عید فطر، جشن همبستگی و حمایت از نیازمندان است
عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیه اصفهان فلسفه عید فطر را هم‌دردی با نیازمندان به‌صورت عملی دانست و گفت: عید فطر، جشن وحدت و عید جمعی همه مسلمانان است و به همین شیوه نیز باید برگزار شود، به‌طوری که نیازمندان نیز بتوانند از این عید بهره ببرند و زندگی‌شان سر و سامان یابد.
عید فطر، بزرگترین عید همه مسلمانان در سراسر جهان است. همه مسلمانان پس از یک ماه روزه‌داری و به‌جاآوردن عبادت خداوند، در این روز به شکرانه سعادتی که برای عبادت و بندگی در این ماه نصیبشان شده است، جشن می‌گیرند. به‌مناسبت فرارسیدن این عید سعید، خبرنگار ایکنا از اصفهان با حجت‌الاسلام حمید الهی‌دوست، عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیه اصفهان درباره معنای لغوی، فلسفه و آداب روز عید فطر گفت‌وگو کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ معنای لغوی و اصطلاحی «فطر» چیست؟ آیا این واژه در قرآن نیز به‌کار رفته است؟
کلمه فاطر یا آیه «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» (آیه ۳۰ سوره روم) در قرآن آمده است. فطرت بر وزن خلقت است و همان معنا را نیز می‌دهد، تنها تفاوت این کلمه در این است که خلقت اختصاصی انسان را فطرت می‌نامند؛ بنابراین گرایش‌هایی را که در انسان وجود دارد، از جمله خداشناسی، خداجویی و خداپرستی را گرایش‌های فطری می‌نامند و آیت‌الله مطهری کتابی به نام «فطرت در قرآن» نگاشته و در باب همین موضوع سخن گفته است.
عید فطر همان عید فطرت است؛ یعنی عیدی که در رابطه با خلقت انسان است، به‌طوری که نان‌آور خانواده باید سرانه فطریه هر کسی را که در خانواده‌اش خلقت یافته است، بپردازد و در جنسیت، سن و سال، مؤمن یا کافر بودن، روزه‌گیر یا روزه‌خوار بودن او نیز تفاوتی ندارد؛ همین که فردی در خانه نان‌آور یا سرپرست خانواده خلقت یافته، برای پرداخت سرانه فطریه کافی‌ست، متنها به بچه‌ای که در شکم مادر باشد، به‌دلیل اینکه هنوز خلقت خارجی پیدا نکرده است، فطریه واجب نیست؛ ولی حتی اگر در شب عید فطر متولد شده باشد، پرداخت سرانه فطریه او نیز واجب است.
ایکنا ـ فلسفه عید فطر چیست؟
تمامی برنامه‌های دینی ما چندجانبه است، به‌طوری که فقط یک هدف مثل عبادت را دنبال نمی‌کند؛ برای مثال روزه عبادت، ولی هدف از آن افزایش تقواست؛ یعنی انسان قدرت خویشتن‌داری به دست آورد و بتواند در برابر وسوسه‌ها مقاومت کند؛ در نتیجه روزه‌گرفتن عبادت خداوند، تربیت، سازندگی و مقاوم‌سازی جامعه در مقابل لذایذ دنیایی و افزایش‌دهنده تقواست.
یکی از ابعاد روزه در ماه مبارک رمضان، انفاق و رسیدگی به نیازمندان جامعه است؛ یعنی ما به‌وسیله گرسنگی‌کشیدن تا حدی بتوانیم مشکلات نیازمندان جامعه را درک کنیم و پس از آن در پایان ماه نیز در عمل بتوانیم بخشی از مال خود را در اختیار ایشان قرار دهیم تا در مشکلات‌شان سهیم شویم و با آنان همدلی کنیم؛ زیرا هم‌دردی فکری کافی نیست، بلکه در عمل نیز باید هم‌دردی وجود داشته باشد که همان پرداخت زکات فطریه است.
البته در طول ماه مبارک رمضان نیز افطاری‌دادن و شریک‌کردن دیگران در مال خود مستحب، ولی پرداخت فطریه در پایان ماه واجب است. به‌دلیل ارتباطی که میان خلقت انسان و عید فطر وجود دارد، زکات فطریه را زکات بدن نیز می‌نامند.
ایکنا ـ چگونه می‌توان آثار و برکات ماه رمضان و به‌خصوص معنویتی را که در اثر اعمال مربوط به این ماه در وجود انسان پدیدار شده است، در طول سال حفظ کرد؟
این مسئله بسیار اهمیت دارد؛ زیرا تمرین یکی از راه‌های تحصیل فضائل است. سه وعده نمازخواندن در طول روز نیز به این دلیل است که روح بندگی در ما ملکه شود؛ همچنین تکرار کارهای خوب باعث ملکه‌شدن آن‌ها در روح ما می‌شود؛ برای مثال اگر کسی در ماه مبارک رمضان، روزی یک جزء قرآن خوانده است، سعی کند بعد از ماه مبارک رمضان نیز روزی حداقل یک یا دو صفحه قرآن بخواند و این تمرین را تکرار کند؛ زیرا بهترین عمل آن است که انسان بر آن مداومت کند تا در اثر تداوم، روحیه و صفت نفسانی راسخه در وجودش ایجاد شود؛ در نتیجه بخشی از نگهداری از معنویت‌ها به تمرین بازمی‌گردد.
مشارکت در جلسات مؤمنان نیز باعث حفظ معنویت‌هایی می‌شود که در طول ماه مبارک رمضان کسب کرده‌ایم؛ برای مثال شخصی در طول ماه مبارک رمضان دوستانی پیدا کرده و همراه آن‌ها در جلسات قرآن و مناجات شرکت می‌کرده یا در مسجد حضور می‌یافته است؛ پس بعد از ماه مبارک نیز به این فعالیت‌ها در حد توان و امکان ادامه دهد. این نکته نیز شایسته توجه است که انسان باید در راستای حفظ و نگهداری از دوستان خوبی که پیدا می‌کند، تلاش و پیوند با آن‌ها را حفظ کند. در نهایت همنشینی با افراد مؤمن یکی از راه‌های حفظ و نگهداری معنویت‌های کسب‌شده است.
عامل سوم، رفت‌و‌آمد در مساجد است. همان‌گونه که انسان ارتباط خود را با مسجد افزایش می‌دهد، باید این تعامل با مسجد را در طول سال نیز حفظ کند؛ همچنین علاوه بر خود، مشوق عزیزانش نیز برای حضور در مسجد باشد تا حضور کودکان، نوجوانان و جوانان در خانه خدا افزایش یابد و حفظ شود تا پیوندی میان نسل جدید و نسل قبل شکل بگیرد. تجربیات زیسته و نکاتی که سالمندان در زندگی کسب کرده‌اند، در اثر چنین ارتباطی به نسل بعدی منتقل می‌شود. عامل نهایی، مراقبت است که انسان باید مراقب رفتار و اعمال خود باشد.
ایکنا ـ ارتباط میان روزه‌گرفتن با معنویت و حفظ و نگهداری از آن در طول سال چگونه است؟
افراد روزه‌دار از دستور خداوند، یعنی حرمت خوردن و آشامیدن در ماه مبارک رمضان پیروی کرده و در راستای حفظ خود در برابر وسوسه‌ها گام برداشته‌اند که بیانگر ویژگی سازندگی یا تربیت اخلاقی است. روزداری تمرینی برای خودداری در برابر وسوسه‌هاست که فقط شامل خوردن و آشامیدن نیست، بلکه پرهیز از ۱۰ مورد است. انسان وسوسه می‌شود و میل بیشتری برای ارتکاب این ۱۰ مورد پیدا می‌کند؛ ولی به‌دلیل احترام و عشقی که به خداوند متعال دارد که بیشتر از وسوسه‌ها برای انجام آن ۱۰ مورد است، خود را حفظ می‌کند.
انسان با روزه‌گرفتن درمی‌یابد که قدرت خویشتن‌داری و نگهداری از خود در برابر وسوسه‌ها را دارد. این ارتباط ماه مبارک رمضان با سازندگی و تربیت خویشتن در برابر لذت‌گرایی نفس است. نفس دوست دارد برای انجام هر کاری که به آن میل دارد، آزاد باشد، در حالی که آزادی لجام‌گسیخته مانع پیشرفت انسان و خودنگهداری در مقابل هر چیزی که به آن میل داشته باشیم، عامل پیشرفت است.
کسی که انواع شیرینی‌جات را میل کند، بعد از مدتی حتماً بیمار می‌شود و پزشک به او توصیه می‌کند که در مصرف خوراکی‌ها باید اندازه نگه دارد؛ در نتیجه آزادی مطلق عامل موفقیت انسان نیست، بلکه آزادی کنترل‌شده عامل پیشرفت است. مصرف هر چیزی به اندازه‌ای که به آن نیاز داریم، باعث پیشرفت انسان می‌شود.
ایکنا ـ فلسفه اعمال ویژه‌ای که برای روز عید فطر در نظر گرفته شده، اعم از نماز، پرداخت زکات فطره و... چیست؟
در خصوص فطریه گفتیم که فلسفه آن هم‌دردی با نیازمندان به‌صورت عملی‌ست. عید فطر فقط عید شخصی انسان‌ها نیست، بلکه عید جمعی همه مسلمانان است و به همین شیوه نیز باید برگزار شود، به‌طوری که نیازمندان نیز بتوانند از این عید بهره ببرند و زندگی‌شان سر و سامان یابد.
عید فطر فقط برای شیعیان نیست، بلکه همه مسلمانان در هر نقطه از این جهان، روز عید فطر را گرامی می‌دارند؛ در نتیجه عید فطر، عید وحدت میان مسلمانان است. در این وحدت، همه به نماز می‌ایستند و دست از روزه‌گرفتن می‌کشند تا این روز را گرامی بدارند.
مسلمانان باید این روز وحدت را مورد توجه قرار دهند و برای افزایش وحدت میان خودشان از آن استفاده کنند؛ برای مثال برای غزه، فلسطین و رفع اختلاف میان مسلمانان گام‌های مؤثری بردارند. همه مسلمانان در روز عید فطر باید به آنچه مسئله امروز جهان اسلام است، فکر و بر آن تمرکز کنند. آن‌ها باید مهم‌ترین مسئله جهان اسلام را محور برنامه‌های خود قرار دهند که بسیار حائز اهمیت است.
نکته دیگر به قنوت نماز عید فطر مربوط می‌شود. در این بخش از نماز، عبارت «الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدا وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرَامَةً وَ مَزِیداً» بیان می‌شود که نشان می‌دهد این روز برای مسلمانان عید و برای پیامبر(ص) مایه افتخار است؛ زیرا ایشان تا سه سال همراه حضرت خدیجه(س) و حضرت علی(ع) تنها مسلمانان جهان بودند؛ ولی امروز همان پیامبر(ص) تا حدی شهرت و آوازه یافته است که در کل جهان حدود دو میلیارد نفر مسلمان وجود دارد.
امروز یک‌چهارم مردم جهان مسلمان هستند و این برای حضرت محمد(ص) افتخار است که آن حرکت توحیدی که آغاز کرد، امروز تا این حد رشد و توسعه یافته است تا ان‌شاءالله در زمان ظهور حضرت مهدی(عج)، کلمه توحید و شهادت به پیامبری حضرت محمد(ص) و حجت خدا بودن حضرت علی(ع) در تمام گیتی طنین‌انداز شود و همه ما نظاره‌گر آن باشیم.
کلمه « مَزِیداً» در قنوت نماز عید فطر به آیه ۵۰ سوره ق اشاره دارد و بیانگر این نکته است که خداوند علاوه بر همه چیزهایی که شما انسان‌ها آن را درک می‌کنید، عنایات دیگری هم به شما دارد. این عید اسرار پشت پرده دیگری نیز دارد، غیر از آنچه ما درک می‌کنیم.
ایکنا ـ و سخن پایانی.
در خصوص زکات فطره باید به نکته‌ای اشاره کرد که در سوره اعلی، «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى، وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» بیان شده و آن نکته این است که در همه جای قرآن کریم در ابتدا با اقامه نماز و سپس با پرداخت زکات روبه‌رو هستیم، به‌طوری که زکات شرط قبولی نماز است و پس از آن آمده، در حالی که فقط در همین آیاتی که به آن‌ها اشاره کردیم، ابتدا پرداخت زکات و سپس اقامه نماز بیان شده است.
ائمه(ع) راز تقدم زکات بر نماز در این آیات را چنین می‌دانند که این زکات، زکات فطرت و نماز پس از آن، نماز عید فطر است و نماز عید فطر باید بعد از پرداخت زکات فطریه اقامه شود؛ بنابراین در رساله‌های عملی نیز نوشته شده است کسانی که نماز عید می‌خوانند، باید قبل از خواندن نماز عید زکات فطره را به دست فقیر برسانند و اگر به فقیر دسترسی ندارند، باید ابتدا زکات فطره را از مال خود جدا کنند و سپس به فقیر بپردازند. ان‌شاءالله همه روزه‌داران به این نکته توجه داشته باشند که زکات فطره خود را تا پیش از نماز عید و در نهایت تا قبل از غروب آفتاب به دست نیازمندان برسانند که به لطف خدا امروز انجام این کار دشوار نیست.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
