تقویت فرهنگ ناب دینی، راهکار مقابله با اشرافی‌گری است/ جامعه ایران با رشد گروه‌های مترف مواجه است
گروه معارف: مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان گفت: بهترین راهکار مقابله با پدیده اشرافی‌گری، تقویت فرهنگ ناب دینی و ایجاد ساختار عدالت‌پیشه در جامعه است و این موضوع در جامعه ما نیز باید نهادینه شود.
حجت‌الاسلام مجتبی سپاهی مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان اظهار کرد: اشرافی‌گری و وابستگی انسان به امکانات دنیوی که باعث نوعی تکبر و تبختر شود، از دیدگاه منابع دینی و به خصوص قرآن کریم مورد مذمت قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه به دست آوردن ثروت و افزایش تولید حتی بیش از نیاز مورد تأکید قرار گرفته، افزود: منابع دینی مسلمانان را به کار و تولید با تمام توان خود تشویق می‌کنند، به خصوص تولیداتی که مورد نیاز مردم باشد؛ بنابراین در این رابطه هیچ‌گونه محدودیت و مذمتی در نظر گرفته نشده است.
حجت‌الاسلام سپاهی ادامه داد: آن چیزی که مورد مذمت قرار گرفته، این است که افراد بخواهند بیشتر از آنچه که تولید می‌کنند، مصرف کنند و در واقع دچار اسراف و تبذیر شوند. اسراف و تبذیر نیز به معنای ریخت‌و‌پاش بدون دلیل و فاقد توجیه منطقی است.
وی اضافه کرد: اگر کسانی که ثروت و امکانات زیادی در اختیار دارند، احساس کنند که ثروتشان نوعی امتیاز برای آنها نسبت به دیگران ایجاد می‌کند، از دیگران برترند و نسبت به آنها دچار غرور و تکبر شوند، امتیازات خاصی در رفتار، نگاه و منش خود قائل شوند و بیش از آنچه که نیاز دارند، مصرف کنند؛ تفکر اشرافی‌گری که مورد نفی و مذمت قرآن است، به وجود می‌آید.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در قرآن تعابیری چون اسراف و مترفین وجود دارد. مترفین کسانی هستند که هم جزء اشراف و طبقات برخوردار بسیار زیاد در جامعه محسوب می‌شوند و هم اینکه از امکانات خود در جهت خوشگذرانی، نفسانیات و هوی و هوس استفاده می‌کنند؛ حتی اگر در جامعه افراد نیازمندی را مشاهده کنند، دغدغه همنوعان و بشریت در آنها به وجود نمی‌آید و بیشتر به فکر عیاشی، رفاه‌طلبی و خوشگذرانی هستند.
وی با بیان اینکه اشرافی‌گری جامعه را طبقه طبقه می‌کند، گفت: در نتیجه اشرافی‌گری طبقات ضعیفی شکل می‌گیرند که به نان شب خود محتاج هستند، چنانکه حضرت علی(ع) می‌فرمایند هیچ‌گاه نمی‌توان ثروت انباشته‌ای را در جایی مشاهده کرد، مگر اینکه در کنار آن انسان‌های نیازمندی وجود داشته باشند. در واقع حضرت می‌خواهند بگویند کسانی که ثروت زیادی در اختیار دارند، تصور نکنند که آن ثروت متعلق به آنهاست و خداوند در میان بندگان خود به صورت ویژه ثروت را در اختیار آنها قرار داده است. ثروت متعلق به تمام بندگان خداست و شما با هر وسیله‌ای، آن را به طرف خود جذب کرده‌اید و چون موفق به جذب آن شده‌اید، تصور نکنید که امتیازی برای شما محسوب می‌شود.
حجت‌الاسلام سپاهی افزود: ثروتمندانی که اصول اخلاقی و انسانی را رعایت کرده و احکام الهی را در خصوص ثروت خود جاری کنند، یعنی به موقع مالیات شرعی خود را بپردازند، جزء کسانی هستند که ثروت خود را در راه احیای دین به کار می‌گیرند؛ اما اگر اشرافی‌گری در جامعه رواج پیدا کند، جامعه دچار نوعی نظام طبقاتی خواهد شد که منجر به نابودی بخشی از جامعه می‌شود.
وی با اشاره به عوامل ایجاد پدیده اشرافی‌گری از نگاه منابع دینی گفت: یکی از این عوامل به نگاه نفسانی انسان‌ها برمی‌گردد. اگر جنبه‌های طبیعی و نفسانی انسان را در نظر بگیریم، نوعی خودخواهی، نفس‌پرستی و فرعونیت در او وجود دارد. همه ما از این جهت که وابسته به دنیا هستیم، دوست داریم که امکانات بیشتری در اختیار داشته باشیم و ممکن است دچار غرور و تکبر شویم. اصولا کسانی که در چارچوب تربیتی انبیای الهی قرار نمی‌گیرند، به اشرافی‌گری رومی‌آورند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: عامل دیگر این است که اگر در جامعه‌ای روحیه جمع‌گرایی و اخوت دینی حاکم نباشد، یعنی انسان‌ها به جای اینکه به فکر جامعه و همنوعان خود باشند، فقط به اقتضائات نفسانی خود توجه کنند، طبیعتا فردمحوری و فردگرایی متصلب ناشی از فرهنگ مادی می‌تواند در ایجاد پدیده اشرافی‌گری تأثیرگذار باشد.
وی خاطرنشان کرد: نگاهی که در تفکر مدرنیته و ماتریالیستی حاکم است و کمپانی‌های بزرگی که در دنیای امروز ثروت بخش زیادی از مردم را در اختیار دارند، بر حقوق فردی به جای حقوق جمعی تأکید دارد؛ لذا برای آنها به دست آوردن ثروت و به عبارت دیگر، چنگ انداختن به حقوق دیگران از هر طریقی حتی خلاف اخلاق و وجدان جایز است.
حجت‌الاسلام سپاهی اضافه کرد: از طرف دیگر در یک جامعه سوءمدیریت‌ها، عدم برنامه‌ریزی و نظارت صحیح و وجود تبعیض‌های ناروا باعث ایجاد شکاف طبقاتی و به تدریج شکل‌گیری پدیده اشرافی‌گری می‌شود.
وی با اشاره به آثار و پیامدهای اشرافی‌گری گفت: بزرگترین و خطرناک‌ترین پیامد اشرافی‌گری، نابودی اصول اخلاقی و انسانی در جامعه است. زمانی که جریان اشرافی‌گری در جامعه رواج پیدا کند، به تدریج نوعی بی‌تفاوتی نسبت به اصول اخلاقی و انسانی در جامعه شکل می‌گیرد.
مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان افزود: از دیگر پیامدهای اشرافی‌گری می‌توان به از بین رفتن حس دلسوزی و همدردی‌های اجتماعی اشاره کرد. در نتیجه رواج اشرافی‌گری، قشر ضعیف جامعه دچار ناامیدی شده و زندگی آنها به مخاطره می‌افتد، به تدریج بخش عظیمی از استعدادهای جامعه از بین می‌رود و طبیعتا بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نظیر فقر، دزدی، تبعیض، نابودی اصول اخلاقی و انسانی، قتل و غارت و بسیاری از رفتارهای ناپسند دیگر به وجود می‌آید. در مجموع، اشرافی‌گری برای هیچ جامعه‌ای مطلوب نیست و یکی از رسالت‌های بزرگی که انبیاء بر عهده داشتند، مبارزه با اشرافی‌گری بود.
وی با بیان راهکارهای مقابله با اشرافی‌گری تصریح کرد: یکی از راهکارهایی که به نظر می‌رسد، تقویت فرهنگ ناب دینی است، اینکه بتوانیم در ساختار سازمانی و سیستم اداری جامعه این فرهنگ را نهادینه کنیم. اگر نتوانیم ساختار عدالت پیشه‌ای را در جامعه ایجاد کنیم، قادر به حل مشکلات نیز نخواهیم بود. اگر یک مسئول آنچه را که برای خود می‌پسندد، برای زیرمجموعه خود نیز در نظر بگیرد، مطمئنا در ساختار رفتاری خود عدالت را لحاظ می‌کند و در نتیجه، استعدادهای موجود به صورت طبیعی خود را نشان خواهند داد و آن مجموعه به گروهی تبدیل می‌شود که دارای روحیه ایمانی و اخوت دینی است.
حجت‌الاسلام سپاهی اضافه کرد: راهکار دیگر این است که نوعی سیستم دیوان‌سالاری در جامعه به وجود آوریم که در آن هیچ‌کس به غیر از حقوق شهروندی خود نتواند بهره دیگری ببرد و از رانت‌های بی‌دلیل استفاده کند.
وی ادامه داد: راهکار دیگری که قرآن بر آن تأکید می‌کند، نظارت صحیح است. همه انسان‌ها از ایمان و تعقل بالایی برخوردار نبوده و به فکر دیگران نیستند. ما باید به فکر تربیت و ساماندهی روح و روان انسان‌ها باشیم و اگر در جامعه نظارت صحیح یا به عبارت دیگر قوه قضائیه عدالت پیشه حاکم باشد، اکثریت جامعه از عدالت بهره‌مند شده و از آسیب‌های اشرافی‌گری در امان می‌مانند؛ در چنین جامعه‌ای حتی اگر اشرافیتی شکل بگیرد، به اهداف خود نخواهد رسید و اکثریت مردم در حد متوسطی زندگی خواهند کرد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: معتقدم به دلیل ضعف‌هایی که در ترویج فرهنگ ناب دینی وجود دارد، به همراه نظام دیوان‌سالاری قوی و عدم وجود سیستم نظارتی صحیح و عدالت پیشه، جامعه دچار طبقات مختلف خواهد شد؛ البته بعد از انقلاب اسلامی اکثریت مردم به زندگی متوسط نزدیک‌تر شده‌اند، اما متأسفانه در بخشهایی از جامعه شاهد شکل‌گیری اشرافی‌گری و به تعبیر قرآن، گروه‌های مترف هستیم. من جامعه ایران را جامعه‌ای می‌بینم که باید به فکر اصلاحات جدی باشد، در غیر این صورت رویه فعلی مناسب نخواهد بود.
