الگویی برای احیای تمدنی؛ درس‌های آیت‌الله خراسانی برای حوزه‌های علمیه امروز
کارشناسان در نشست «در محضر» احیای حوزه اصفهان به دست آیت‌الله خراسانی را فراتر از اقدامی علمی، حرکتی تمدنی خواندند که بر سه پایه «مردمی‌بودن»، «عقلانیت اجتماعی» و «نوآوری آموزشی» استوار بود و شخصیت‌های بزرگی پرورش داد که امروز ستون‌های حوزه علمیه و جامعه هستند.
به گزارش ایکنا از اصفهان، پانزدهمین نشست «در محضر» با موضوع «آیت‌الله سیدمحمدرضا خراسانی؛ احیاگر حوزه اصفهان در دوران پهلوی دوم»، عصر امروز، هفتم آبان‌ماه به همت مجموعه فرهنگی، تاریخی و مذهبی تخت فولاد در باغ طوبی برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام عبدالامیر خطاط، جانشین مدیر حوزه علمیه استان اصفهان با اشاره به دشواری‌های دوران پهلوی اظهار کرد: در برهه‌ای از تاریخ که حکومت پهلوی به دنبال تضعیف و براندازی نهاد دین بود، علمای بزرگی همچون آیت‌الله خراسانی با تدبیر و صبوری، حوزه علمیه اصفهان را حفظ کردند.
وی با نقل خاطره‌ای از آیت‌الله ابطحی افزود: در زمان رضاخان، برای آنکه بتوانیم درس و بحث را ادامه دهیم، سحرگاه چند نفره از شهر خارج می‌شدیم و در بیابانی دور از چشم مأموران، ۲۴ ساعت درس می‌خواندیم؛ سپس سحرگاه روز بعد بازمی‌گشتیم و شبانه‌روز از خانه بیرون نمی‌آمدیم تا شناسایی نشویم.
جانشین مدیر حوزه علمیه استان اصفهان ادامه داد: در آن دوران حدود ۴۵۰ مدرسه علمیه در اصفهان وجود داشت که بسیاری از آن‌ها تخریب شد و امروز از آن تعداد، فقط حدود ۳۰ مدرسه باقی مانده است. مدرسه صدر از جمله مدارس مهمی بود که حکومت قصد ویران‌کردنش را داشت؛ اما مقاومت طلاب و ایستادگی آیت‌الله خراسانی مانع این کار شد. ایشان فرموده بود: «مگر اول جنازه من را از مدرسه بیرون ببرید، بعد مدرسه را ویران کنید.»
وی تصریح کرد: آیت‌الله خراسانی در دورانی فعالیت می‌کرد که برگزاری مراسم مذهبی نیز با موانع روبه‌رو بود؛ حتی پس از درگذشت آیت‌الله نائینی، حکومت اجازه برگزاری مراسم بزرگداشت ایشان را در اصفهان نداد؛ اما آیت‌الله خراسانی با درک موقعیت‌ها و استفاده از عقلانیت اجتماعی، توانست با مردم ارتباط بگیرد و حوزه را از تعطیلی نجات دهد.
خطاط با تأکید بر اینکه قدرت آیت‌الله خراسانی از مقبولیت مردمی سرچشمه می‌گرفت، نه از جایگاه حکومتی، گفت: محبوبیت ایشان در ایمان، عمل صالح و پایبندی به اصول اخلاقی ریشه داشت؛ همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ آمَنوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحمنُ وُدًّا»؛ خداوند محبت چنین انسان‌هایی را در دل مؤمنان قرار می‌دهد.
وی افزود: آیت‌الله خراسانی ضمن حفظ استقلال حوزه، همواره به مردمی‌بودن طلاب توصیه می‌کرد و معتقد بود که روحانی باید میان مردم و در خدمت آنان باشد. این همان نکته‌ای‌ست که رهبر معظم انقلاب نیز در بیانیه یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم بر آن تأکید کردند.
جانشین مدیر حوزه علمیه استان اصفهان بیان کرد: مردمی‌بودن و برخورداری از عقل و تدبیر اجتماعی، دو ویژگی اصلی آیت‌الله خراسانی بود که موجب شد در یکی از دشوارترین ادوار تاریخ معاصر، حوزه علمیه اصفهان نه‌تنها بقا یابد، بلکه به بالندگی و شکوفایی برسد. رحمت و رضوان الهی بر روح بلند ایشان باد.
آیت‌الله خراسانی و مأموریت احیای حوزه علمیه اصفهان
در ادامه حجت‌الاسلام مهدی باقری سیانی، استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: آیت‌الله خراسانی از اندیشمندانی بود که در مسیر تحقق اهداف انبیا گام برداشت و نقش بی‌بدیل و فوق‌العاده‌ای در احیای حوزه کهنسال اصفهان ایفا کرد.
وی با تأکید بر ضرورت شناخت دقیق شرایط تاریخی آن دوران افزود: برای درک عظمت کار آیت‌الله خراسانی، باید بدانیم که ایشان در چه فضایی به احیای حوزه دست زد. در آن زمان، شخصیت‌هایی چون مرحوم آیت‌الله ادیب و شیخ محمود مفید به دعوت آیت‌الله خراسانی برای احیای مجدد مدرسه چهارباغ به اصفهان آمدند و تدریس علوم عقلی و اسفار را از سر گرفتند.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: به تعبیر مرحوم آیت‌الله ادیب، در آن زمان فقط دو نفر چراغ حوزه را روشن نگه داشته بودند و یکی از آنان، به دعوت آیت‌الله خراسانی، تدریس را در مدرسه چهارباغ آغاز کرد.
وی با اشاره به جایگاه ممتاز علمی اصفهان در گذشته تصریح کرد: آیت‌الله نائینی، از مراجع برجسته نجف نقل می‌کرد که پاسخ بسیاری از مسائل علمی را از درس آیت‌الله محمدباقر نجفی آموخته است و این نشان می‌دهد که حوزه اصفهان در روزگاری نه‌چندان دور، سرآمد دیگر حوزه‌ها بوده است.
باقری سیانی ادامه داد: اما با آغاز سلطنت رضاخان، مدارس علمیه تعطیل و طلاب پراکنده شدند و در چنین شرایطی بود که آیت‌الله خراسانی مأموریت احیای حوزه را آغاز کرد.
وی با اشاره به اقدامات عملی آیت‌الله خراسانی در احیای حوزه گفت: ایشان پس از بازگشایی مدرسه چهارباغ، صرفاً ۳۰ طلبه را با آزمون علمی و بررسی اخلاقی برای تحصیل برگزید. در میان آن‌ها چهره‌هایی چون آیت‌الله اسدالله جوادی، آیت‌الله سیدحسن علوی خراسانی و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مظاهری حضور داشتند؛ افرادی که بعدها هر یک منشأ اثرات گسترده علمی و اجتماعی شدند.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: استادانی چون آیت‌الله محمود مفید، آیت‌الله علی مشکات، آیت‌الله فیاض و شیخ احمد فیاض نیز به دعوت آیت‌الله خراسانی در این مدرسه به تدریس پرداختند و با نظم آموزشی جدید، پایه‌های علمی حوزه اصفهان را استوار کردند.
وی با اشاره به دقت و انضباط مثال‌زدنی آیت‌الله خراسانی بیان کرد: ایشان نه‌تنها بر محتوا و کیفیت دروس نظارت داشت، بلکه به آداب، پوشش و رفتار طلاب نیز توجه می‌کرد و معتقد بود که مدرسه چهارباغ به‌سبب موقعیتش در مرکز شهر، باید الگوی نظم، وقار و دیانت برای مردم و گردشگران باشد.
باقری سیانی ادامه داد: اسناد به‌جامانده از آن دوران، از جمله سربرگ‌های رسمی مدرسه و فهرست نمرات طلاب، نشان می‌دهد که نظام آموزشی و اخلاقی حوزه در زمان آیت‌الله خراسانی بر پایه دقت و شایسته‌گزینی استوار بود.
وی تأکید کرد: احیای حوزه اصفهان به دست آیت‌الله خراسانی نه‌تنها اقدامی علمی، بلکه حرکتی تمدنی و فرهنگی بود که آثار آن تا امروز باقی‌ست و شخصیت‌هایی که در آن مدرسه پرورش یافتند، بعدها ستون‌های حوزه اصفهان و ایران شدند.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: این جهاد علمی و مردمی در روزگاری رخ داد که رضاخان مدارس را تعطیل کرده بود و فضای دینی کشور در رکود بود. آیت‌الله خراسانی با توکل، عقلانیت و پشتکار، نه‌تنها حوزه اصفهان، بلکه هویت علمی و معنوی این شهر را دوباره زنده کرد.
آیت‌الله خراسانی؛ الگویی برای نوآوری در تعلیمات حوزوی
سپس حجت‌الاسلام محمد قطبی، مدیرعامل خانه خلاقیت و نوآوری اشراق به تشریح اقدامات علمی، اجتماعی و آموزشی آیت‌الله خراسانی پرداخت و اظهار کرد: احیای مدرسه چهارباغ و تدریس درس‌های نوآورانه از سوی ایشان، الگویی برای حوزه‌های امروز است.
وی با اشاره به زندگی سراسر نور و برکت این عالم گرانقدر گفت: آیت‌الله خراسانی در طول عمر بابرکت خود، فعالیت‌های علمی فراوانی داشت که بسیاری از آن‌ها ثبت نشده است. آنچه امروز می‌توان از مستندات فهمید، فقط گوشه‌ای از اقدامات ایشان است.
مدیرعامل خانه خلاقیت و نوآوری اشراق افزود: ایشان درس‌هایی با دعوت از علمای بزرگ برگزار کرد که بعضاً تا آن زمان رایج نبود؛ اما متناسب با اقتضای زمان بود، از جمله درس نهج‌البلاغه و اسفار که همزمان و در کنار فقه و اصول تدریس می‌شد و طلبه‌ها را به سطح بالایی از علم و معرفت می‌رساند.
وی با تأکید بر حفظ قداست مدرسه و موقوفات بیان کرد: آیت‌الله خراسانی اجازه نداد ارزش معنوی مدرسه چهارباغ از بین برود و از تاریخ و میراث شیعه با جدیت صیانت کرد. این اقدامات شامل حفظ وقف، میراث علمی و حیثیت مکان مقدس مدرسه بود.
قطبی ادامه داد: آیت‌الله خراسانی در تعامل با اقلیت‌ها مانند یهودیان، با احترام به آیین و مناسک آنان، زبان گفت‌وگو و تفاهم را حفظ کرد. این رویکرد نشان‌دهنده نگاه عمیق اجتماعی و علمی ایشان بود و می‌تواند الگویی برای مواجهه امروز با جوامع مختلف باشد.
وی تصریح کرد: ایشان نه‌تنها در حوزه‌های علمی فعال بود، بلکه حضور اجتماعی خود را نیز حفظ کرد؛ اقامه نماز جماعت، منبر و روضه را ترک نکرد. این رفتار باعث شد مردم و شاگردان ارتباط مستقیم با ایشان داشته باشند و وجاهت اجتماعی یک عالم به‌خوبی دیده شود.
مدیرعامل خانه خلاقیت و نوآوری اشراق بیان کرد: آیت‌الله خراسانی در شرایط سخت، کتابخانه‌ای عظیم تأسیس کرد و ذخایر علمی را در دسترس طلبه‌ها قرار داد. اگر ایشان امروز در قید حیات بود، از ابزارهای نوین برای گسترش دسترسی به منابع علمی بهره می‌برد و بدنه علمی حوزه را عالمانه در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌داد.
وی در پایان گفت: سیره علمی و اجتماعی آیت‌الله خراسانی، ترکیب علم و عمل اجتماعی، صیانت از میراث حوزه و نوآوری در تعلیمات، الگویی‌ست که می‌تواند حوزه‌های علمی امروز را پیش ببرد و حضور فعال و اثرگذار در جامعه اسلامی ایجاد کند.
مریم فلاحتی
انتهای پیام
