حرم رضوی؛ الگویی از پیوند بازسازی کالبدی و احیای معنوی
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی گفت: حرم امام رضا(ع) الگوی کاملی از چگونگی پیوند بازسازی کالبدی و احیای معنوی است که می‌تواند الگوی سیاست فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام معرفی شود.
به گزارش ایکنا از اصفهان، عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در همایش بین‌المللی «ساخت، توسعه و بازسازی عتبات عالیات در گذر تاریخ» که امروز، ۲۹ مهرماه در دانشگاه اصفهان در حال برگزاری است، عنوان سخنرانی خود را «حرم مطهر رضوی؛ مرکز توحید و گنجینه منحصربه‌فرد معماری اسلامی» بیان و اظهار کرد: حرم، کانون پیوند ایمان، هویت و تمدن است. در منظومه فکری و فرهنگی جهان اسلام، حرم نه صرفاً مکانی برای زیارت، بلکه پدیده‌ای تمدنی و نهادی است که در طول قرن‌ها معنا، هنر، عقلانیت و اجتماع را در پیوندی پایدار گرد آورد.
وی افزود: در میان عتبات مقدسه، حرم مطهر حضرت رضا(ع) جایگاهی ممتاز دارد؛ زیرا در این مکان قدسی، ایمان با فرهنگ و معنویت با تاریخ درهم تنیده است. مطابق فرمایش مقام معظم رهبری، مجموعه فضاها و بناهای آستان قدس، گنجینه‌ای منحصربه‌فرد از هنر معماری اسلامی و ظرایف علمی و هنری پرمضمون ملت ایران است.
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی بیان کرد: حرم رضوی صرف‌نظر از شأن قدسی آن، در تاریخ اجتماعی ایران نیز نقش اساسی در بازآفرینی هویت شیعی ایفا کرده است. این حرم نه‌تنها نقطه تلاقی جغرافیای زیارت، بلکه محور جریان‌های فرهنگی، علمی و هنری است که از دل آن تمدن نوین ایرانی اسلامی سر برآورده است. بازسازی و توسعه عتبات عالیات، در حقیقت، تداوم همین جریان تمدنی و حرکتی برای حفظ و روزآمدسازی حافظه جمعی امت اسلامی است.
وی ادامه داد: در این میان، حرم امام رضا(ع) الگوی کاملی از چگونگی پیوند بازسازی کالبدی و احیای معنوی است؛ آنچه امروز می‌تواند الگوی سیاست فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام معرفی شود.
هجرت امام رضا(ع) و تکوین هویت تمدنی ایران اسلامی
طالبی گفت: هجرت حضرت رضا(ع) به خراسان، رخدادی سرنوشت‌ساز در تاریخ اسلام و ایران بود که علاوه بر گسترش جغرافیای حضور اهل بیت(ع)، محور جدیدی برای هویت عقلانی، فرهنگی و معنوی تشیع پدید آورد. امام هشتم(ع) با حضور در مرو، الگویی از گفت‌وگوی دینی، عقل‌گرایی و تعامل فرهنگی بنیان نهاد که بنیان‌های تازه‌ای در تاریخ این سرزمین شکل داد.
وی تصریح کرد: تاریخ حرم مطهر امام رضا(ع) با تداوم مفهوم بازسازی، پیوندی ناگسستنی دارد. این مکان مقدس بارها مورد تخریب، آتش‌سوزی و تهاجم قرار گرفته؛ اما هر بار با ایمان و ارادت مردم و حمایت حکومت‌های شیعی، شکوهی تازه یافته است. بازسازی حرم با ساخت گنبد طلا و گسترش صحن‌ها، فراتر از اقدامی عمرانی، بیانگر اراده‌ای برای تثبیت هویت اسلامی ایران و بازنمایی عقلانیت و هنر اسلامی در قامت معماری و زیبایی‌شناسی ایرانی بود. در دوره قاجار، آیینه‌کاری‌ها، تذهیب‌ها و خوشنویسی‌ها، علاوه بر تزئین فضا، تجلی ایمان و تاریخ بود.
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی اضافه کرد: همچنین در دوران معاصر، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه عظیم فضاهای زیارتی، فرهنگی و خدماتی در حرم حضرت رضا(ع)، ادامه همان سنت دیرینه بازسازی در جایگاه مقاومت فرهنگی است. در این میان، سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر با تطبیق دانش تاریخی و فناوری نوین، تجربه‌ای یگانه در مرمت اصیل اسلامی پدید آورده است؛ تجربه‌ای که از حفظ هویت تاریخی تا ارتقای تجربه زیارت را دربرمی‌گیرد.
حرم حضرت رضا(ع) به‌مثابه جامعه دینی و نهاد اجتماعی
وی ادامه داد: حرم صرفاً بنایی برای زیارت نیست، بلکه نمونه ممتازی از جامعه‌سازی دینی است. در اطراف این حرم در طول قرن‌ها، شبکه‌ای گسترده از تعاملات دینی، اقتصادی، آموزشی و خدماتی شکل گرفته است. نذرها، موقوفات، بازارها، آیین‌های زیارت و هیئت‌های خادمان علاوه بر سنت‌های دینی، سازوکارهایی برای بازتولید سرمایه اجتماعی ایران شیعی بوده‌اند. حرم درواقع، جامعه‌ای کوچک از امت اسلامی است که پیمان ایمان و خدمت، ساختار اجتماعی خاصی پدید آورده است.
طالبی تصریح کرد: در این ساختار، مفهوم خدمت جایگزین رقابت شده است و روح جمعی مؤمنان در قالب رفتارهای زیارتی، فرهنگی و اقتصادی تجلی می‌یابد. این مدل از جامعه‌سازی، مبنایی نظری برای سیاست‌گذاری فرهنگی امروز است. آستان قدس رضوی با شبکه‌ای از نهادهای آموزشی، علمی و فرهنگی، از جمله دانشگاه علوم اسلامی رضوی، این الگوی تمدنی را به شکل نظام‌مند در ساحت اندیشه و عمل بازتولید کرده است.
مکتب هنر رضوی؛ تداوم زیبایی در خدمت معنا
وی گفت: در میان جلوه‌های تمدنی حرم، هنر جایگاهی ویژه دارد. حرم امام رضا(ع) بزرگترین حوزه زنده هنر اسلامی است؛ فضایی که در آن، نقش در خدمت معنا و زیبایی، زبان حقیقت است. از کاشی‌کاری‌های زرین دوران تیموری تا خطوط و نسخ صفوی، از آینه‌کاری‌های طلایی تا کتیبه‌های قرآنی معاصر، همه شاهدی بر این هستند که در مکتب هنر رضوی، هنر ادامه عبادت است.
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی افزود: در حال حاضر، سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی عهده‌دار تبیین و ترویج این مکتب در عرصه‌های ملی و بین‌المللی است. تدوین سند ملی مکتب هنر رضوی و طراحی رویدادهای هنری و پژوهشی مبتنی بر این مکتب، نمونه‌ای از تلاش‌های هدفمند در راستای پیوند هنر، معنا و سیاست فرهنگی است. مکتب هنر رضوی نشان می‌دهد که هنر می‌تواند نه در حاشیه دین، بلکه در متن دینداری قرار گیرد و در جهانی که زیبایی به کالایی مصرفی تبدیل شده، حرم رضوی یادآور آن است که زیبایی مسیر رسیدن به حقیقت است.
وی تأکید کرد: در روزگار ما، بازسازی حقیقی دیگر صرفاً در کالبد بناها نیست، بلکه در بازسازی معنا و روایت فرهنگی است. حرم امام هشتم(ع) در این معنا، نه‌تنها باید حفظ، بلکه روایت آن برای نسل‌های جدید بازآفرینی شود. در جهانی که هویت‌ها در معرض تحریف و سطحی‌سازی قرار دارند، حرم می‌تواند مرکز بازتولید معنا و منبع الهام برای گفت‌وگوی فرهنگی در جهان اسلام باشد.
طالبی ادامه داد: سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی با نهادهایی چون مؤسسه آفرینش‌های هنری، سازمان کتابخانه‌ها و موزه‌ها و دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ظرفیت بدیلی برای تبدیل این تجربه تاریخی به گفتمانی جهانی دارد. از یک سو، مستندسازی، ترجمه و نمایش آثار هنری و تاریخی حرم در عرصه بین‌المللی و از سوی دیگر، تربیت پژوهشگران و هنرمندان متعهد در این حوزه، می‌تواند جایگاه فرهنگی ایران را در جهان اسلام تثبیت کند.
وی اضافه کرد: بازسازی معنا، به‌ویژه در دوره جدید، مستلزم پیوند میان پژوهش، سیاست فرهنگی و رسانه است. اگر در گذشته معماران گنبد را می‌ساختند، امروز اندیشمندان باید روایت گنبد را برای جهان معاصر بازسازی کنند.
حرم؛ حافظه تاریخی و افق فرهنگی آینده
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی اظهار کرد: در جمع‌بندی می‌توان گفت که حرم مطهر امام رضا(ع)، فراتر از بنایی زیارتی، سامانه‌ای تمدنی و فرهنگی است که در آن ایمان به‌کار رفته و هنر به معرفت تبدیل شده است. تداوم بازسازی‌های آن در طول تاریخ، بیانگر پایداری فرهنگی و اجتماعی امت شیعی در برابر فراموشی و تهاجم معنایی است.
وی افزود: در جهان معاصر که بحران معنا و هویت جوامع را فرا گرفته، حرم رضوی و سایر اماکن مقدس می‌توانند در جایگاه نظام سیاست فرهنگی ایران اسلامی عمل کنند؛ نظامی که در آن زیارت، هنر، اقتصاد و دانش در خدمت تعالی انسان قرار می‌گیرند. تجربه آستان قدس، از مرمت بناها تا تربیت هنرمندان، از وقف اقتصادی تا دیپلماسی فرهنگی و زیارت، نشان می‌دهد که حرم نه‌تنها متعلق به گذشته، بلکه راه آینده است.
طالبی تصریح کرد: آنجا که گنبد طلایی در آسمان مشهد می‌درخشد، نشانه‌ای از تداوم ایمان و امید در دل تاریخ است و یادآور این حقیقت که تمدن رضوی، تمدن بازسازی معناست؛ تمدنی استوار بر سه رکن ایمان، زیبایی و عدالت.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
