اعلم بودن امیرالمؤمنین(ع) در منابع اهل تسنّن
یکی از موضوعات بسیار کلیدی در زندگی امیرمؤمنان(ع) اعلم‌بودن ایشان نسبت به گذشتگان، معاصران و آیندگان خود است. اگرچه این موضوع ریشه در وحی الهی دارد، اما در روایات اهل تسنن نیز می‌توان نمونه‌هایی از این مسئله را بیان کرد.
به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد حوزه علمیه، در یادداشتی به «اعلم بودن» و «برتری مطلق» امیرالمؤمنین(ع) در «دانش» نسبت به همگان، به ویژه از زبان امام حسن(ع) براساس منابع اهل تسنن پرداخت. متن این یادداشت به این شرح است؛
یکی از موضوعات بسیار مهمّ و کلیدی در زندگی سراسر افتخارآمیز علی‌بن ابی‌طالب(ع) اعلم‌بودن ایشان نسبت به گذشتگان، معاصران (به جز رسول‌اکرم(ص)) و آیندگان خود است. بی‌شکّ این موضوع ریشه در وحی الهی دارد. «...فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ...»(آل‌عمران: ۶۱) مقصود از کلمه «أنفسنا» در این آیه‌شریفه به اعتراف بزرگان اهل سنّت وجود مبارک امیرالمؤمنین علی(ع) است.
جناب حاکم‌نیشابوری شافعی(م۴۰۵ق) از مفسّر بزرگ ابن‌عباس نقل می‌کند که این آیه‌شریفه (مباهله) بر پیامبر(ص) نازل شد و علی(ع) نفس اوست.(معرفة علوم‌الحدیث، ص۵۰ بأنّ هذه‌الآیة نزلت علی رسول‌الله و علیٌّ نفسه) جناب گنجی شافعی(م۶۵۸ق) می‌گوید: «این آیه دلالت می‌کند که جان علی(ع) جان پیامبر(ص) است(کفایة‌الطالب، ص۲۸۸...أنّ نفس علیّ (ع) نفس‌النبیّ(ص)) ابن‌طلحه‌شافعی(م۶۵۲ق) نیز می‌گوید: «مقصود از «أنفسنا»علی(ع) است.»(مطالب‌السؤول، ص۶۴ «أنفسنا» هو علی (ع)».
یقیناً پیامبر(ص) از همه انبیاء بلکه همه انسانها برتر و داناتر بوده است. پس نفس و جان او (یعنی علی(ع) هم باید این گونه باشد و گرنه، «انفسنا» مصداق نخواهد داشت. استادِ بخاری(م۲۵۶ق) جناب ابن ابی‌شیبه(م۲۳۵ق) حدیثی را به سند متّصل از «هبیرة‌بن یریم» نقل کرده که امام حسن مجتبی(ع) پس از شهادت پدرش علی(ع)، برای مردم خطبه خواندند و فرمودند: ««لقد فارقکم أمس رجلٌ... ای مردم! یقینا مردی از شما جدا شد که نه گذشتگان در علم بر او پیشی گرفتند و نه آیندگان به (مرتبه دانش) او می‌رسند.(المصنّف، ج۷، ص۱۲۹* این روایت مجموعا پنج راوی دارد که هر یک جداگانه مورد بحث قرار می‌گیرد:
۱. ابن ابی‌شیبه: ذهبی درباره‌اش می‌نویسد: «الامام، العلم، سیّدالحفّاظ... امام، عَلَم، سیّد حافظان، دارای کتابهای بزرگ... احمدبن‌حنبل درباره‌اش می‌گوید: او راستگوست.»(سیر اعلام‌النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲ )
۲. عبدالله بن نمیر: به گفته ذهبی «الحافظ، الثقه، الامام...او حافظ، موثّق، پیشوا و یکی از بزرگان علم بود. یحیی بن معین او را راستگو دانسته و احمدبن‌حنبل، از وی حدیث نقل کرده است.» (همان، ج۹، ص۲۴۴)
۳. اسماعیل‌بن ابی‌خالد: ذهبی او را «حافظ»، «امام کبیر» و «محدّث کوفه» معرّفی کرده و گفته است: «همگان بر بر «إتقان» او اتّفاق نظر دارند.»(همان، ج۶، ص۱۷۶)
۴. ابواسحاق سبیعی: ذهبی از او با عنوان «شیخ کوفه»، «عالم» و «محدّث» یاد کرده و گفته است: «ابواسحاق از بزرگان تابعین است و می‌گویند: از ۳۸ نفر صحابی رسول خدا(ص) روایت نقل کرده است.»(همان، ج۵، ص۳۹۲)
۵. هبیرة بن یریم: احمدبن حنبل درباره‌اش می‌گوید: او مرد صالحی است.(العلل و معرفة‌الرجال، ج۲، ص۱۲۷) همچنین از احمدبن حنبل نقل شده: «حدیث هبیرة اشکالی ندارد.»(تهذیب‌الکمال، ج۳۰، ص۱۵۰)
در نتیجه همه راویان حدیث امام مجتبی(ع) درباره اعلم بودن امام علی(ع) از نظر دانشمندان رجال سنّی، ثقه و مورد اعتماد هستند. اما درنگی در مضمون این حدیث: طبق بخش نخست متن این روایت «...لم یسبقه الاوّلون بِعِلم؛ هرگز گذشتگان در علم به او نرسیده‌اند»، مرتبه علمی امیرالمؤمنین(ع) حتّی از انبیاء اولوالعزم (به جز رسول خدا(ص)) و پیامبران بنی‌اسرائیل هم بالاتر است. پس امام علی(ع) بر حضرت آدم، ابراهیم، موسی، عیسی و نوح(علیهم‌السلام) برتری دارد. همچنین مطابق با بخش دوّم این روایت،(لایدرکه الآخرون) آیندگان نیز به جایگاه ممتاز علمی امام علی(ع) نمی‌رسند.
«اعلم بودن» و «برتری مطلق» امیرالمؤمنین(ع) در «دانش» نسبت به همگان، به روایت بالا محدود نمی‌شود. ابن‌عبدالبرّ مالکی(م۴۶۳ق) از یحیی‌بن معین از عبدة‌بن سلیمان از عبدالملک‌بن سلیمان نقل کرده که روزی عبدالملک به عطاءبن ابی‌رباح(م۱۱۵ق) ـ‌که ۲۰۰نفر از صحابه‌پیامبر(ص) را درک نموده ـ گفت: «أکان فی أصحاب محمّد(ع) أعلم من علیّ(ع)؟... آیا در میان یاران رسول‌الله(ص) داناتر از علی(ع) وجود داشت؟ «عطاء» پاسخ داد: نه به خدا سوگند! سراغ ندارم.»(الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۹۰)
محمدجعفر طبسی
انتهای پیام
