نقش تربیت جنسی در خودشناسی نوجوانان

نوجوانی، حدفاصل میان کودکی و بزرگسالی و حساس‌ترین برهه زندگی به‌شمار می‌رود و ابعاد گوناگونی دارد. موضوع تربیت جنسی برای نوجوانان از جمله مفاهیم مهم این دوران است که لزوم پرداختن به آن در جامعه امروز بیش از پیش احساس می‌شود. خبرنگار ایکنا از اصفهان با هدف بررسی این موضوع و به‌مناسبت هفته نوجوان، به گفت‌وگو با نرگس‌سادات میرمعصومی، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاور حوزه کودک و نوجوان پرداخته است.

ایکنا ـ تربیت جنسی نوجوانان به چه موضوعاتی اشاره دارد؟

تربیت جنسی، مجموعه‌ای از آموزش‌ها و آگاهی‌هاست که هدف آن‌ها کمک به نوجوان است. این آموزش‌ها موجب می‌شود نوجوان در ابتدای امر، درک بهتری از خود، بدن خود و تغییرات فیزیکی و عاطفی، به‌ویژه در دوران بلوغ داشته باشد. همچنین به او کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را فراگیرد که بتواند در موقعیت‌های گوناگون، تصمیم‌گیری‌های اخلاقی داشته باشد. در فرایند تربیت جنسی و آگاهی جسمی، نوجوان از تغییرات فیزیکی نسبت به اندام و بدن خود که از دوران بلوغ شکل می‌گیرد، تغییرات هورمونی آن و نقش و هویت جنسیتی خود شناخت پیدا می‌کند تا بتواند از کلیشه‌های جنسیتی و غیرواقع‌بینانه جامعه دوری کند.

آموزش روابط سالم و محترمانه از دیگر ابعاد تربیت جنسی است؛ بر همین اساس نوجوان می‌تواند مرز میان خود و دیگران را تشخیص دهد و کنش به‌موقعی داشته باشد؛ برای مثال مهارت نه گفتن را می‌آموزد تا خط قرمزهایش را مشخص و از خود حفاظت کند.

هر فرهنگ دارای یک‌سری ارزش‌ها و باورهاست و لازم است نوجوان آنها را بشناسد تا بتواند منطبق بر جامعه قدم بردارد و درگیر تصمیم‌گیری‌های غیرمسئولانه نشود. با توجه به اثرپذیری نوجوانان از فضای مجازی و رسانه‌ها، تربیت جنسی می‌تواند نگاه منتقدانه‌ای به آنها بدهد تا در خصوص تفکیک اطلاعات درست از نادرست، تشخیص بهتری داشته باشند. 

ایکنا ـ آیا تربیت جنسی نوجوانان نسل‌های Z و Alpha، یعنی متولدین دهه‌های 80 و 90، با توجه به انباشتگی اطلاعاتی این دو نسل، همچنان حائز اهمیت است؟

قطعاً تربیت جنسی برای نسل‌های Z و Alpha نیز اهمیت بسیاری دارد. با وجود حجم گسترده اطلاعات در رسانه‌ها و آشنایی نوجوانان با موضوعات گوناگون، این انباشت اطلاعات به این معنا نیست که آنها درک صحیحی از اطلاعات دارند و قادر به تصمیم‌گیری در موقعیت‌های گوناگون هستند. به عبارت دیگر، اطلاعاتی که به آنها می‌رسد، بعضاً ناقص، غلط و غیرقابل‌اعتماد است؛ از همین‌رو تربیت جنسی نقش هدایتگری برای نوجوان دارد و به او کمک می‌کند تا افزون بر دریافت اطلاعات، نگاه انتقادی و تحلیل‌گرانه نسبت به آن‌ها داشته باشد و میان اطلاعات درست و غلط تمایز قائل شود. این نوع آموزش‌ها به نسل‌های جدید امکان می‌دهد تا در کنار درک درست از اطلاعات، مراقب باشند دچار کلیشه‌های اجتماعی نشوند.

ایکنا ـ تأثیرات تربیت جنسی برای نوجوانان را توضیح دهید.

اگر مفاهیم تربیت جنسی در زمان درست و متناسب با رشد عقلی و فرهنگی نوجوان به او منتقل شود، تأثیرات مثبتی در پی خواهد داشت. یکی از نقاط قوت آموزش درست و به‌موقع تربیت جنسی آن است که موجب نوعی خودآگاهی نسبت به احساسات و تغییرات عاطفی و خلقی نوجوان می‌شود که اعتماد به‌نفس بیشتری برای او به ارمغان می‌آورد؛ همچنين موجب می‌شود در مواجهه با چالش‌ها دچار سرزنش‌ها و آسیب روحی نشود و بداند که اقتضای سن اوست. 

افزون بر آموزش‌های صحیحی که نوجوان در راستای تربیت جنسی دریافت می‌کند، ممکن است از طریق رسانه‌ها نیز آموزش‌های غلطی به او منتقل شود. آموزش به‌موقع و صحیح تربیت جنسی به نوجوانان، به تشخیص هنجارها و ناهنجاری‌ها از سوی او منجر می‌شود تا از مرزهای اعتقادی، باورها و ارزش‌های فرهنگی خود عبور نکند؛ همچنین موجب می‌شود مرزهای خود را با دیگران برای مثال در روابط با نامحرم مشخص کند و روابط سالم‌تری با چاشنی احترام رقم بزند و به حضور او در اجتماع نیز لطمه‌ای وارد نشود. 

از آنجا که نوجوان در خصوص تغییرات جسمی خود در فرایند تربیت جنسی آگاه شده است، اضطراب و نگرانی‌های او نسبت به این تغییرات نیز کاهش می‌یابد‌؛ زیرا از قبل اطلاعاتی کسب کرده است و می‌داند که تغییرات جسمی او قرار نیست آسیب‌زا باشد. تعاملات اجتماعی نوجوان نیز بهبود می‌یابد و بهتر می‌تواند چالش‌ها، مشکلات و تغییرات خلقی خود را با خانواده و دوستانش مطرح کند؛ زیرا اعتماد به‌نفس بیشتری دارد. 

به‌طور کلی، تربیت جنسی می‌تواند به نوجوان کمک کند تا رشد سالم‌تری تجربه کند و این رشد سالم‌تر از طریق خودشناسی اتفاق می‌افتد. تشخیص رفتار و دیدگاه‌های درست و منطقی و متناسب با ارزش‌ها و همچنين بروز رفتارهای مسئولانه‌تر نسبت به خود و اجتماع نیز از تأثیرات دیگر آن است.

زهرا مظفری‌فرد