۴٠ روز امت‌ساز؛ از میقات موسی(ع) تا اربعین حسینی
یک استاد حوزه و دانشگاه گفت: همچون ماجرای زمان حضرت موسی(ع)، عاشورا نیز روزی‌ست که غیبت امام برای امت پیش آمد؛ امت به جای تبعیت، امام را شهید کرد و حرکت در اربعین ۴٠ روز بعد از عاشورا به رهبری امام سجاد(ع)، سیر و سلوک امت بود و سبب بلوغ آن شد.
به‌مناسبت فرارسیدن اربعین حسینی، خبرنگار ایکنا از اصفهان گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام مهدی اژه‌ای، استاد حوزه و دانشگاه انجام داده است. در قسمت پیش‌رو درباره واژه اربعین در قرآن، میقات ۴٠ روزه حضرت موسی(ع) و نکات قابل برداشت از آن در ارتباط با اربعین حسینی می‌پردازیم.
ایکنا ـ واژه «اربعین» در کدام آیات قرآن ذکر شده و به چه معناست؟
در آیه ۱۴۲ سوره اعراف آمده است: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ؛ و ما با موسی ۳٠ شب وعده قرار دادیم و ۱٠ شب دیگر بر آن افزودیم تا آنکه زمان وعده پروردگارش به ۴٠ شب تکمیل شد و موسی(ع) به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قومم باش و راه صلاح پیش گیر و پیرو راه اهل فساد مباش.»
واژه اربعین در قرآن بنا به مناسبت‌هایی ذکر شده که مشهور آن، داستان حضرت موسی(ع) است. خداوند با آن حضرت برای ۳٠ روز در ماه ذی‌الحجه وعده کرد. «وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ» منظور ۱٠ روز محرم است که روز عاشورا، پایان مهمانی حضرت موسی کلیم(ع) با خدا در کوه طور محسوب می‌شود و جمع این میقات، ۴٠ شبانه‌روز است که تمام مسائل سیروسلوک موسی(ع) در این میقات به پایان رسید.
ایکنا ـ نکات قابل توجه این آیه را که درباره میقات اربعینی حضرت موسی(ع) است، تبیین کنید.
موسی(ع) به برادرش فرمود: «... وَ قَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ؛ تو اکنون جانشین من در قومم باش و راه صلاح پیش گیر و پیرو راه اهل فساد مباش.» یعنی ایشان مسئولیت مقابله به هارون نداد، فقط به او فرمود که با جریان باطل همراهی نکن. گاهی رهبر برای حفظ مسائل اصلی دین ممکن است انقلابی و تند و تیز عمل کند و گاهی به ظاهر کنار بکشد تا موج فساد دور شود و صبر کند تا طوفان آرام بگیرد، سپس به کار ادامه دهد.
نکات دیگری هم در این آیه وجود دارد؛ برای مثال کلمه «واعَدْنا» به میزبانی خداوند اشاره می‌کند. هر جا خداوند منهای اسباب و وسایل باشد، کلمه «اَنأ» به‌کار می‌برد؛ ولی هر جا وسایل هم در کار باشد، از «نا» استفاده می‌کند. در اینجا چون جبرائیل واسطه است، «واعَدْنا» می‌گوید؛ یعنی تمام ملک و ملکوت را در اختیار موسی(ع) قرار می‌دهد.
دعوت‌شده در این آیه، حضرت موسی(ع) و مدت مهمانی هم ۳٠ روز است. «لَیْلَة» یعنی شب؛ اما منظور همان روز است. حالا چرا از کلمه شب استفاده کرده؟ شاید به این دلیل که در شب همه خفته‌اند؛ ولی میزبان بیدار می‌ماند. همچنین وقتی سیر در شب انجام می‌شود، به معنای عبور از ظلمت برای رسیدن به نور است. ظلمت، درجه و رتبه دارد؛ همچون کودکی که به مدرسه می‌رود و هر سال از مرتبه جهل او کاسته و به‌واسطه درجه علمی که پیدا می‌کند، به نور افزون‌تری می‌رسد.
ایکنا ـ چرا خداوند ۱٠ شبانه‌روز به میقات حضرت موسی(ع) اضافه کرد و این اتفاق دربرگیرنده چه مضمونی‌ست؟
نخست این معنا را می‌رساند که ظرفیت حضرت موسی(ع) بیش از ۳٠ شبانه‌روز بوده است. لازم بود ایشان به کمالاتی ماورا برسد و آن، دریافت تورات و قوانین متقنی به‌شمار می‌رفت که از جانب خداوند نازل شد. به این طریق، مهمان خصوصی، اخص شد و دیگر مطلبی باقی نماند؛ پس میقات به اتمام رسید.
نکته دوم اینکه «رَبّ» به معنای خدا و پرورش‌دهنده است؛ یعنی موسی(ع) را در حالت روحی، جسمی و سیر، وارد سیر و سلوکی کرد که مخصوص خود ایشان بود. موسی(ع) نیز تمام‌قد در اختیار مالک حقیقی قرار دارد و مالکیت خداوند را پذیرفته است.
سوم، این آیه اشاره می‌کند که در تکامل رهبر، او خودش باید سیر کند تا به کمال برسد و بتواند امتی را هم به کمال برساند؛ بنابراین برای اینکه موسی(ع) به این درجه برسد، جانشین انتخاب می‌کند. این آیه هم برای ولایت امیرالمؤمنین(ع) و ۱۱ امام پس از ایشان استفاده می‌شود و هم بر این نکته تأکید دارد که پیغمبر(ص) و امامان نیز باید برای خود جانشین داشته باشند.
چهارم، ضروری است که وجود حضرت مهدی(عج) حاضر و حی باشد و در اداره امور همچون مأموریتی که خدا به هارون داد، ویژگی خلیفه بودن را داشته باشد و امت را رهبری کند. همچنین از سوی دیگر نیز اصلاح امور را بر عهده داشته باشد؛ یعنی در مقابل خطاها هشدار صادر کند؛ بنابراین به‌صورت چراغ راهنما و نورافکن در جامعه عمل می‌کند و مفسدین را مجال نمی‌دهد تا اصل را فاسد کنند. دقت کنید اگر نتوانیم حرکت باطلی را در جامعه نابود کنیم، نباید بگوییم چون همه یک سو می‌روند، ما هم باید در همان جهت حرکت کنیم. انسان مؤمن اگر لازم باشد، باید خلاف جریان آب حرکت کند.
پنجم اینکه در غیبت رهبر، مردم امتحان و کامل می‌شوند. اصلاح دین هم با اصلح که اکنون فقیه است، صورت می‌گیرد. فقیه به اصلاح امور مردم بر مبنای دین می‌پردازد. در جامعه گاهی مسائلی پیش می‌آید. در هر صورت، اصل کار رهبری حفظ وحدت است که اگر جامعه ماند، اصلاح هم انجام دهد. در اینجا حفظ وحدت بر اساس موازین دینی امت صورت می‌گیرد، نه بر اساس خواسته مستکبرین و فاسدین که کارشان قانون‌شکنی و درهم ریختن قوانین اجتماعی است.
ایکنا ـ آیا ارتباطی میان این آیه و نکات آن با حرکت امام حسین(ع) و اربعین حسینی وجود دارد؟
به سبب ظاهر در این آیه، ۴٠ روز حرکت حضرت حسین(ع) که از مکه آغاز و در کربلا تمام شد، ۴٠ روز امت‌ساز بود. در آن دوره، وضع مردم از زمان حضرت موسی(ع) هم بدتر بود. اگر امت موسی گوساله پرستیدند، در زمان امام حسین(ع) به بدتر از گوساله‌پرستی، یعنی یزید روی آوردند؛ بنابراین همچون ماجرای زمان حضرت موسی(ع)، عاشورا نیز روزی‌ست که غیبت امام برای امت پیش آمد؛ به این صورت که امت به جای تبعیت، امام را شهید کرد. شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا و حرکت در اربعین طی ۴٠ روز بعد به رهبری امام سجاد(ع)، سیر و سلوک امت است و سبب بلوغ امت شد.
در پایان باید عرض کنم که علاوه بر این، سیر رشد و بلوغ در آیه ۱۵ سوره احقاف هم بیان شده است. خداوند در این آیه می‌فرماید: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَ وَضَعَتْهُ كُرْهًا وَ حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً...؛ و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر خود سفارش کردیم که مادر با رنج و زحمت بار حمل او کشید و باز با درد و مشقت، وضع حمل کرد و ۳٠ ماه تمام، مدت حمل و شیرخواری او بود تا وقتی که طفل به حد رشد رسید و آدمی ۴٠ ساله گشت...» از تشکیل نطفه تا پایان شیرخوارگی، ۳٠ ماه و 40 سنه یا اربعین را برای بلوغ انسان و رشد کامل وی یادآوری می‌کند. در شماره بعد به فرازهایی از زیارت‌نامه اربعین خواهیم پرداخت.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
