همدلی مؤمنانه، سرچشمه تاب‌آوری اجتماعی است

محسن نصری، استاد معارف اسلامی دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با اشاره به رزمایش همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا، اظهار کرد: زندگی اجتماعی در جامعه اسلامی نه مبتنی بر تفکر غربی است که اصالت را به فرد بدهد و جامعه اهمیت نداشته باشد و نه مبتنی بر تفکر سوسیالیستی است که اصالت را به جمع بدهد و فرد اهمیت نداشته باشد. طبق مبانی اسلامی، نوعی اصالت بر اساس فطرت انسان وجود دارد که هم به استقلال فرد اهمیت می‌دهد و هم به جمع و زندگی اجتماعی گرایش دارد. بنابراین، در اسلام وظایفی در خصوص زندگی اجتماعی تبیین شده است.

وی به سخنرانی نیمه شعبان رهبر انقلاب اشاره کرد و گفت: ایشان در این سخنرانی از واژه‌های مواسات، همدلی، انفاق و ایثار استفاده کردند. زمانی که افراد اضافه بر نیازمندی‌هایشان، آنچه را در اختیار دارند به نیازمندان بدهند، این عمل آنها انفاق و صدقه نام دارد. حالت دوم کمک به دیگران، شریک کردن آنها در چیزی است که فرد در اختیار دارد و به آن، مواسات گفته می‌شود که درجه‌ای بالاتر از انفاق است. مرتبه سوم و عالی‌تر در زندگی اجتماعی و کمک به دیگران آن است که فرد همه آنچه را در اختیار داشته و خودش به آن نیاز دارد، به نیازمندان بدهد که به آن، ایثار گفته می‌شود.

استاد معارف اسلامی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: سخن رهبر انقلاب این بود که با توجه به نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان که ماه مواسات و همدلی و انفاق و ایثار است و همچنین با توجه به شیوع ویروس کرونا که به مشکلات اقتصادی، بیکاری و تعطیلی کسب‌وکارها دامن زده، رفتار اجتماعی ما در کمک به دیگران باید نمود بیشتری پیدا کند و می‌طلبد که مردم در عرصه همدلی و مواسات و ایثار و انفاق تلاش کنند. اگر روح جمعی بر جامعه حاکم باشد، طبیعتاً مشکلات اجتماعی حل می‌شود.

همدلی با تفکر اومانیستی سازگار نیست

نصری اضافه کرد: مشکلاتی که ویروس کرونا ایجاد کرده، در جامعه غربی بیشتر از جامعه ماست، ولی ما که با تحریم و مشکلات اقتصادی زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، کمتر از جوامع مدعی تمدن و صاحب امکانات و تجهیزات با مشکلات ناشی از شیوع کرونا مواجهیم. یکی از علت‌های اساسی‌ این است که جوامع غربی اصالت فرد را ملاک قرار داده‌اند و روحیه جمعی، کمک به دیگران و همدلی و ایثار و انفاق وجود ندارد. به همین دلیل، فروشگاه‌ها را غارت کرده و به جان هم می‌افتند و دولت‌هایشان به مردم نیازمند و مستمند اهمیت نمی‌دهند. در جامعه غربی، خدا فراموش شده و به تعبیر نیچه، فیلسوف آلمانی در قرن ۱۹، خدا مرده است. نه اینکه وی قصد اهانت به خدا را داشته، بلکه منظورش این بوده که جامعه مادی کاری با خدا ندارد، اصالت انسان جای اصالت خدا را گرفته و مادی‌گرایی و دنیاطلبی محور روابط است، در نتیجه مواسات و همدلی و انفاق و ایثار مطرح نیست.

وی بیان کرد: در جامعه اسلامی می‌طلبد که در همه ادوار، مواسات و ایثار و انفاق وجود داشته باشد، به خصوص زمانی که بحران‌ها و مشکلات بیشتری به وجود می‌آید، این همکاری و فداکاری اجتماعی که هم دستور خداوند در سبک زندگی اسلامی است، هم عقل به آن حکم می‌کند و هم فطرت و عاطفه انسان مؤمن به آن گرایش دارد و از کمک به دیگران لذت می‌برد، باید توسعه پیدا کند؛ همان‌طور که در حال حاضر و در شرایط شیوع کرونا وجود دارد و بسیاری از اقشار جامعه در مساجد، هیئت‌ها و منازل خود در حال تهیه و آماده‌سازی دستمال، دستکش، ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده هستند و سپاه و بسیج محور رزمایش همدلی و کمک مومنانه شده‌اند.

تاب‌آوری و سرمایه اجتماعی

این استاد دانشگاه به موضوع تاب‌آوری و سرمایه اجتماعی اشاره کرد و گفت: اینکه جامعه چقدر توان و تحمل برای ایستادگی در برابر مشکلات را داشته باشد، تاب‌آوری اجتماعی نام دارد. جامعه‌ای می‌تواند تاب‌آوری داشته باشد که از سرمایه اجتماعی بیشتری برخوردار باشد. این سرمایه اجتماعی، اعتماد و همکاری و همدلی مردم است و مثل روغن، هم چسبندگی و هم تسهیل‌کنندگی ایجاد می‌کند. مصادیق سرمایه اجتماعی نیز ایثار، انفاق، مواسات، احساس مسئولیت نسبت به دیگران، روح و اراده جمعی و تقدم منافع جمعی بر منافع فردی است. توصیه رهبر انقلاب به مردم فعال در این عرصه‌ها این بود که فعالیت برای کمک به نیازمندان را در ماه رمضان افزایش دهند.

وی با بیان اینکه وقتی کمک و همدلی شکل می‌گیرد، به تدریج در جامعه نهادینه می‌شود، افزود: اگر این فعالیت‌ها چند ماه انجام شده و تداوم پیدا کند، افراد از کمک به دیگران لذت می‌برند. در تفکر فردگرایی، چنین لذتی وجود ندارد و لذت در منافع شخصی است، ولی در تفکر اسلامی که کمک به دیگران عبادت محسوب می‌شود و لذت دارد، قطعاً ادامه‌دار می‌شود و می‌تواند به حل مشکلات در عرصه‌های دیگر کمک کند و روابط انسانی زیباتری را در جامعه شکل دهد.