ریشه استکبار در نادانی و طغیانگری است

13 آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران با نام روز ملی مبارزه با استکبار جهانی ثبت شده است. در روز 13 آبان‌ 1358، دانشجویان پیرو خط امام(ره) سفارت آمریکا در تهران را تسخیر کردند و امام خمینی(ره) از آن به «انقلاب دوم» تعبیر کرد. همچنین در 13 آبان‌ 1357، تعدادی از دانش‌آموزان تجمع‌کننده در مقابل دانشگاه تهران به دست نیروهای شاهنشاهی به شهادت رسیدند که باعث شد از این روز با عنوان روز دانش‌آموز نیز یاد شود. به همین مناسبت، خبرنگار ایکنا از اصفهان با حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی حسناتی، عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه نجف‌آباد درباره استکبار از منظر قرآن کریم گفت‌وگویی کرده است که در ادامه، متن آن را می‌خوانیم.

ایکنا ـ قرآن کریم چه تعریفی از استکبار بیان می‌کند و مصادیق آن را چه مواردی می‌داند؟

آیات متعددی از قرآن به معنای مقابله با استکبار است. مستکبران، متکبران زیاده‌طلب و خودخواه مانند فرعون و اقوام عاد و ثمود هستند که مردم را به بردگی می‌کشاندند. قرآن به‌صورت موردی و کلی در آیه «وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا؛ و خداوند هیچ‌گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلط باز نخواهد کرد» اعلام می‌کند که کفار متکبر حق تسلط بر جامعه اسلامی و مؤمنان را ندارند؛ همچنین مؤمنان را در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، نظامی و سیاسی به حاکم‌بودن تشویق کرده است. 

دین اسلام برای مسلمانان عزت قائل است. عزت به معنای پیروزمندی بدون شکست و عزیز به معنای قوی و شکست‌ناپذیر است؛ بنابراین قرآن کریم می‌فرماید خدا، رسول و مؤمنان عزیز هستند، در مقابل هیچ ظالمی سر خم نمی‌کنند، قوی هستند و با وحدت کلمه در مقابل توطئه‌های مستکبران می‌ایستند. 

در اولین سوره قرآن، یعنی سوره حمد که در طول روز چندین بار آن را می‌خوانیم، از خدا می‌خواهیم تا ما را به راه راست هدایت فرماید که راه رسولان و شهیدان است؛ همچنین از راه مغضوبان جدا کند که همان مستکبران یهود و منحرفان از راه هستند؛ بنابراین از اولین تا آخرین سوره قرآن، در موارد متعدد و به روش‌های گوناگون به مقابله با مستکبران اشاره شده است.  

ایکنا ـ از دیدگاه قرآن، چه عواملی به پیدایش استکبار در افراد، اقوام و امت‌ها می‌انجامد و استکبار چه آثاری به دنبال دارد؟

ریشه استکبار، جهل و نادانی است. هر چه فرد بیشتر جاهل باشد، بیشتر هم متکبر است. ریشه مستکبربودن به فقدان درک و فهم برمی‌گردد. کسانی که قدر و قیمت، عاقبت، خالق و هدف از آفرینش خود را نمی‌دانند، مستکبرتر نیز هستند. 

قرآن در خصوص عامل دیگر استکبار، در آیه «كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى؛ حقا كه انسان سركشى مى‌كند» به طغیانگربودن انسان اشاره کرده است. انسان هنگامی که خود را غنی می‌داند، مستکبر می‌شود؛ این غنی‌بودن می‌تواند در مال، قدرت و حتی علم نیز باشد. قطعاً امروز مستکبران عالم به‌دلیل قدرت‌ اقتصادی، نظامی و فناوری که در دست دارند، خداوند را بنده نیستند و همه معانی زندگی را کنار می‌گذارند. 

اگر عقل بر دارایی‌های انسان حاکم نباشد، انسان طغیان می‌کند و به طاغوت تبدیل می‌شود و طبعاً آثار و ضرری که به دنبال دارد، بی‌رحمی به عالم و آدم است. به گفته قرآن، انسان مستکبر زمین و زمان، مردم، اقتصاد، سرزمین و شهرها را به نابودی می‌کشاند، همچنین انسان‌های دیگر را خوار و ذلیل می‌کند و اگر نتوانست آن‌ها را به سلطه خود درآورد، با کشتار مردم را تسلیم خود می‌کند. 

ایکنا ـ در قرآن کریم چه فرجامی برای مستکبران پیش‌بینی شده است و این کتاب آسمانی راه مقابله با آن‌ها را چه می‌داند؟

خداوند می‌فرماید که تنها وظیفه مردم در مقابل مستکبران، ایستادگی است. بر اساس آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ؛ و در برابر آن‌ها تا مى‌توانيد نيرو آماده كنيد»، قوت نظامی و اقتصادی، اتحاد با یکدیگر و در نهایت ایستادگی در مقابل دشمن، وظیفه مردم برشمرده شده؛ سپس خداوند می‌فرماید من نیز طرفدار کسانی هستم که با ظالمان مقابله می‌کنند و مستضعفان مظلوم را یاری می‌کنم. 

کمک به مظلومان سنت خداوند است و در طول تاریخ هم مشاهده شده که خداوند به قوم حضرت موسی(ع)، حضرت ابراهیم(ع) و حضرت محمد(ص) در گرفتاری‌ها کمک کرده و ظالمان را به دست مردم و با امدادهای غیبی مثل غرق‌شدن فرعون در رود نیل از بین برده است. 

خداوند در سوره مبارکه والفجر، دو یا سه گروه از مستکبران را مثل قوم عاد، ثمود و فرعون که طغیان کردند، نام می‌برد و می‌فرماید که مستکبر در زمین فساد می‌کند و عالم را به‌هم می‌ریزد؛ در نتیجه وقتی فساد و ظلم به اوج خود می‌رسد، خداوند برای مستکبر کمین کرده است و هیچ‌کدام از آن‌ها نمی‌توانند از چنگال عدل الهی، چه در دنیا و چه در آخرت خارج ‌شوند.

زهراسادات مرتضوی