جریده‌برداری؛ آیین گرامیداشت حضرت عباس(ع)
یک پژوهشگر آیینی و فرهنگ عامه گفت: جریده به نام حضرت عباس(ع) شناخته می‌شود؛ برداشتن آن در روز یا شب تاسوعاست، نشانه‌هایی همچون مشک یا پنجه که نماد دست حضرت عباس(ع) محسوب می‌شود، در آن وجود دارد و دارای نذوراتی مانند نان عباسعلی است.
بار دیگر محرم از راه رسید و شهرها، سیاه‌پوش و هیئت‌های مذهبی، میزبان آیین‌های سوگواری شدند. دسته‌های عزا با نخل، علم، طوق، طبل، سنج و... به حرکت درمی‌آیند و آیین‌های عاشورایی اجرا می‌شوند. برای شناخت بیشتر این آیین‌ها، خبرنگار ایکنا از اصفهان گفت‌وگویی با محمد خداداد، دانش‌‌آموخته دکترای زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگر آیینی و فرهنگ عامه و مدرس دانشگاه کاشان انجام داده است که قسمت اول این گفت‌وگو به آیین جریده‌برداری و ذوالجناح‌گردانی اختصاص دارد و در ادامه، متن آن تقدیم نگاه خوانندگان می‌شود.
ایکنا ـ منظور از «جریته» یا «جریده» چیست و آیین عاشورایی «جریده‌برداری» در کاشان چگونه اجرا می‌شود؟
جریده به معنای علم و نشانه است و شباهت کلی به درخت نخل دارد. بر همین اساس به جریدة‌ُالنخل هم مشهور است. برخی جریده را به معنای روزنامه‌ای تعبیر می‌کنند که می‌توان وقایع گوناگون کربلا را در آن دید؛ چرا که نشانه‌های تمثیلی بسیاری در آن وجود دارد. کشکول، مشک حضرت عباس(ع) در میانه که برخی آن را نماد خیام می‌دانند، پارچه‌ها، مهره‌های بلورین نمکی، تیغه بالا، چراغ، آیینه، پنجه و کبوتر از جمله این نمادها هستند.
جریده ویژگی‌های خاصی دارد، اشعار مخصوصی هم برای آن سروده شده است. برای مثال: «چون عزای حسین شود برپا، گو بیا این جریده را بردار.» جریده یا جریده‌ها همچون حسینیه، بابا داشتند. در جریده، سنت اجازه گرفتن برای جدیده‌برداری داریم و نیز کسوت رعایت می‌شود. برای جریده، دیگ‌جوش یعنی نذری یا ولیمه می‌دادند. همچنین جریده‌ها، موقوفاتی داشتند و معلولاً یک متعلقه یا پیوستی مانند سنگ‌زنی در عقب جریده اجرا می‌شود.
ایکنا ـ اینکه جریده را به نام حضرت عباس(ع) می‌دانند، درست است؟
این مطلب را به چند قرینه می‌توان اثبات کرد؛ نخست اینکه برداشتن آن در روز یا شب تاسوعاست. دوم اینکه نشانه‌هایی همچون مشک یا پنجه که نماد دست حضرت عباس(ع) محسوب می‌شود، در آن وجود دارد و سوم، دارای نذوراتی مانند نان عباسعلی است.
بعضی در طول سال این جریده را در جایی می‌گذارند که چراغی بر آن روشن باشد یا در کشکول میانه جریده آب متبرک می‌ریزند. در کاشان حدود ۱۵٠ جریده داشتیم که اخیراً ۴۲ جریده، مستندنگاری شده است. در بیدگل در شب تاسوعا، جدیده‌برداری انجام می‌شود. در نوش‌آباد نیز آیین جریده‌برداری و جریده‌شویی ثبت شده است.
ایکنا ـ ذوالجناح‌گردانی آیین دیگری است که در روز عاشورا انجام می‌شود. درباره این آیین نیز توضیح دهید.
اسب در جنگ‌های قدیم اهمیت داشت و بر این اساس، نیروها به دو دسته سواره‌نظام و پیاده‌نظام تقسیم می‌شدند. این حیوان در زندگی انسان‌ها نیز اهمیت داشته و به‌مثابه وسیله خبررسانی، نامه‌بری، کشاورزی و نقلیه استفاده می‌شده است. اساساً پهلوان‌ها اسب‌های خاصی داشتند و اسب به‌مثابه حیوان زبان‌بسته زبان‌فهم و نمادی از وفاداری به شمار می‌رفته است.
ذوالجناح، اسب نظرکرده امام حسین(ع) و بعدازظهر عاشورا، مأمور بردن شهربانو از صحنه کربلا بود. ما شعرهای زیادی داریم که خطاب به ذوالجناح سروده شده است و در این اشعار از این اسب، سراغ امام حسین(ع) را می‌گیرند. در طول سال هم از اسب‌هایی که به‌مثابه ذوالجناح نگهداری می‌شوند، حرمت می‌گیرند. این اسب، سفید، خوش‌هیکل، خوش‌دندان و نشان‌دار است و پیشاپیش هیئت حرکت می‌کند. در کامو، ابوزیدآباد و... آیین ذوالجناح‌گردانی با نوحه‌ای خاص همراه می‌شود.
بعضاً ذوالجناح دور میدان عزا یا میدان تعزیه یا نخل، چندین بار به گردش درمی‌آید، تزئینات خاص دارد و به مثابه کتل هم استفاده می‌شود. برخی اوقات اشیایی که برای ذوالجناح استفاده می‌کنند، قدیمی و بااهمیت هستند. در نوش‌آباد ذوالجناح را پیشاپیش دسته سقاخوانان حرکت می‌دهند. در قسمت بعد درباره آیین سنگ‌زنی و کتل صحبت خواهیم کرد.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
