آیت‌الله مصباح؛ آغازگر اسلامی‌سازی علوم انسانی / ارائه تفسیر موضوعی نو و بدیع

آیت‌الله سیدمحمد غروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تسلیت به مناسبت ارتحال آیت‌الله مصباح، گفت: ایشان عمر بسیار پربرکتی داشت و توانست آثار خوب و شاگردان فراوان را تربیت کند و در زمینه‌های مختلف از جمله فلسفه تسلط بسیار خوبی داشت. با وجود اینکه متعلق به تفکر فلسفی ملاصدرا و حکمت متعالیه بود، صرفاً مقرّر این فلسفه نبود، بلکه فیلسوف و صاحب‌نظر بود.

وی بیان کرد: ایشان انظار و دیدگاه‌هایی درباره تشکیک در وجود، تشکیک عرضی و طولی و ماهیت و نفس و ... داشت و اگر کسی بخواهد عمق دیدگاه‌های آن مرحوم را دریافت کند، باید حاشیه ایشان بر نهایت‌الحکمه علامه را، که در سال‌های 61 و 62 نوشت، مطالعه کند. این حاشیه صرفاً توضیح و تبیین نبود، بلکه رویکردی انتقادی داشت. آیت‌الله مصباح بر فلسفه مشاء و اشراق و حکمت متعالیه تسلط و اشراف داشت و این‌طور نبود که صرفاً بخواهد از فلسفه‌ای تبعیت کند؛ همچنین فلسفه غرب را به خوبی نقد و بررسی قرار می‌‌کرد که از ویژگی‌های قابل ملاحظه ایشان محسوب می‌شود و در کتاب آموزش فلسفه هم به این مباحث اشاره شده است.

توجه به زبان‌های خارجی و تربیت طلاب

غروی تصریح کرد: در فلسفه مضاف به خصوص فلسفه اخلاق هم دیدگاه‌های قوی‌ای داشت که قابل ملاحظه است و تاکنون نو بودن خود را حفظ کرده است؛ البته شاید حواشی و تبیین و تحلیل‌هایی بر آن نوشته شده باشد و نیازمند تبیین بیشتری است. بازنگری در علوم انسانی از سال‌های ابتدایی دهه 60 از سوی ایشان آغاز شد؛ وقتی بحث علوم انسانی اسلامی را با امام در میان گذاشت، امام به جامعه مدرسین ارجاع دادند و جلساتی برگزار شد و جامعه مدرسین مسئولیت کار را برعهده آقای مصباح گذاشت و ایشان طرحی را تهیه کرد و دو سال مسئولیت این کار را برعهده گرفت و در همین مدت محدود کار بسیار پررونق بود. بعد از آن هم دفتر وحدت حوزه و دانشگاه شکل گرفت که امروز تبدیل به پژوهشگاه شده است و در حقیقت این مرکز هم با تلاش‌های ایشان تأسیس شد. 

عضو سابق شورای عالی حوزه افزود: ایشان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را هم تأسیس کرد که رشته‌های متنوعی دارد و هدف اصلی آن این است که کار بازنگری و تولید علوم انسانی اسلامی انجام شود و اقدامات فاخری را به ثمر رسانده است. رشته‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی، مدیریت، حقوق و سیاست از جمله رشته‌هایی است که در این مؤسسه براساس مبانی دینی به طلاب آموزش داده می‌شود و یکی از اقدامات این مؤسسه توجه به زبان‌های خارجی و تربیت طلاب برای عرصه بین‌المللی است.

بدیع و نو بودن تفسیر موضوعی

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه با اشاره به تفسیر موضوعی آن مرحوم، تصریح کرد: در سال‌های میانی دهه 50 شروع به نوشتن این تفسیر کرد که کاری بدیع در حوزه بود و منسجم و قوی نوشته شد. مجموع تفسیر موضوعی وی در چند جلد مانند جهان‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی، وحی و نبوت و اخلاق در قرآن و جامعه در قرآن منتشر شده است.

وی با بیان اینکه آثار ایشان عمدتاً در حوزه در حال تدریس است و بلااستفاده نیست، افزود: از ویژگی‌های تفسیر موضوعی ایشان این است که علاوه بر تفسیر قرآن، به روایات هم توجه می‌کند و تبیین عقلی خوبی را هم ارائه کرد؛ ایشان فردی فلسفی و حکمی بود و این رویکرد در تفسیرش ملموس است. برخی در تفسیر دچار افراط و تفریط می‌شوند ولی آیت‌الله مصباح همان‌طور که در رفتار و سخنش اخلاص داشت در کار علمی هم دچار تفسیر به رأی نشد. در واقع سالم‌ترین معارف الهی و اسلامی را ایشان در طول چند دهه ارائه کرد و افراد را در این مسیر قرار داد.

ارائه دقیق‌ترین مباحث اخلاقی

استاد حوزه علمیه افزود: ایشان غیر از مباحث اخلاق در قرآن، مباحث اخلاقی دیگری را هم ارائه کرد که دقیق‌ترین و پربارترین مباحث اخلاقی‌اند و از تعادل خاصی برخوردارند؛ مثلاً وصایای پیامبر به اباذر، شرح حدیث معراج و وصایای امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب که منتشر  شده است.

وی اظهار کرد: انصافاً عمر بسیار پربرکتی داشت و معارف الهی را که از منابع وحی و اساتید گرفته بود به خوبی تبیین کرد و مؤسسات خوبی را هم تأسیس کرد و اخلاص ایشان برتر از همه بود. همچنین در پی دنبال معروف شدن و هوا و هوس نبود. به همین دلیل شاگردانش به او دلبستگی داشتند که این مورد را در کمتر کسی می‌بینیم و این موضوع در تشییع و وداع با پیکر ایشان مشاهده شد.

یادآور می‌شود آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی  12 دی بر اثر بیماری گوارشی در بیمارستان بقیه‌الله تهران دار فانی را وداع گفت و 15 دی بعد از وداع و تشییع باشکوه از مصلای قدس قم تا حرم مطهر حضرت معصومه(س) با اقامه نماز از سوی آیت‌الله نوری همدانی در جوار آیت‌الله بهجت به خاک سپرده شد.