عمار یاسر؛ پیشوای استقامت و صبر در راه حقیقت

عمار در خانواده‌ای یمنی، در میان قبیله‌ای اصیل و شجاع، چشم به جهان گشود. پدر او یاسر، مردی نیکوکار و بزرگوار بود که پس از ترک یمن به مکه آمد و با سمیه، بانویی پاکدامن و باایمان ازدواج کرد. عمار در دامان این خانواده شریف و پاک پرورش یافت و از همان کودکی با ارزش‌های اخلاقی و معنوی آشنا شد.

عمار یاسر در دوران جوانی با پیامبر اسلام(ص) آشنا شد و از همان ابتدا به عمق پیام الهی پی برد. او همراه خانواده خود، از نخستین کسانی بود که به اسلام گرویدند. پذیرش اسلام در آن دوران به معنای پذیرفتن تمام رنج‌ها و مشقت‌هایی بود که مشرکان مکه به مسلمانان تحمیل می‌کردند. عمار و خانواده‌اش نیز از این ظلم‌ها در امان نبودند و به شدت مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.

عمار یاسر و خانواده‌اش، به‌ویژه مادرش سمیه از جمله نخستین قربانیان خشونت و شکنجه‌های مشرکان قریش بودند. آنان به‌دلیل ایمان به خدا و پیامبر(ص)، زیر شکنجه‌های بی‌رحمانه قرار گرفتند. سمیه، مادر عمار در برابر تمام تهدیدها و شکنجه‌ها استقامت کرد و نخستین زن شهید در تاریخ اسلام لقب گرفت. شهادت سمیه و استقامت عمار در برابر شکنجه‌ها، به نماد وفاداری و پایداری در برابر ظلم تبدیل شد. پیامبر اسلام(ص) درباره این خانواده فرمود: «صبر کنید ای خاندان یاسر، چرا که بهشت موعود شماست.»

نقش عمار یاسر در جنگ‌ها

عمار یاسر نه تنها در برابر ظلم مشرکان مکه ایستادگی به خرج داد، بلکه پس از هجرت به مدینه، نقش فعالی در دفاع از اسلام و مبارزه با دشمنان ایفا کرد. او در تمامی نبردهای بزرگ اسلام از جمله بدر، احد، خندق و تبوک حضور داشت و با شجاعت و استقامت خود، به یکی از قهرمانان بزرگ تاریخ اسلام تبدیل شد. عمار در جنگ‌ها نه تنها به‌‎مثابه یک جنگجو، بلکه فرمانده‌ای باهوش و مدبر نیز شناخته می‌شد که با اندیشه‌های راهبردی خود به پیروزی‌های بزرگ کمک کرد.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های عمار یاسر، وفاداری بی‌چون و چرای او به امام علی(ع) بود. پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، عمار همواره در کنار علی(ع) باقی ماند و از حقانیت ایشان در برابر دشمنان دفاع کرد. این وفاداری در جنگ صفین به اوج خود رسید، جایی که عمار یاسر در مقام یکی از فرماندهان سپاه امام علی(ع) نقش بسیار مهمی ایفا کرد. حضور عمار در این جنگ، نماد ایستادگی بر سر حق و عدالت بود و پیامبر اسلام(ص) درباره او فرموده بود: «عمار را گروه ظالم خواهد کشت.»

آیات قرآن به‌صورت مستقیم به عمار یاسر اشاره نمی‌کنند؛ اما برخی از مفسران شیعه و سنی معتقدند که بعضی از آیات به‌صورت تلویحی به او و خاندانش اشاره دارند. یکی از این آیات، آیه‌ ۱۰۶ سوره نحل است که به مؤمنانی اشاره دارد که در راه خدا شکنجه شدند؛ اما در ایمان خود استوار باقی ماندند: «مَن كَفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَٰكِن مَّن شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ؛ هر کس بعد از ایمان آوردنش به خدا کفر ورزد، عذابی بزرگ خواهد داشت، مگر آن کس که مجبور شده باشد، در حالی که دلش به ایمان اطمینان دارد؛ اما آنان که سینه خود را برای کفر گشاده کردند، غضب خدا بر آنان است و برایشان عذابی بزرگ خواهد بود.»

این آیه به کسانی اشاره دارد که در راه ایمان و دین خود شکنجه می‌شوند؛ اما به‌دلیل فشار و اجبار، ظاهراً کفر می‌ورزند، در حالی که قلبشان به ایمان اطمینان دارد. بر اساس روایت‌هایی از منابع اسلامی، این آیه درباره عمار یاسر نازل شده است. زمانی که او و والدینش از سوی مشرکان مکه شکنجه شدند، عمار برای نجات جان خود مجبور به گفتن کلماتی شد که برخلاف ایمانش بود. پس از این واقعه، عمار بسیار ناراحت و نگران بود که نکند با این کار به دین خیانت کرده باشد؛ اما این آیه نازل شد تا به او و مؤمنان دیگر اطمینان دهد که خداوند دل‌های مطمئن به ایمان را می‌شناسد و آنها را می‌بخشد.

همچنین در آیه ۹ سوره زمر می‌خوانیم: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ آیا کسی که در ساعات شب به عبادت می‌پردازد و در حال سجده و قیام است و از عذاب آخرت بیم و به رحمت پروردگارش امید دارد، مانند کسی است که چنین نیست، بگو: آیا کسانی که می‌دانند، با کسانی که نمی‌دانند، برابرند؟ فقط خردمندان متذکر می‌شوند.» برخی مفسران این آیه را به عمار یاسر و یارانش نسبت داده‌اند که در سخت‌ترین شرایط نیز ایمان خود را حفظ می‌کردند و شب‌ها به عبادت خدا می‌پرداختند.

همچنین خداوند در آیات ۴ تا ۸ سوره بروج می‌فرماید: «قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ، النَّارِ ذَاتِ الْوَقُودِ، إِذْ هُمْ عَلَيْهَا قُعُودٌ، وَهُمْ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِينَ شُهُودٌ، وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَن يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ؛ کشته باد یاران آن گودال آتش! همان آتش پر از هیزم، زمانی که بر آن گودال آتش نشسته بودند، و بر آنچه با مؤمنان انجام می‌دادند، ناظر بودند و آنان مؤمنان را جز به‌دلیل ایمانشان به خداوند عزیز و ستوده‌شده، شکنجه نکردند.»

این آیات به سرگذشت «اصحاب اخدود» اشاره دارد که گروهی از مؤمنان بودند که به‌دلیل ایمانشان از سوی دشمنان دین در گودال‌های آتش سوزانده شدند. برخی مفسران این آیات را اشاره‌ای تلویحی به عمار یاسر و والدینش دانسته‌اند که در مکه به‌دلیل ایمانشان به اسلام، از سوی مشرکان شکنجه شدند. 

در نهج‌البلاغه نیز امام علی‌(ع) به عمار یاسر، یار وفادار و با ایمان خود اشاره‌های متعددی کرده‌ است؛ برای مثال در خطبه ۱۸۹ یا خطبه جهاد، به صفات برجسته عمار یاسر اشاره و او را ستایش می‌کند: «أَيْنَ عَمَّارٌ؟ وَأَيْنَ ابْنُ التَّيِّهَانِ؟ وَأَيْنَ ذُو الشَّهَادَتَيْنِ؟ وَأَيْنَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ إِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ تَعَاقَدُوا عَلَى الْمَنِيَّةِ وَأُبْرِدَ بِرُءُوسِهِمْ إِلَى الْفَجَرَةِ؟ کجاست عمار؟ و کجاست پسر تیهان؟ و کجاست ذوالشهادتین؟ و کجایند همانندهای آنان از برادرانشان که بر مرگ پیمان بستند و سرهایشان را به سوی فاجران (دشمنان) فرستادند؟»

شهادت عمار؛ پایانی بر زندگی پربار

عمار یاسر در سنین پیری و در جریان جنگ صفین، با تمامی توان و ایمان در برابر سپاه معاویه ایستادگی کرد. او در سن ۹۳ سالگی در این جنگ به شهادت رسید و با خون خود، برگ زرینی بر کتاب پرافتخار زندگی‌اش افزود. شهادت عمار یاسر نه تنها پایانی بر زندگی مردی بزرگ، بلکه نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود که یادآور استقامت و وفاداری به حقیقت در برابر ظلم و ستم است.

شخصیت عمار یاسر همواره منبع الهام برای مسلمانان و حتی دیگر انسان‌ها در سراسر جهان شناخته می‌شود. استقامت در برابر ظلم و ستم، وفاداری به حق و عدالت و ایمان بی‌پایان به خدا و پیامبر(ص)، او را به الگویی برای تمامی کسانی تبدیل کرده است که در جست‌وجوی حقیقت و عدالت هستند. داستان زندگی عمار یاسر به ما یادآوری می‌کند که در برابر مشکلات و سختی‌ها هرگز نباید از مسیر حق منحرف شویم و همواره باید با ایمان و استقامت در راه خدا قدم برداریم.

زهراسادات محمدی