امامزادگان؛ وارثان دانش اهل بیت(ع)

پنجم ذی‌القعده در تقویم جمهوری اسلامی ایران، روز «تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه» نام‌گذاری شده است. تبیین جایگاه والای امامزادگان در منظومه معارف اسلامی، امری مهم و درخور توجه محسوب می‌شود؛ چراکه به بیان آیت‌الله جوادی آملی، «مهم‌ترین ویژگی امامزادگان، انتساب آنان به عترت طاهرین(ع) است و عترت پیامبر(ص) همتای قرآن کریم و این کتاب آسمانی نیازمند مفسر و شارحی‌ست که همان اهل‌ بیت(ع) هستند.» 

ایشان امامزادگان را وارثان دانش اهل‌ بیت(ع) می‌داند و بیان می‌کند: «معارف اصیلی که از سوی ذات اقدس اله و خاندان عصمت و طهارت(ع) به بشریت رسیده، به این امامزادگان گرامی نیز منتقل شده است. اگرچه ممکن است برخی از این بزرگواران از دانش‌آموزی رسمی (علم‌الدراسه) بهره چندانی نداشته‌اند، اما مهم‌ترین دانش، علم موروثی (علم‌الوراثه) است که سهم امامزادگان در آن بسیار چشمگیر بوده است. باید توجه داشت که علم‌الدراسه بدون علم‌الوراثه تعیین‌کننده نیست.» 

آیت‌الله جوادی آملی درباره وجود مقدس امامزادگان در کشور ایران نیز چنین بیان می‌کند که آن‌ها با بهره‌گیری از همین دانش موروثی خود، از حجاز به ایران مهاجرت کردند و اسلام ناب را که آمیزه‌ای از قرآن و عترت بود، به این سرزمین آوردند. در هر منطقه‌ای که این بزرگواران حضور یافتند، معارف اهل‌ بیت(ع)، مکتب تابناک آنان و روحیه علوی، فاطمی، حسنی و حسینی(ع) در آن دیار رواج یافت. 

تکریم صالح بن موسی(ع) 

روز پنجم ذی‌القعده مصادف با تکریم صالح بن موسی، از نوادگان امام موسی کاظم(ع) نیز به‌شمار می‌رود. براساس منابع تاریخی معتبر، از جمله کتاب‌های مراقدالمعارف و بحرالانساب، امامزاده صالح(ع)، فرزند بلافصل امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) شناخته می‌شود. روایت تاریخی حاکی از آن است که ایشان پس از اعلام ولایت‌عهدی امام رضا(ع)، همراه دیگر برادران خود از بغداد به سوی خراسان حرکت کرد و در این سفر، هنگام حضور در منطقه شمیران از توابع تهران کنونی، به دست فردی در منطقه تجریش به شهادت رسید. 

در کنار این دیدگاه رایج، برخی محققان مانند عظیمی‌پور در دانشنامه فرهنگ مردم ایران، این فرضیه را مطرح کرده‌اند که ممکن است امامزاده صالح(ع) نه فرزند مستقیم، بلکه از نوادگان امام موسی کاظم(ع) و در سلسله نسب وی، نام برخی از اجداد جا‌ افتاده باشد. 

نکته دیگر در این زمینه، وجود آرامگاهی در میدان عالی‌قاپوی اردبیل بوده که به امامزاده صالح بن موسی‌الکاظم(ع) منسوب شده است. بر این اساس، بعضی از روایات محلی، این احتمال را نیز مطرح کرده‌اند که پیکر مطهر امامزاده صالح در اردبیل آرام گرفته و سر مبارک ایشان در تجریش دفن شده باشد. این روایت اگرچه بررسی‌های تاریخی بیشتری می‌طلبد، اما نشان‌دهنده احترام و ارادت مردم در مناطق گوناگون به این شخصیت مقدس است. 

چهره‌های مدفون در امامزاده صالح

حرم امامزاده صالح تجریش علاوه بر جایگاه معنوی و مذهبی، مدفن شمار زیادی از شخصیت‌های برجسته علمی، فرهنگی و نظامی ایران شناخته می‌شود. در میان این چهره‌های نامدار می‌توان به سیدمحمد تدین بیرجندی اشاره کرد که در سال ۱۳۳۰ شمسی درگذشت. او چهارمین رئیس دانشگاه تهران و از چهره‌های تأثیرگذار سیاسی و علمی دوران قاجار و پهلوی بود. 

از دیگر شخصیت‌های فرهنگی مدفون در این مکان، طاهره صفارزاده (درگذشته ۱۳۸۷ شمسی) است که با عنوان شاعر، نویسنده و مترجم برجسته شیعه شهرت داشت. در کنار او، مجید شهریاری (۱۳۸۹ شمسی)، استاد دانشگاه و دانشمند هسته‌ای کشور نیز در این حرم به خاک سپرده شده است. 

یکی دیگر از دانشمندان هسته‌ای ایران که در این مکان آرام گرفته، محسن فخری‌زاده (۱۳۹۹ شمسی) است. این فیزیکدان برجسته نقش مهمی در پیشبرد علوم هسته‌ای کشور داشت؛ همچنین، سیدرضی موسوی (۱۴۰۲ شمسی)، از فرماندهان نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که یکی از شهدای این نهاد شناخته می‌شود، در حرم امامزاده صالح مدفون است.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان