نگاهی به زندگی و شهادت محمدجواد تندگویان
محمدجواد تندگویان، وزیر نفت دولت شهید رجایی فقط ۴۰ روز پس از انتصاب به وزارت، در جبهه خوزستان به دست نیروهای بعثی اسیر و پیکرش ۱۱ سال پس از اسارت، در حالی به وطن بازگردانده شد که گزارش کارشناسی زمان شهادت او را سالهای پایانی جنگ تحمیلی تخمین زده بود.
محمدجواد تندگویان، وزیر نفت دولت شهید محمدعلی رجایی در بیستوششمین روز از خرداد ۱۳۲۹ در محله خانیآباد تهران دیده به جهان گشود. پدرش، حاج جعفر مغازه کفاشی داشت. محمدجواد مقدمات علوم قرآنی را در محضر پدر فراگرفت و با حضور مستمر در مسجد بینایی و هیئتهای مذهبی بنیفاطمه و فاطمیون خانیآباد، بیش از پیش با معارف دینی مأنوس شد.
رویداد تأثیرگذار قیام ۱۵ خرداد، موجب آشنایی وی با نهضت اسلامی و اندیشههای امام خمینی(ره) شد. محمدجواد در سال ۱۳۴۶ دوره متوسطه را با موفقیت به پایان رساند و سپس به دانشکده نفت آبادان رفت. با پیوستن به انجمن اسلامی دانشجویان، در مدت کوتاهی یکی از اعضای فعال و اثرگذار این تشکیلات شد که از جمله اقدامات برجسته او میتوان به دعوت از شخصیتهای برجستهای چون استاد مرتضی مطهری، دکتر علی شریعتی و محمدتقی جعفری برای ایراد سخنرانی در دانشکده نفت اشاره کرد. همزمان، با انجمنهای اسلامی دانشجویان خارج از کشور نیز به تبادل آرا و همکاری میپرداخت.
ردپای ساواک در اخراجهای مکرر تندگویان
تندگویان در سال ۱۳۵۱ با اخذ مدرک کارشناسی در رشته مهندسی پتروشیمی، در پالایشگاه نفت تهران مشغول به خدمت شد. در آبان همان سال بهمنظور گسترش فعالیتهای انجمن اسلامی دانشکده نفت آبادان، به آنجا سفر کرد؛ اما تحت فشار ساواک از کار در پالایشگاه تهران برکنار شد.
در ۱۳ آبان ۱۳۵۲، در پالایشگاه تهران دستگیر شد و حدود هفت ماه در سلول انفرادی زندان به سر برد. نهایتاً دادگاه با احتساب دوران بازداشت، وی را به یک سال حبس محکوم کرد. او را در آبان ۱۳۵۳ آزاد و در جایگاه سرباز صفر به شیراز اعزام کردند. پس از اتمام این دوره، برای کار به شرکت بوتان گاز رفت؛ ولی در ششم تیرماه ۱۳۵۴، بار دیگر با اعمال نفوذ ساواک و به بهانه نقص در پرونده، مجبور به استعفا شد.
بهمنظور خروج از کانون توجه ساواک، پیشنهاد همکاری با شرکت پارس توشیبا (پارس خزر کنونی) را در رشت پذیرفت و در فاصله سالهای ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶، مدیریت تولید آن شرکت را عهدهدار بود. تندگویان در سال ۱۳۵۶ در رشته مدیریت صنعتی در مدرسه عالی مدیریت وابسته به دانشگاه هاروارد پذیرفته شد، در سال ۱۳۵۷ مدرک کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی را اخذ کرد و بار دیگر به شرکت پارس توشیبا بازگشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، به مدیریت شرکت پارس توشیبا منصوب شد و تا آذر ۱۳۵۸ در این سمت ایفای نقش کرد. در ادامه، با دعوت مهندس معینفر، وزیر نفت وقت، در مقام نماینده قائممقام وزیر در آبادان و عضو اصلی کمیسیون پاکسازی در اداره نفت آبادان مشغول به خدمت شد. در تیرماه ۱۳۵۹، سرپرستی مناطق نفتخیز به وی محول شد و تا مهرماه همان سال در این جایگاه باقی ماند.
وزارتی که به اسارت انجامید
در پی عملکرد موفق و کارآمد تندگویان در سرپرستی مناطق نفتخیز، در اول مهرماه ۱۳۵۹ محمدعلی رجایی او را برای تصدی وزارت نفت به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد و با کسب رأی اعتماد بالای نمایندگان، به این مقام منصوب شد. وی در مدت کوتاه تصدی خود، اقدام به سازماندهی کارکنان وزارت نفت برای حفاظت از تأسیسات نفتی خوزستان کرد و برای نظارت مستقیم بر این عملیات، در طول ۴۰ روز، سه بار به آبادان رفت؛ اما در چهارمین سفر، در نهم آبان ۱۳۵۹، از سوی نیروهای عراقی که صبح همان روز جاده فرعی ماهشهر به آبادان را در کنترل خود درآورده بودند، همراه دو تن از معاونان و دو محافظش به اسارت درآمد.
دولت ایران با استناد به موازین و قوانین بینالمللی، از نهادهای جهانی، بهویژه کمیته بینالمللی صلیب سرخ برای آزادی وی استمداد طلبید؛ اما دولت عراق او را اسیر جنگی قلمداد کرد. با نزدیکشدن به زمان برگزاری اجلاس وزیران نفت اوپک در تاریخ ۲۴ آذر ۱۳۵۹ (مصادف با ۱۵ دسامبر ۱۹۸۰) در بالی اندونزی، دولت ایران درخواست کرد تا موضوع حمله نظامی عراق به ایران و اسارت وزیر نفت این کشور در دستور کار اجلاس گنجانده شود. با این حال، در پی تلاشهای دیپلماتیک عراق و پشتیبانی بعضی کشورهای حامی آن، این درخواست از دستور کار اجلاس حذف و فقط به هیئت ایرانی اجازه داده شد تا در این رابطه بیانیهای صادر کند.
تلاشهای دیپلماتیک ایران در ماجرای اسارت تندگویان
در طول یک سال نخست اسارت تندگویان و در تمامی دورانی که دولت محمدعلی رجایی بر سر کار بود، تمامی نامههای رسمی وزارت نفت همچنان به نام محمدجواد تندگویان صادر میشد. از دوران اسارت او، فقط دو نامه به خانوادهاش ارسال شد که آخرین آنها مورخ ۲۴ فروردین ۱۳۶۱ بود.
پس از گذشت حدود ۱۱ سال و با آغاز آزادی تدریجی اسرای ایرانی در سال ۱۳۶۹، شایعاتی مبنی بر زندهبودن تندگویان منتشر شد. با این حال، دولت عراق ادعا کرد که وزیر نفت سابق ایران در سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲ میلادی) در سلول خود دست به خودکشی زده است. در پی این ادعا، هیئتی ایرانی در ۱۴ آذر ۱۳۷۰ برای بررسی و کشف حقیقت امر به عراق سفر کرد. اگرچه نظر هیئت ایرانی بر این بود که تندگویان همچنان زنده است، مقامات عراقی از همان آغاز با ارائه مدارکی از جمله عکس، گواهی فوت و گزارش پزشکی قانونی، این ادعا را رد کردند.
پس از قطعیشدن خبر شهادت تندگویان، دولت عراق از تحویل پیکر او خودداری کرد. سرانجام، در پی پیگیریها و اصرارهای مکرر جمهوری اسلامی ایران، پیکر تندگویان پس از ۱۱ سال از زمان اسارت، به ایران انتقال یافت و در تاریخ ۲۶ آذر ۱۳۷۰، در قطعه ۷۲ (شهدای هفتم تیر ۱۳۶۰) بهشت زهرا به خاک سپرده شد. براساس مشاهدات و گزارشهای کالبدشکافی هیئت ایرانی، زمان شهادت وی در فاصله سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ تخمین زده شده است. با این حال، بر روی سنگ قبر او تاریخ شهادت درج نشد.
انتهای پیام
