخش مهمی از زندگی شیخ‌الرئیس در این شهر سپری شد. ابن سینا حدود ۱۴ سال در اصفهان زندگی کرد و کتاب‌های بسیاری نوشت.
وی در خصوص امپراتوری سلجوقیان گفت: سلجوقیان بزرگترین امپراتوری اسلامی را تشکیل دادند که می‌توان قلمرو آنان را با قلمرو هخامنشیان مقایسه کرد. البته قلمرو سلاجقه کمی کوچکتر از قلمرو هخامنشیان بود. اصفهان نیز پایتخت سلجوقیان و به نوعی پایتخت نیمی از آسیا شد.
این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: اواخر دوره سلجوقی، اولین سفرنامه‌نویس خارجی به نام «روای بنیامین» که یک مقام مذهبی یهودی بود، به اصفهان آمد. او اهل اسپانیا بود و در قالب بازرگانی و سفر از تعداد یهودیان در آسیا آمار تهیه می‌کرد. او تعداد یهودیان اصفهان را ۱۵۰۰۰ نفر ذکر کرده که غالباً در محله جوباره ساکن بوده‌اند.
وی یادآور شد: در یکی از سفرنامه‌های دوران عثمانی به خندقی در شهر اصفهان اشاره شده که در خیابان مدرس امروزی واقع شده است.
اصفهان در دوران صفوی
موسوی خوانساری با اشاره به دوران صفوی تأکید کرد: شاه اسماعیل صفوی، بنیانگذار حکومت شیعه اثنی‌عشری در ایران بود و مذهب تشیع را از مذهبی مردمی به مذهبی رسمی تبدیل کرد. هنگام حمله هلاکوخان، رشد شیعه اثنی‌عشری در ایران بیشتر شد و شیعه هفت امامی از بین رفت.
وی در خصوص دروازه‌های اصفهان توضیح داد: «دروازه حسن‌آباد»، جنوبی‌ترین دروازه اصفهان و «دروازه طوقچی» نیز شمالی‌ترین و مهمترین دروازه شهر بوده است. بعد از این دروازه را نیز حومه می‌نامیدند که شامل مساجد، باغ‌ها، تکایا و... بود.
این پژوهشگر تاریخ با ذکر نام تعدادی از آثار به‌جامانده از دوران شاه طهماسب گفت: مسجد «قطبیه» در خیابان طالقانی و همچنین مسجد و مدرسه علمیه «ذوالفقار» در بازار اصفهان از جمله آثار مهم دوران شاه طهماسب است.
وی با اشاره به دوران حکومت شاه عباس صفوی بیان کرد: هنگامی که او به حکومت رسید، به تضعیف و حذف قزلباش‌ها پرداخت و گرجی‌ها را وارد کشور کرد. خواجه نظر و خواجه صفر دو برادر و از ارمنی‌های منطقه جلفا بودند که وضع مالی‌شان به قدری خوب بود که به شاه وام می‌دادند. همچنين کاخ‌های آنها با کاخ شاهی قابل مقایسه بود. از دوران شاه عباس تا دوران شاه سلطان حسین، اصفهان به قدری امن بود که هیچکس به آن حمله نکرد. خیابان اردیبهشت، عباس‌آباد، جلفا و... بازمانده عصر صفوی هستند.
موسوی خوانساری با ذکر نام دو سفرنامه‌نویس دوران صفوی گفت: «تاورنیه» و «شاردن»، دو سفرنامه‌نویس مهم دوران صفوی بودند که هریک زاویه دید متفاوتی به اصفهان داشتند. شاردن در توصیفات خود از اصفهان به نیکی و زیبایی یاد کرده، ولی تاورنیه زاویه دید سیاهی به این شهر داشته است که باید هر دو نگاه را در کنار یکدیگر بررسی کرد.
وی ادامه داد: اصفهان از جهت جنوب و غرب در دوران صفوی گسترش یافت و این حکومت نیز با حمله افغان‌ها به پایان رسید. پس از حمله افغان‌ها، ۷۰ سال در ایران هرج و مرج وجود داشت. در دوره زندیه هم اوضاع اصفهان به قدری آشفته بود که سفرنامه‌نویسی در این بازه وجود ندارد.
این پژوهشگر تاریخ درباره ظل‌السلطان، یکی از حاکمان اصفهان گفت: او از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۲۵ در اصفهان حکومت کرد و خوی ویرانگری داشت. در انتهای دوران قاجار با تاریخ مشروطه مواجه می‌شویم که نقطه عطفی در تاریخ اصفهان محسوب می‌شود.
وی یادآور شد: در دوران مشروطه در اصفهان «شورای شهر» ایجاد شد. در همین دوران، شخصی به نام «پیر لوتی» که یک نویسنده و نظامی فرانسوی بود، به اصفهان آمد. ظاهراً اصفهان در زمان ناصرالدین‌شاه به «شهر گل‌های سرخ» معروف شده بود و اروپایی‌هایی همچون پیر لوتی به این شهر می‌آمدند و رنج سفر را بر خود هموار می‌کردند تا اصفهان را تماشا کنند. پیر لوتی چهره خیال‌انگیزی از این شهر در انتهای دوران قاجار ترسیم کرده است.
زهرا مظفری‌فرد
انتهای پیام
