قرآن و نهج‌البلاغه کتاب زندگی هستند

به گزارش ایکنا از اصفهان، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان در آیین گشایش چهارمین کنگره بین‌المللی «نهج‌البلاغه؛ راه نجات» با عنوان «نهج‌البلاغه و حکمرانی علوی» که امروز، ۲۴ مهرماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: از ابتدای دوران دانشجویی می‌خواستیم بدانیم که کتاب خدا و نهج‌البلاغه چه می‌گویند. ما مسلمانان، مدعی داشتن برترین دین هستیم؛ در نتیجه این دین باید ما را هم به برتری برساند. غیرممکن است که انسان دین برتری داشته باشد، اما خودش در ضعف و ذلت زندگی کند.

وی ادامه داد: صرف روخوانی‌ قرآن بی‌فایده‌ است. ما می‌خواستیم بدانیم که قرآن برای زندگی چه می‌گوید. این کتاب صرفاً برای خواندن نیست، بلکه برای زیستن است و این دغدغه از کودکی در ذهن ما بود. زمانی که دانش‌آموزی در یکی از هنرستان‌های دوران شاه بودم، برخی از معلم‌هایی که از خارج آمده بودند، اعتقادات دینی را مسخره می‌کردند و ما باید برای سؤالات و تمسخر آنان، پاسخی منطقی و مستدل ارائه می‌کردیم.

رئیس‌جمهور بیان کرد: آن زمان به مسجدی در ارومیه می‌رفتیم، قرآن و نهج‌البلاغه می‌خواندیم و معنی می‌کردیم که گاهی هم غلط بود. روحانی مسجد نیز ما را تشویق می‌کرد و باعث شد که جرئت‌مند شویم. گاهی، وقتی کسی اشتباه می‌کند، از ترس تذکر، عقب می‌نشیند؛ اما آن روحانی می‌گفت: «اشتباه کن، مهم نیست. کسی که کاری نمی‌کند، اشتباه هم نمی‌کند. هنر در این است که عمل کنی، اشتباه کنی و اصلاحش کنی.»

قرآن و جهان‌بینی عمیق و فراگیر به انسان

وی افزود: این روحیه باعث شد به‌تدریج به مباحث دینی بپردازیم. همیشه این دغدغه را داشتیم که اگر مسلمان هستیم، باید بهتر باشیم و با این دیدگاه به قرآن و سخنان امام خمینی(ره) رجوع می‌کردیم و به دنبال فهم بودیم. وقتی وارد دانشگاه شدیم، با گروه‌های مختلف سیاسی و فکری روبه‌رو شدیم و باید برای مدعای هر کدام، پاسخی مناسب ارائه می‌دادیم؛ زیرا اعتقاد داشتیم که باید ثابت کنیم دین ما، مسیر رشد و تعالی انسان است.

پزشکیان گفت: حتی در مراسم‌ ختم که سوره الرحمن قرائت می‌شد، درمی‌یافتیم که به علم، پیام کتاب، آفریدن انسان، نظم آسمان و زمین و حکم استقرار میزان و عدالت اشاره می‌کند. از نظر من، آنچه در دانشگاه درباره جهان‌بینی می‌گفتیم، با این آیات مرتبط بود؛ به این ترتیب پرسش اول با جهان‌بینی انسان‌ها ارتباط دارد. با توجه به سوره ضحی می‌توان دریافت که فقط یک جهان‌بینی وسیع، عمیق و فراگیر می‌تواند منظری باز و گسترده نسبت به کهکشان‌ها، آسمان، زمین و انسان ارائه کند که چنین جهان‌بینی‌ای را می‌توان از قرآن دریافت کرد.

وی اضافه کرد: نگاه وسیع، انسان را به مراقبت از خویشتن و تعالی فرامی‌خواند؛ یعنی باید خود را تربیت کنیم، از زشتی‌ها جدا شویم و به سمت رشد حرکت کنیم. در دورانی که معلم مدرسه بودم، به این فکر می‌کردم که همه کودکان روح الهی‌ دارند؛ همه می‌توانند کارهای بزرگ انجام دهند. مشکل این است که ما هنوز نتوانسته‌ایم آن ظرفیت درونی عمیق آنان را آزاد و به عمل تبدیل کنیم. خداوند در درون همه انسان‌ها از روح خود دمیده که منبع علم، خلاقیت و رحمت است؛ ما باید به سوی آن علم، خلاقیت و رحمت حرکت کنیم.

قرآن برای برپایی عدالت و اقامه‌ نماز آمده است

رئیس جمهور با طرح این پرسش که چرا نامه امام به مالک اشتر را جلوی چشم‌مان نمی‌گذاریم و براساس آن حکومت‌داری نمی‌کنیم، ادامه داد: اجرای همین دستورالعمل‌ها کشور را دگرگون می‌کند. از نظر ساختاری و علمی، نوع حکمرانی در این نامه مشخص است، به‌طوری که اختیارها به‌صورت روشن واگذار شده؛ براساس این نامه، مالک اشتر اختیار دارد مالیات تعیین کند، قاضی‌القضات و فرماندهان را مشخص کند و بر عملکرد آنان نظارت کند تا در نهایت پاسخگو باشند. ما امروز چنین نظام یکپارچه‌ای نداریم؛ زیرا اختیارها تکه‌تکه است و کسی پاسخگو نیست.

وی تصریح کرد: تقوا و پیروی از قرآن، اولین دستورالعمل مورد تأکید این کتاب آسمانی است؛ زیرا عمل به کتاب خدا و سنت پیامبران، راه سعادت را نشان می‌دهد. اطاعت از کتاب و اجرای فرایض و سنن ارزشی، سعادت می‌آورد و بی‌توجهی به آن هلاکت‌آور است. اگر ما به این اصول روشن حکمرانی، عدالت و اجرای آموزه‌ها پایبند باشیم، بسیاری از مشکلات قابل حل است و کشور مسیر پیشرفت واقعی را خواهد پیمود.

پزشکیان گفت: امام علی(ع) کسی بود که به قرآن عمل می‌کرد، به عدالت پایبند بود و بر دین حق استوار ماند. این یعنی کتاب برای اجرا، برپاکردن عدالت و اقامه‌ نماز است. من در مقام یک دانشگاهی، هرگز نمی‌توانستم بپذیرم که فقط بخوانم تا ثواب ببرم، هر کلمه برایم معنا داشت و باید آن‌گونه باشم که ادعا می‌کنم. هنگامی که می‌گویم «اهدنا الصراط المستقیم»، یعنی واقعاً از خدا می‌خواهم من را از گمراهی دور کند؛ اما گمراهی چیست؟

تقوا باید به مفهومی عملیاتی و مدیریتی تبدیل شود

وی افزود: در قرآن خطاب به حضرت داوود آمده است: «تو را خلیفه‌ خود در زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق حکم کن و از هوای نفس پیروی نکن که اگر چنین کنی، از راه خدا دور می‌شوی.» سرچشمه‌ گمراهی، پیروی از هوای نفس است. تمام دعواها و اختلافات میان انسان‌ها در نفسانیت ریشه دارد. پیامبر(ص) در فتح مکه فرمود: «ای مردم! از زمان آدم تا امروز، هیچ برتری‌ای میان عرب و عجم، سیاه و سفید نیست، مگر به تقوا.» ولی ما هنوز نتوانسته‌ایم تقوا را به مفهومی عملیاتی و مدیریتی تبدیل کنیم.

رئیس جمهور بیان کرد: از نگاه من، تقوا یعنی حرکت بدون خطا؛ یعنی انسان کارش را چنان درست انجام دهد که خطایی در آن نباشد. در پزشکی، تقوا یعنی عمل‌کردن بدون عارضه، بدون نقص، بدون منت؛ یعنی بیمار را سالم از بیمارستان بیرون بفرستی. غیرممکن است که من پزشک باشم و بیمار زیر دستم بمیرد یا دچار عارضه شود و بعد ادعای متقی‌بودن داشته باشم‌؛ همچنین مدیری نمی‌تواند متقی‌ باشد، اگر در جامعه‌اش فقر و گرفتاری باشد.

وی اضافه کرد: اگر تقوا واقعاً وجود داشته باشد، جامعه تشنه و گرفتار نمی‌ماند. اگر این معضلات در جامعه وجود دارد، باید عملکرد خود را بررسی کنیم؛ چراکه تقوا به معنای کار درست، بی‌نقص و هماهنگ با حق است. از نگاه قرآن، کلمه‌ «طیبه» همان اندیشه و عمل پاک و راستی در برابر دروغ است. دروغ بر خدا و بر حق، بزرگترین گناه است که انسان را از حقیقت دور می‌کند.

فقط عمل صالح برای انسان می‌ماند

به بیان پزشکیان، انسان با تقوا حرف درست یا طیب بیان می‌کند یا اینکه در برابر حرف درست دیگران سر خم می‌کند. در دانشگاه، مدیریت و علم، معیارهایی برای سنجش حرف درست وجود دارد. درست مستقل از انسان‌هاست. برای برون‌رفت از هر مشکلی، هزاران راه وجود دارد و ما باید جهاد و تلاش کنیم تا راه درست را پیدا کنیم. تمام دعواهای ما از جهل است، وگرنه هیچ انسان عاقل و باتقوایی در برابر حرف درست نمی‌ایستد.

وی اظهار کرد: براساس سخن قرآن، نپذیرفتن حرف درست ظلم است و هیچ ظلمی بالاتر از این نیست که کسی در برابر مسیر حق ایستادگی کند. اگر این مفاهیم را در مدیریت اجرا کنیم، آنچه حضرت علی(ع) در نامه‌اش به مالک اشتر فرمود، محقق می‌شود. شاخص درستی یا نادرستی حاکم این است که مردم درباره‌اش چه می‌گویند. حضرت علی(ع) فرمود: «فَإِنَّمَا يُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحِ بِمَا يُجْرِي اللَّهُ لَهُ عَلَى أَلْسِنَةِ عِبَادِهِ.» سخن مردم، میزان است. اگر مردم از تو راضی‌اند، نشانه‌ درستی عمل توست.

رئیس جمهور تأکید کرد: براساس سخن امیرالمؤمنین(ع)، فقط عمل صالح برای انسان ذخیره می‌شود و بعد از آن به انصاف می‌پردازد؛ حتی در سازمان ملل هم به انصاف اشاره کردم، زیرا انصاف باید در دنیا و حتی میان دوست و دشمن نیز رعایت شود. قرآن می‌فرماید: «وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا»، به این معنا که دشمنی با گروهی باعث نشود که از عدالت دور شویم. حضرت علی(ع) به مالک می‌گوید که ما تو را به‌وسیله مردم امتحان کردیم، با آنان مهربان و رحیم باش و در برابرشان با رحمت رفتار کن؛ به‌عبارتی به او می‌گوید که خودت را در برابر خدا قرار نده، زیرا جنگ با خدا، جنگ با مردم است.

فاصله زیادی با آموزه‌های نهج‌البلاغه داریم

وی به سخنان حضرت علی(ع) خطاب به امیران اشاره کرد و ادامه داد: هیچ‌گاه نگویید که من امیرم و دستور می‌دهم و دیگران باید اطاعت کنند؛ چون این سخن سه اثر فاسد دارد: سستی در دل‌ها، تضعیف دین و فراهم‌کردن زمینه‌ انقلاب‌ها و تغییرات. امروز در هر عرصه‌ای که نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم با همه این کلمات فاصله بسیاری داریم. مشکل در دین نیست، مشکل در ماست که به آن عمل نکردیم. اگر انسان بتواند چنین شود، دنیایی دیگر خواهد ساخت. در برابر حق باید سر خم کرد.

پزشکیان بیان کرد: از ما درباره‌ صداقت‌مان خواهند پرسید. امکان ندارد که مدیری دلش برای مردم بسوزد و مردم از او ناراضی باشند. چرا ما به این کلمات و عبارات عمل نمی‌کنیم و آن‌ها را برای نجات کشور خود به عمل تبدیل نکرده‌ایم؟ نفسانیت بر گفت‌وگوهای ما حاکم است. «يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ»، مؤمن کسی است که حرفش محکم و ثابت است. متأسفانه امروز حرف‌های بی‌ریشه زیاد است، به‌طوری که امروز چیزی می‌گوییم و فردا چیزی خلاف آن را.

وی افزود: در نهج‌البلاغه آمده است: «إنّ مِنْ أَصْفَى حَالَاتِ الوُلَاةِ أَنْ يَذْهَبَ بِهِمْ حُبُّ الفَخْرِ»؛ یعنی بدترین حالت برای یک حاکم آن است که مردم فکر کنند او فخر می‌فروشد یا تکبر می‌ورزد. اگر ما مسلمانان این آموزه‌ها را در مدیریت، مدرسه، بیمارستان و دانشگاه‌مان به‌کار می‌بردیم، جامعه به اینجا نمی‌رسید. نهج‌البلاغه سرشار از این نکات است. اگر همین بخش‌های مرتبط با مدیریت و روش زندگی را اجرا کنیم، می‌بینیم که از نظر علمی از بسیاری نظریه‌های روز جلوتر است؛ ولی ما فقط آن را می‌خوانیم و عمل نمی‌کنیم؛ در حالی که ساعتی تفکر از ۷۰ سال عبادت ارزشمندتر است.

مایه زیبایی و زینت امیرالمؤمنین(ع) باشیم

رئیس جمهور با بیان اینکه وحدت و انسجام مسلمانان را به آسانی نمی‌توان به‌دست آورد، تأکید کرد: تلاش امروز دشمن ایجاد نفاق و تفرقه بین ملت است؛ زیرا این دو از هر چیزی در کشور مهم‌تر است. ما باید آن را حفظ کنیم و اجازه ندهیم که حتی مردم مسلمان با یکدیگر دشمنی داشته باشند. چرا امروز مردم مسلمان پاکستان و افغانستان باید با هم دشمن باشند؟ راست یکی است و نمی‌توان احکام مخالف یکدیگر براساس حق ارائه داد؛ اگر چنین شد، حق اجرا مورد توجه قرار نگرفته است.

وی گفت: از شما انتظار دارم که از قرآن و نهج‌البلاغه که کتاب زندگی هستند، بهره ببرید؛ آن‌ها به ما راه نشان می‌دهند. نمی‌توان در جامعه در عرصه‌های صداقت، راستگویی، علم و توانمندی از دیگران ضعیف‌تر بود. اگر ضعیف‌تر هستید، تلاش کنید تا ارتقا یابید؛ چرا که دین و خدای شما برتر است. وظیفه داریم که در هر لحظه از زندگی برای حرکت به سوی خدا و بهتر‌شدن تلاش کنیم. اگر بتوانیم این اندیشه‌ها را در جامعه اجرا کنیم و در عمل نشان دهیم که اهل راستی هستیم، اسلام در جامعه محقق خواهد شد.

پزشکیان تصریح کرد: اسلام در عمل تجلی می‌یابد و نه در زبان. هیچ جامعه‌ و فطرت انسانی با کسی که از مظلومان حمایت می‌کند، دشمنی نمی‌کند. انسان‌های آزاده برای تحقق عقاید خود، جانشان را فدا می‌کنند و جز در مقابل حقیقت، در برابر چیزی سر خم نمی‌کنند. امیدوارم که این کنگره به ایجاد رفتارها و الگوهای سازنده برای فردای کشور در همه سطوح و در میان همه اقشار جامعه تبدیل شود و ما باعث زیبایی و زینت امام علی(ع) باشیم.

زهراسادات مرتضوی