آیت‌الله ناصری و احیای گفتمان مهدویت

آیت‌الله محمدعلی ناصری در سال ۱۳۰۹ شمسی در دولت‌آباد اصفهان در خانواده‌ای مشهور به زهد و تقوا چشم به جهان گشود. پدرش، آقا محمدباقر ناصری دولت‌آبادی (۱۲۷۰ ـ ۱۳۶۱ ش)، از علمای پرهیزگار اصفهان و از شاگردان عارف نامدار، حاج آقا رحیم ارباب بود. آرامگاه او در امامزاده محمود دولت‌آباد واقع شده است. 

آیت‌الله ناصری تحصیلات ابتدایی را در دولت‌آباد آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل عازم حوزه علمیه اصفهان شد. در ۱۴ سالگی، همراه پدر به نجف اشرف رفت و پس از بازگشت پدر به ایران، خود در نجف ماند و در مدرسه صدر ساکن شد. 

در دوران اقامت در نجف، بخشی از مقدمات علوم حوزوی شامل ادبیات عرب، کتاب حاشیه ملاعبدالله و قسمت‌هایی از شرح لمعه را نزد آیت‌الله مدرس افغانی فراگرفت. ادامه شرح لمعه را نزد آیت‌الله مجتبی لنکرانی، مکاسب را نزد آیت‌الله شیخ عبدالکریم کرونی اصفهانی، کفایة‌الاصول را نزد آیت‌الله محمدحسین دهاقانی، خارج مکاسب را نزد آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی و خارج بیع و خیارات را در محضر امام خمینی(ره) آموخت؛ همچنین در دروس خارج حج آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی شرکت کرد و یک دوره کامل اصول فقه را نزد آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی به پایان رساند. آیت‌الله ناصری افزون بر تحصیلات رسمی حوزوی، از محضر استادان برجسته عرفان و اخلاق همچون سیدمحمد رضوی کشمیری، شیخ عباس قوچانی، سیدهاشم حداد و سیدجمال‌الدین گلپایگانی بهره برد. 

فعالیت‌های علمی و عام‌المنفعه 

آیت‌الله ناصری دولت‌آبادی به توصیه استادش، آیت‌الله سیدمحمد رضوی کشمیری به اصفهان بازگشت و سالیان متمادی در حوزه علمیه این شهر به تدریس فقه، اصول، تفسیر قرآن و تربیت طلاب علوم دینی پرداخت. از جمله شاگردان برجسته ایشان می‌توان به آیت‌الله سیدابوالحسن مهدوی و حجت‌الاسلام جعفر ناصری (فرزندشان) اشاره کرد. ایشان علاوه بر برگزاری جلسات درس اخلاق در مدارس علمیه اصفهان، به اقامه نماز جماعت و ایراد سخنرانی‌ در مسجد کمرزرین اصفهان نیز مشغول بود. آیت‌الله ناصری همچنین مراکز دینی و فرهنگی متعددی را از جمله حوزه علمیه حضرت ولی‌عصر(عج)، حوزه علمیه صاحب‌الزمان(عج)، حوزه علمیه نرجس خاتون(س)، مرکز دیجیتال حضرت ولی‌عصر(عج) در دولت‌آباد، مؤسسه تحقیقات نجوم اسلامی، مؤسسه دارالهدی در قم و بنیاد علمی فرهنگی هاد مدیریت می‌کرد.

آیت‌الله ناصری علاوه بر فعالیت‌های علمی، در امور خیریه نیز مشارکت فعال داشت. از جمله اقدامات برجسته ایشان، اهدای ۶۰۰۰ متر زمین و ساختمان برای احداث مرکز درمانی حضرت ولی‌عصر(عج)، راه‌اندازی بخش دیالیز ۲۰ تخت‌خوابی در این مرکز، مشارکت در راه‌اندازی بخش دیالیز بیمارستان گلدیس شاهین‌شهر، مشارکت در راه‌اندازی بخش دیالیز بیمارستان محمد رسول‌الله(ص) میمه و احداث اورژانس شبانه‌روزی دولت‌آباد بود. 

تألیفات 

آیت‌الله محمدعلی ناصری علاوه بر فعالیت‌های علمی و تبلیغی، آثار مکتوب ارزشمندی از خود به جای گذاشته است که عمدتاً بر محور معارف دینی، اخلاق و به‌ویژه مهدویت تمرکز دارند. بخشی از مهم‌ترین تألیفات ایشان عبارت است از: 

رسم بندگی: این اثر شرحی بر فرازهایی از خطبه متقین (همام) در نهج‌البلاغه است که به تبیین ویژگی‌های پارسایان و حالات معنوی آنان می‌پردازد و نشان‌دهنده عمق بینش اخلاقی و عرفانی آیت‌الله ناصری است.

آب حیات: این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌های آیت‌الله ناصری درباره حضرت مهدی(عج) است که مباحثی چون انتظار فرج، علائم ظهور و وظایف شیعیان در عصر غیبت را دربرمی‌گیرد و به‌دلیل زبان روان و محتوای کاربردی، با استقبال گسترده‌ای مواجه شده است.

در امتداد نور: این کتاب به تحلیل آیات قرآن کریم اختصاص دارد که با موضوع حضرت ولی‌عصر(عج) و رویدادهای آخرالزمان مرتبط است. مطالب آن برگرفته از سخنرانی‌های آیت‌الله ناصری‌ست و به شناخت عمیق‌تر مبانی مهدویت کمک می‌کند.

سخن دوست: این اثر گزیده‌ای از بیانات آیت‌الله ناصری درباره مقام و نقش حضرت قائم(عج) در مقام محور عالم وجود است و با نگاهی عرفانی و اخلاقی، به تبیین جایگاه امام عصر(عج) در نظام هستی می‌پردازد.

آثار یادشده علاوه بر غنای محتوایی، به زبان شیوا و قابل درک برای عموم نگاشته شده‌ و تاکنون به چاپ‌های متعدد رسیده‌اند. 

سلوک ولایی 

آیت‌الله محمدعلی ناصری با سلوک ولایی خود، نمونه‌ای بارز از عالمی امام‌محور و عارفی زمان‌آگاه بود که حیات علمی و عملی‌اش را بر محور توسل به اهل‌ بیت(ع) و به‌ویژه امام عصر(عج) استوار کرده بود. مهم‌ترین وجوه این سلوک را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

ولایت‌ ائمه اطهار(ع)، راهبرد اصلی سلوک: ایشان در تمامی جلسات درس، مواعظ و مناسبات اجتماعی، همواره با ذکر نام و یاد ائمه(ع) به تبیین معارف دینی می‌پرداخت و ولایت را محور وحدت‌بخش تمامی مفاهیم دینی می‌دانست؛ همچنین اصرار بر استناد به احادیث معصومین(ع) در بیاناتش موجب شده بود که مخاطبان، امامان شیعه را تنها مرجع معتبر فهم دین بشناسند.

توسل عملی به ائمه(ع)، زیارت و عزاداری: اهتمام ویژه به زیارت عتبات عالیات و سفرهای مکرر به عراق و مشاهد مشرفه، نه‌تنها عملی فردی، بلکه درس عملی توسل برای شاگردان آیت‌الله ناصری بود. ایشان زیارت را به‌مثابه نردبان عروج روح و وسیله‌ای برای اتصال به امام زمان(عج) ترویج می‌کرد. برگزاری مراسم عزاداری باشکوه و روضه‌خوانی در ایام فاطمیه و سایر مناسبات عزاداری در منزل شخصی ایشان، تآکیدی بر احیای شعائر حسینی و توصیه به تداوم ارتباط زنده با امامان معصوم(ع) بود.

امام عصر(عج)؛ قلب تپنده منش و مرام ناصری: آیت‌الله ناصری یاد امام عصر(عج) را از انحصار ذکر فردی و انتظار انفعالی خارج و به گفتمانی اجتماعی تبدیل کرد. ایشان نام حضرت را محور بیانات خود قرار داد و همواره مردم را به خودآگاهی نسبت به وجود منجی زنده و حاضر فرامی‌خواند. تأکید بر دعای عهد، نماز امام زمان(عج) و نذر برای تعجیل فرج، از جمله روش‌های عملی بود که ایشان برای ایجاد پیوند روزمره مردم با امام غایب ترویج می‌کرد. زمینه‌سازی برای ظهور از طریق خدمت به مردم و تأسیس مراکز درمانی و خیریه‌های متعدد، درواقع اجرای عملی وظایف منتظران در راستای ایجاد جامعه‌ای عادلانه و زمینه‌ساز ظهور بود.

آیت‌الله ناصری با هوشمندی، عرفان نظری را با عرفان عملی امام‌زمان‌محور درآمیخت و نشان داد که منتظر واقعی، کسی‌ست که هم دل در گرو حضرت داشته باشد و هم دست در خدمت خلق. ایشان ثابت کرد که ذکر دائمی امام عصر(عج) هم توصیه‌ای اخلاقی و هم راهبردی اجتماعی برای حفظ امید و پویایی جامعه شیعه در دوران غیبت است. 

عروج 

آیت‌الله محمدعلی ناصری سرانجام در صبح روز جمعه، چهارم شهریورماه ۱۴۰۱ شمسی، در ۹۲ سالگی، دیده از جهان فروبست و به ملکوت اعلی پیوست. پیکر پاک این عالم ربانی در میان انبوه مشتاقان و ارادتمندانش، در شهر اصفهان تشییع و در جوار شهیدان، در گلستان شهدای اصفهان به خاک سپرده شد.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان