مؤمنان به نعمت‌های دنیا نگاه اعتدالی دارند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم رحمان ستایش؛ استاد دانشگاه قم، شامگاه 13 فروردین ماه در نشست علمی «حکمت نعمت‌ها و لذت‌های دنیوی» با محوریت آیه 14 سوره مبارکه آل عمران از سلسله نشست‌های سی شب، سی آیه با بیان اینکه در بسیاری از آیات قرآن کریم حکمت نعمت‌ها بیان شده است ولی آیه 14 سوره آل عمران جامع‌ترین وجه را برای این موضوع بیان فرموده است، گفت: زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛ سیاق این آیه شریفه از آیه دهم سوره مبارکه آل عمران در وصف کفار شروع شده است و تصریح کرده است کسانی که کفر ورزیده‌اند اعتمادشان بر مال و اموال و اولاد است یعنی بر اساس قدرت دنیوی رفتار می‌کنند. آیات بعد تبیین فرموده است که این فکر، فکر باطلی است و بعد هم به آیه شریفه می‌رسد.

وی با بیان اینکه براساس ترجمه مرحوم فولادوند معنای آیه شریفه این است که در چشم مردم آرایش یافته است امیال نفسانی و دوست داشتن زنان و فرزندان و همیان‌های زر و سیم و اسبان داغ برنهاده و چارپایان و زراعت؛ همه اینها متاع زندگی این جهانی هستند در حالی که بازگشتنگاه خوب نزد خداوند است، اظهار کرد: آیه مورد بحث 4 بخش دارد؛ بخش اول بیان کرده که برای مردم میل به دوستی و حب شهوات تزیین شده است؛ در این قسمت چند کلیدواژه داریم؛ اول زینت؛ زینت هر آن چیزی است که موجب نیک‌نمایاندن چیزی می‌شود؛ تزئینات همواره خاستگاه ذهنی دارند مثلا صندلی و لباس یک فرد مشهور با قیمت گران فروخته می‌شود؛ این لباس و صندلی با سایر لباس‌ها و صندلی‌ها فرقی ندارند ولی چون امور ذهنی هستند به توهم و تصورات افراد گره خورده است یا مثلا گفته می‌شود طلا و ساعت و ...، زینت است زیرا بدن فردی که آن را می‌پوشد تزیین می‌کند.

رحمان ستایش اضافه کرد: قرآن کریم در مسئله حجاب به مواضع زینت اشاره فرموده است مثلا در قدیم خلخال یا گوشواره به تن می‌کردند و مراد قرآن کریم خود این زینت‌ها نیست بلکه مواضع زینت را مدنظر قرار داده است. کلمه دیگر للناس است و ناس هم به مجموعه انسان‌ها گفته می‌شود نه یک نفر لذا معادل فارسی آن مردم است؛ کلمه دیگر حب است و حب چیزی است که انسان نسبت به آن میل دارد و میل هم یعنی تعلق انسان نسبت به چیزی.

معنای شهوت

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه کلمه دیگر شهوت است، گفت: شهوت یعنی چیزی که انسان به آن میل دارد و این میل می‌تواند کاذب یا واقعی و صادق باشد؛ برخی اوقات انسان به چیزی میل دارد که آن را در ذهنش تصور می‌کند؛ اگر این میل و علاقه به امر واقعی باشد شهوت صادق و اگر به یک امر توهمی باشد کاذب است؛ اینکه گاهی انسان با یک نگاه عاشق می‌شود هم مبتنی بر همین مسئله است؛ اگر کسی مادر خود را خیلی دوست داشته باشد ممکن است عاشق چهره فردی شود که شبیه جوانی مادر خودش است و تمام خصلت‌های خوب مادرش را به این فرد ممکن است نسبت دهد در حالی که شاید مرتکب خطا شود.

رحمان ستایش با اشاره به واژه زینت و اینکه چه کسی برای انسان زینت می‌دهد؟ افزود: کلمه «زین» در قرآن در چند مورد به کار رفته است که در برخی موارد، فاعل آن خدا و در برخی موارد فاعل آن شیطان است مانند «زین لکم اعمالکم...»؛ مرحوم علامه طباطبایی بر این باور است که زینت در این آیه از سوی شیطان انجام می‌شود؛ از منظر علامه طباطبایی، هدف خداوند هدایت مردم به سمت فلاح و رستگاری است لذا چطور می‌شود خداوند یکسری امور منفی را که باعث گمراهی افراد هستند، تزیین می‌کند؟

وی افزود: ایشان 4 نکته را بیان کرده و استفاده کرده است که فاعل زین، شیطان است. اولین نکته مسئله سیاق است زیرا از آیه 10 به بحث کفار پرداخته است تا به این آیه شریفه می‌رسد. دومین نکته آن است که اگر مسئله تزیین حب شهوات و ... کار خدا باشد باید از تعبیر زین للانسان استفاده می‌کرد و نه ناس تا غریزه را طبیعی جلوه دهد لذا لفظ ناس با غریزه هماهنگی ندارد. نکته سوم مورد اشاره علامه هم این است که نمونه‌هایی از حب شهوات را که فرموده است با فطرت و تزیین فطری انسان سازگار نیست زیرا به جای المراه از نساء و به جای اولاد از بنین استفاده شده است. نکته چهارم مدنظر علامه هم این است که اگر فاعل را خدا در نظر بگیریم با بخش انتهایی آیه ناسازگار است.

استاد دانشگاه قم اضافه کرد: از منظر علامه هدف خداوند هدایت است و این امور در تضاد با هدایت الهی است ولی سؤال این است که این امور که به عنوان شهوات و زینت مطرح شد اگر فقط مذموم و عامل انحراف بودند مطلب علامه کاملا درست بود ولی واقعیت اینطور نیست یعنی این موارد مذموم مطلق نیستند و کسی نمی‌تواند مدعی شود که حب نساء و بنین و ذهب و فضه و اسب و ... مذموم مطلق است بلکه اینها امور باطل و عامل ضلالت نیستند. ما ضمن احترام به علامه مصادیق را کاملا مذموم نمی‌دانیم. نکته دوم ایشان این بود که آیه در سیاق آیات مرتبط با کفار بود ولی مشکل کفار این است که آن چنان تعلق خاطر به زن و فرزند و قدرت و شهوات دارند که خدا را از زندگی خود کنار می‌گذارند و به تعبیر دیگر دو دستی به دنیا چسبیده‌اند و تصورشان این است که قیامتی در کار نیست و فقط دنبال ذلت خودشان هستند.

نقدی بر تفسیر علامه طباطبایی از آیه

وی افزود: در آیه شریفه برخلاف تصور علامه طباطبایی از حب شهوات سخن گفته شده است و نه از خود شهوات یعنی خود شهوات بد نیستند؛ خداوند این نعمات را ذکر کرده و شمرده است تا بگوید اینها لازم است ولی جایگاه آن را به عنوان متاع حیات دنیا می‌داند یعنی ابزار زندگی دنیا هستند و انسان باید به شکل معتدلانه از آن بهره ببرد؛ مؤمنان و انبیاء و اولیاء هم حب نساء داشته‌اند و پیامبر(ص) فرمودند من از دنیای شما به 3 چیز علاقه دارم که یکی از آنها نساء است ولی اینطور نیست که نساء در حد خدایگان مرد تبدیل شوند.

رحمان ستایش با بیان اینکه ممکن است کسی خدشه کند که کسی زنان را نمی‌پرستد ولی واقعیت این است که در رفتار برخی این مسئله وجود دارد، تصریح کرد: بر اساس آیه این موارد تزیین شده است؛ مثلا اساسا مال دوستی و مالکیت امر غریزی است ولی ظهور و بروز آن در افراد متفاوت است؛ یکی طلا و نقره و بیت کوین و ماشین و خانه آنچنانی دوست دارد ولی کسانی هستند که به این موارد در حد زندگی چند روز دنیا نگاه می‌کنند.

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه در گذشته دختر مایه قدرت و قوام حساب نمی‌شده ولی فرزندان پسر چون عامل تقویت خانواده از جهت جنگی و اقتصادی بودند بیشتر مورد توجه بود، اظهار کرد: نکته دیگری که علامه فرموده این است که اینها به متاع دنیا نمی‌خورند ولی بنده معتقدم که اینطور نیست و این موارد ابزار زندگی دنیا هستند؛ بنابراین مطالب ایشان قابل نقد است؛ به نظر بنده زین للناس یعنی خداوند این امور را برای زندگی اجتماعی مردم زینت داده است؛ علامه فرموده است که برخی افراد زن‌دوست، برخی مال‌دوست و برخی فرزنددوست و .. هستند ولی بحث این است که مجموعه این موارد را خدا قرار داده است تا زندگی دنیا بچرخد و زندگی بشر در این دنیا تامین شود نه اینکه اینها اصل و اساس و ملاک هستند لذا مؤمنان این ها را رها نمی‌کنند ولی به صورت متعادل از آن استفاده می‌کنند.

استفاده اعتدالی مؤمنان از نعمات دنیا

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه نگاه و استفاده کفار از این موارد یعنی مال و فرزند و نساء و .... استفاده نادرستی است، اضافه کرد: در نگاه کفار، این موارد یک چرخه طبیعی دارد که خدا در آن دخالتی ندارد در حالی که خداوند خودش این مسائل را اعطا کرده است تا افراد آزمایش شوند و البته مؤمنان از آن به صورت معتدل بهره می‌برند.

وی با بیان اینکه یکی از حکمت‌های بزرگ الهی، حکمت الم و لذت است، گفت: اصل اولیه و قاعده طبیعی خداوند این است که خداوند در کارهای مشکل و سخت، لذت قرار داده است تا مردم دنبال آن بروند؛ مثلا در همین مسئله تولید مثل اگر لذت جنسی نباشد واقعا کار بسیار سختی است یا اگر حب فرزند نبود شاید مادر حاضر نبود باردار شود و امروز نمی‌دانم برخی که این لذت را زیر سؤال می‌برند با این میل فطری و غریزی خود چه می‌کنند گرچه خود را با برخی حیوانات سرگرم کرده‌اند. 

رحمان ستایش اضافه کرد: اگر حب مال نبود افراد حاضر نمی‌شدند دنبال کار بروند و سختی آن را تحمل کنند لذا خداوند این لذت را در این نعمت قرار داده است و از طرف دیگر در برخی چیزها ضرر و درد قرار داد تا انسان از آن دوری کند؛ در آیه تعبیر قناطیر به کار رفته که همان مال بسیار زیاد است و خیل هم مرکب سواری است؛ برخی گفته‌اند خیل از این جهت خیل گفته شده است که خیال‌برانگیز است. 

وی افزود: هیچکدام از این لذت مطلق نیستند و هم باید باشند و هم عاملی برای امتحان انسان هستند.