دعای عرفه؛ گنجینه‌ای از معارف اسلامی
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه گنجینه‌ای از معارف اسلامی در دعای عرفه گنجانده شده است، گفت: خداشناسی، توبه، اخلاق اسلامی، انجام طاعات و ترک محرمات، یادکرد نعمت‌های الهی، بی‌نیازی نفسانی و تأکید بر اخلاص و یقین از مهم‌ترین مضامین این دعاست.
در بهار عمر، لحظاتی به زیبایی لیلة‌القدر رقم می‌خورد که برتر از هزار روز و هزار شب هستند. روزها و شب‌هایی که پرشور، پرنور، پرفیض و پربرکتند. وقت‌هایی که می‌توان با خواندن نغمه «معرفت»، شهد «عبودیت» را چشید و «عرفه» از آن زمان‌هاست. در این میان، زمزمه فرازهای زیبا و خالصانه دعای عرفه در بنای باشکوه مسجد تاریخی آقا بزرگ کاشان، لطف و صفای دیگری دارد. سال‌هاست قرائت این دعا در این مسجد از سوی حجت‌الاسلام سیدمحمدمهدی حسینی‌تبار، استاد حوزه علمیه قمانجام می‌شود. در این راستا و به‌مناسبت روز عرفه، خبرنگار ایکنا از اصفهان گفت‌وگویی با وی انجام داده است که در ادامه آن را می‌خوانیم:
ایکنا ـ درباره منزلت دعای عرفه توضیح دهید.
روز عرفه از حیث زمانی و صحرای عرفات از حیث مکانی، ویژگی خاصی برای دعا کردن دارند. دعا همیشه خوب است؛ اما زمان خاص دعا، روز عرفه و یکی از مکان‌های خاص برای آن، عرفات است. دعاهای معروف و مشهوری از ائمه اطهار(ع) در صحرای عرفات نقل شده که دعای عرفه امام حسین(ع) از مشهورترین آنها محسوب می‌شود. از امام سجاد(ع) نیز چهار دعا نقل شده که یکی، دعای ۴۷ صحیفه سجادیه و سه مورد دیگر، دعای حضرت در صحرای عرفات است و مرحوم سید بن طاووس در کتاب اقبال در اعمال روز عرفه این سه دعا را آورده است.
امام صادق(ع) نیز در صحرای عرفات دعای مفصلی خوانده‌اند که در همین کتاب نقل شده است. بنابراین اگر بگوییم روز عرفه، روز دعا و نیایش است، گزاف نگفته‌ایم. روزه این روز کفاره ۶٠ سال گناه است، اما به ما گفته‌اند که اگر می‌بینید با روزه گرفتن، توان دعا خواندن ندارید، روزه نگیرید.
ایکنا ـ چرا امام حسین(ع) در آخرین حج خود برای مناجات با خداوند، دعای عرفه را خواند؟
آنچه مسلم است اینکه، دعای عرفه امام حسین(ع) مربوط به آخرین سال حضور ایشان در مکه نیست. آخرین سالی که حضرت در مکه حضور داشتند، سال ۶٠ هجری بود. روز عرفه، روز نهم ذی‌الحجه است، در حالی که روز پیش از آن روز هشتم یا روز ترویه نامیده می‌شود که امام حسین(ع) هنگامه صبح از مکه به سمت کوفه و کربلا حرکت کرد. بنابراین، عرفه در سال آخر عمر ایشان انشا نشده و اینکه متعلق به چه سالی است، به‌طور قطع نمی‌توان درباره آن اظهار نظر کرد.
ایکنا ـ مهم‌ترین مضامین دعای عرفه را در چند بخش تشریح کنید.
دعای عرفه از محتوای بسیار باارزش و بی‌نظیری برخوردار بوده و گنجینه‌ای از معارف اسلامی در آن گنجانده شده است. خداشناسی، توبه، اخلاق اسلامی چون تقوا، انجام طاعات و ترک محرمات، اشاره و یادکرد نعمت‌های الهی، بی‌نیازی نفسانی و تأکید بر اخلاص و یقین از مهم‌ترین مضامین این دعاست. اگر کسی با دقت این دعا را بخواند و ما که فارسی‌زبان هستیم، آن را با ترجمه بخوانیم و با حال خوب همراه کنیم، تأثیر زیادی بر ما خواهد داشت.
یکی از آموزه‌های مطرح‌شده در دعای عرفه، توأم بودن دیانت و سیاست است. حضرت در صفحه اول دعا وقتی نعمت‌های خدا را بر خود ذکر می‌کند، می‌فرماید: «لَمْ تُخْرِجْنِى لِرَأْفَتِکَ بِى وَلُطْفِکَ لِى وَ إِحْسانِکَ إِلَىَّ فِى دَوْلَةِ أَئِمَّةِ الْکُفْرِ الَّذِینَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَکَذَّبُوا رُسُلَکَ؛ از باب رأفت و مهربانی و احسانی که به من داشتی، مرا در حکومت پیشوایان کفر، آنان که پیمانت را شکستند و پیامبرانت را تکذیب کردند، به دنیا نیاوردی...» این همان سیاست و دیانت است که با هم همراهند و در ادامه می‌فرماید: «وانْصُرنی علیٰ مَن ظَلَمَنی...؛ و به کسانی که بر من ظلم کردند، یاری کردی...» شاید کسی بگوید این ظلم نوعی ظلم شخصی است؛ اما در فرازهای بعدی اشاره می‌کند: «و اكْفِنِي شَرَّ مَا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ فِي الْأَرْضِ...؛ و مرا از شر آنچه ظالمین در زمین انجام می‌دادند، کفایت کردی» ظالمین در زمین چه کسانی هستند؟ همان مستکبرین و طاغوت‌ها. در فراز بعدی می‌فرماید: «من را بپوشان از سلاطینی که بخواهند مرا زجر دهند.» با این اوصاف، آیا ظالمین و کافرین، کسانی هستند که کفر شخصی داشته باشند؟
حضرت مطلب را بسیار فراتر از این موارد تصور می‌کند. بنابراین، ما باید در کنار جلسات دعای کمیل، ندبه و عرفه و هیئت‌های مذهبی محرم، صفر و فاطمیه، فریاد مبارزه با کفر، اسرائیل و آمریکا را جار بزنیم و بگوییم دعای ما باید در کنار مبارزه ما باشد. جوان ما باید بداند که مبارزه ما با این‌ها ریشه در همین دعاها دارد. امسال پیام مقام معظم رهبری به حجاج به همین مطلب اشاره داشت که مبارزه با غده سرطانی اسرائیل باید از عرفات فراتر رود و به تمام اماکن مسلمانان برسد. این فراز در دعای امام سجاد(ع) نیز وجود دارد و نشان‌دهنده بینش بلند شیعی است که در کنار تولی، تبری هم باید باشد. اینکه ما فقط به مناسکمان بپردازیم، کافی نیست و باید از این راه بتوانیم دین را با تمام ظرفیت‌هایش به جوانان‌مان معرفی کنیم.
ایکنا ـ آنچه در روز عرفه و دعای عرفه باید مدنظر قرار دهیم، چیست؟
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در روز عرفه باید به آن توجه شود، اختصاص این روز برای دعاست. در روایات، نکات شنیدنی درباره دعا وجود دارد، مانند اینکه فقط برای خود دعا نکنیم و دعا کردن در حق دیگران در روز عرفه سفارش شده است. در روایت آمده که اگر کسی در روز عرفه برای غیر از خودش دعا کند، خداوند ۱٠٠ هزار برابر به او عنایت می‌کند. یکی از اصحاب امام کاظم(ع) می‌گوید: دیدم شخصی از اصحاب حال خوبی در عرفات داشت و دعا می‌کرد. از او پرسیدم چه دعا می‌کردی؟ گفت: «من برای خودم دعا نکردم. مولایم امام کاظم(ع) به من آموخته است که دعا برای دیگران را در روز عرفه فراموش نکنم.»
از دیگر اعمال این روز، روزه است و دیگری، زیارت امام حسین(ع) که بسیار به آن سفارش شده و چه بسا دلیلش این باشد که با شهادت آن حضرت دین، اسلام، مکه، منا، زمزم و... باقی ماند، چنانکه امام سجاد(ع) در شام و در مسجد بزرگ اموی خطبه خواند و فرمود: «انا ابن مكة و منى، انا ابن زمزم و الصفا» و خود را به مکه، منا، زمزم و صفا منتسب کرد. این نشان می‌دهد که امام حسین(ع) با شهادت خود، باعث بقای دین و مسائل دینی شده است. ما که راهمان به کربلا دور است و نمی‌توانیم در آنجا عرض ادب کنیم، یکی از بهترین کارها آن است که امام صادق(ع) به ما آموخت. سَدیر می‌گوید: حضرت صادق(ع) به من فرمود: ای سدیر، آیا هر روز قبر حسین بن علی(ع) را زیارت می‌کنی؟ عرض کردم: خیر، فرمود: چقدر شما جفاکارید!
سپس فرمود: در هر جمعه زیارت می‌کنید؟ عرض کردم: خیر، فرمود: در هر ماه زیارت می‌کنید؟ عرض کردم: خیر، فرمود: در هر سال زیارت می‌کنید؟ عرض کردم: گاهی زیارت می‌کنیم. فرمود: ای سدیر، چقدر به حسین(ع) جفا می‌کنید! آیا نمی‌دانی خداوند دو میلیون فرشته ژولیده‌موی و خاک‌آلود دارد که به‌طور مداوم بر حسین بن علی(ع) گریه و قبر او را زیارت می‌کنند و خسته نمی‌شوند؟ ای سَدیر، چرا خود را مقید نمی‌کنی که هر جمعه پنج بار و هر روز یک بار، قبر حسین بن علی(ع) را زیارت کنی؟ عرض کردم: بین ما و قبر او فرسخ‌ها فاصله است! فرمود: به بلندی برو، به سمت راست و چپ خود توجه کن، سرت را سوی آسمان کن و سپس به سوی قبر حسین بن علی(ع) توجه کن و بگو: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.»
اگر چنین کنی، برای تو یک زیارت نوشته می‌شود و هر زیارت معادل یک حج و یک عمره است. سدیر گفت: گاهی می‌شد که در یک ماه، بیش از ۲٠ بار این کار را انجام می‌دادم.
آنچه در دعای عرفه باید دقت شود، حالت اشک، عذرخواهی، توبه و انابه است. همان‌طور که در روایت معروف دعای امام حسین(ع) آمده که بشر و بشیر، فرزندان غالب اسدی گفتند امام با خضوع از خیمه‌ها بیرون آمد. به بالای کوه جبل‌الرحمة رفت. در طرف چپ کوه ایستاد. صورت خود را به سمت کعبه برگرداند. دستان خود را به سمت بالا بلند کرد و از چشمانش اشک می‌بارید، به‌گونه‌ای که از ابتدا تا آخر دعا به همین نحو بود. آن دو، چشمان حضرت را به مشک آب تشبیه کرده‌اند.
ایکنا ـ درباره قدمت دعای عرفه در مسجد تاریخی آقا بزرگ توضیح دهید.
آن‌طور که شنیده‌ام، قدمت دعای عرفه در مسجد آقا بزرگ به ۷٠ سال قبل برمی‌گردد. من از ۴۶ سالگی مرتب در این دعا شرکت می‌کردم. ابتدا محوریت جلسه با مرحوم حاج آقا محمد رسول‌زاده بود. زمانی که در کل ایران غیر از قم، خواندن دعای عرفه جمعی مرسوم نبود، این جلسه در مسجد آقا بزرگ برگزار می‌شد و بزرگوارانی چون استاد علم‌الهدی خواندن دعا در این مسجد را به عهده داشتند. مسجد آقا بزرگ از پیرایه‌هایی که شاید در سایر اماکن وجود داشته باشد، خالی است. امیدوارم روز به روز جلسات دعا فزونی یابد و ارتباطات جوانان با دعا بیشتر شود.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
