امام رضا(ع) و تعامل با قرآن؛ از تلاوت روزانه تا تفسیر کاربردی
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ضمن بیان انواع ارتباط میان قرآن و اهل بیت(ع) گفت: تلاوت روزانه قرآن، پاسخ‌گویی به سؤالات و شبهات اعتقادی با استناد به آیات قرآن و تفسیر کاربردی، از نمونه‌های تعامل امام رضا(ع) با قرآن بود.
به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست علمی «درنگی سمت مشرق خورشید رأفت» امروز، ۲۳ اردیبهشت‌ماه با مشارکت دبیرخانه چهارمین کنگره بین‌المللی «امام رضا(ع) و علوم روز»، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و انجمن علمی این دانشکده برگزار شد.
در این نشست، محسن توکلی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان به تبیین الگوی تربیتی امام رضا(ع) در آموزش جامع و مؤثر قرآن کریم پرداخت و در تشریح مراحل ارتباط مؤثر با قرآن از منظر خود قرآن اظهار کرد: من ابتدا به سراغ قرآن کریم رفتم و هرجا که لفظ «کتاب»، «قرآن»، «ذکر» و... آمده است، آن آیات را استخراج و دسته‌بندی کردم.
وی ادامه داد: نخستین نکته قرآنی که جلب توجه می‌کند، محوریت انسان در تعامل با قرآن است، به این صورت که در مرحله اول قرآن بر انصات، شنیدن و پذیرش تأکید دارد، چنانکه در آیات متعددی به این موضوع اشاره شده است. در مرحله دوم، عقل‌ورزی و تدبر در آیات قرآن مورد تأکید قرار می‌گیرد. قرآن انسان را به اندیشیدن فرامی‌خواند و از تقلید کورکورانه برحذر می‌دارد. مرحله سوم پس از تفکر است که نوبت به ایمان و عمل به دستورات قرآن می‌رسد. قرآن فقط به خواندن آیات بسنده نمی‌کند، بلکه بر اجرای احکام و پرهیز از هجران قرآن نیز تأکید دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان افزود: مرحله چهارم، طهارت و تلاوت همراه تدبر است و قبل از ورود به مرحله قرائت، طهارت ظاهری و باطنی نیاز و شرط است. مرحله پنجم شامل ارتباط با لفظ و معنای قرآن و همچنین، خواندن آیات به‌صورت دقیق و پرهیز از سهل‌انگاری، تکذیب و کتمان حقایق است.
وی در ادامه به جایگاه آموزش قرآن در معارف اسلامی اشاره کرد و گفت: مرحله پنجم آموزش قرآن دیگر به خواندن آیات محدود نمی‌شود، بلکه شامل تبلیغ، تبیین، تلاوت و تعلیم است. پیامبران الهی همواره مأموریت داشته‌اند تا مردم را از تاریکی‌ها به نور هدایت کنند، چنانکه قرآن در آیه ۲۵۷ بقره می‌فرماید: «یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ.»
توکلی در بخش بعدی سخنان خود، علوم مورد نیاز برای آموزش جامع قرآن را برشمرد و گفت: برای آموزش مؤثر قرآن، آشنایی با علوم زبان عربی شامل دستور زبان، صرف و نحو، علوم قرآن شامل تاریخ قرآن، رسم‌الخط و قرائات، مخاطب‌شناسی و روش‌ها و فناوری آموزشی برای انتقال بهتر مفاهیم ضروری است.
اهمیت زبان عربی در فهم قرآن
وی بیان کرد: قرآن کریم در آیات متعددی بر عربی‌بودن خود تأکید کرده است، از جمله آیه دوم سوره یوسف: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»، ۱۰۳ سوره نحل: «وَهَـٰذَا لِسَانٌ عَرَبِیٌّ مُّبِینٌ» و ۱۹۵ سوره شعراء: «بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُّبِینٍ» این آیات نشان می‌دهد که زبان قرآن، زبانی گویا و روشن و برای فهم دقیق آن، آشنایی با زبان عربی ضروری است.
این استاد دانشگاه به بررسی ارتباط عمیق بین اهل بیت(ع) و قرآن اشاره کرد و گفت: حداقل چهار نوع ارتباط بین امام و قرآن قابل شناسایی است؛ یکی ارتباط اهل بیت(ع) با قرآن به‌صورت تعلیمی و آموزشی که نمود آن در آیه‌ای‌ست که خداوند به پیامبرش چنین دستور می‌دهد: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ» (سوره نحل، آیه ۴۴) این آیه نشان‌دهنده نقش تعلیمی پیامبر و اهل بیت(ع) در تبیین قرآن است. امامان نه تنها معلم قرآن هستند، بلکه تفسیر صحیح آن را نیز بیان می‌کنند.
وی ادامه داد: گونه دوم ارتباط اهل بیت(ع) با قرآن، ارتباط تفسیری است. امامان(ع) مفسران حقیقی قرآن هستند و امام رضا(ع) در روایات متعددی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است؛ برای نمونه، در تفسیر آیه «خَتَمَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ» (سوره بقره، آیه ۷)، آن را خطاب به کسانی می‌داند که با عناد، حق را نمی‌پذیرند.
توکلی اضافه کرد: ارتباط عملی و اخلاقی نیز نوع دیگری از رابطه قرآن و اهل بیت(ع) است. امام رضا(ع) تجسم عملی قرآن بود. نقل شده است که ایشان هر سه روز، یک بار قرآن را ختم می‌کرد و اگر می‌خواست، می‌توانست در زمان کمتری این کار را انجام دهد؛ همچنین در منابع روایی مانند عیون اخبارالرضا (جلد ۲، صفحه ۶۹) به زیبایی‌خوانی قرآن و رعایت قواعد تجوید از سوی ایشان اشاره شده است. ارتباط علمی و معرفتی نیز گونه دیگر است. امامان(ع) در مقام «ثقل اصغر» در کنار قرآن قرار دارند که ثقل اکبر است.
وی در بخش پایانی سخنان خود به نمونه‌های تعامل امام رضا(ع) با قرآن اشاره کرد و گفت: تلاوت روزانه یکی از برنامه‌های ثابت امام بود. ایشان به‌صورت منظم قرآن تلاوت می‌کرد و بر شنیدن قرآن در خانه‌ها تأکید داشت. پاسخ‌گویی به شبهات نیز برنامه قرآنی دیگر امام بود. در جلسات مناظره، ایشان با استناد به آیات قرآن، به سؤالات علمی و اعتقادی پاسخ می‌داد. تفسیر کاربردی هم از دیگر فعالیت‌های قرآنی امام بود؛ مثلاً ایشان در مواجهه با آیاتی مانند «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ» در سوره نصر، به بیان مصادیق تاریخی و تربیتی این آیات می‌پرداخت.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
